بازی روسیه با کارت ایران؟

«اقدامات ایالاتمتحده ابهاماتی را درباره چشمانداز همکاریهای دوجانبه در حل و فصل مساله برنامه هستهای ایران، بحران سوریه و دیگر مشکلات فوری بینالمللی به وجود میآورد. همانگونه که واشنگتن در گذشته مشاهده کرده، ما چنین اقدامات غیردوستانهای را بیپاسخ نمیگذاریم.» این متن بیانیه وزارت خارجه روسیه است که روز سهشنبه (30 دسامبر) منتشر شد و بلافاصله خبرگزاری رویترز با برداشت تلویحی خود از این بیانیه گفت که وزارت خارجه روسیه گفته است که بهخاطر منافعمان، ایران را قربانی میکنیم. حال تا چه حد بتوان از این گفته الکساندر لوکاشویچ سخنگوی وزارت خارجه روسیه این تفسیر را کرد که آیا با تشدید فشارهای آمریکا و اتحادیه اروپا بر روسیه، مسکو از کارت ایران در این بزنگاه استفاده خواهد کرد یا نه، موضوعی است که نیازمند تحلیل زوایای مختلفی است.
طی ماههای اخیر و در پی تشدید روزافزون تقابل آمریکا و روسیه بر سر موضوع اوکراین، گمانهزنیهای متعددی درباره احتمال تاثیرگذاری این موضوع بر مذاکرات هستهای ایران به ویژه در شکل کارشکنی روسیه در روند گفتوگوها و همراهی نکردن با دیگر کشورهای عضو گروه 1+5 مطرح شده است. سایت «تابناک» در تحلیلی به نقل از خبرگزاری رویترز آورده است که بیانیه وزارت خارجه روسیه در حقیقت تایید رسمی این گمانهزنیها است و آشکارا نشان میدهد که مسکو بار دیگر در تلاش است از ایران بهعنوان ابزار و اهرمی در روابط خود با آمریکا و مجموعه غرب استفاده کند؛ اقدامی که پیش از این نیز بارها در مواردی همچون عدم تحویل سامانه موشکی «اس 300» به ایران مشاهده شده بود.
در حقیقت، میتوان گفت که از دید دولتمردان روس، روابط آنها با ایران تابعی از رابطه مسکو- واشنگتن است؛ به این ترتیب که هر زمان روابط روسیه با آمریکا بهبود یافته، روسها با اقدامات مختلف غرب علیه ایران همراه شدهاند و هرگاه روابط با غرب و آمریکا رو به تیرگی گذاشته، آنها تلاش کردهاند با استفاده از روند تقابل موجود میان ایران و آمریکا، ایران را بهعنوان ابزاری در مقابل آمریکا قرار داده و از آن در راستای دستیابی به منافع خود استفاده کنند.
یکی از موضوعات مهم که نقش بسزایی در آینده و همچنین روند فعلی مذاکرات دارد، نقش تکتک و جداگانه هر یک از بازیگران در گروه 1+5 است. نقش و اهمیت سیاست روسیه در پرونده هستهای ایران از ویژگی برجستهتری برخوردار بوده است. در این میان، برخی نگاهی تردیدآمیز به نقشآفرینی روسیه در جریان مذاکرات هستهای ایران و غرب دارند و برخی دیگر به نقش میانجی این کشور در موضوع هستهای معتقد هستند. واقعیت ملموس این است که در ظاهر، روسیه همراه ایران در مذاکرات با 1+5 است و تلاش میکند مذاکرات به نتیجه برسد؛ اما در عمل این نگرانی برای روسیه وجود دارد که به نتیجه رسیدن مذاکرات به لحاظ اقتصادی، سیاسی و استراتژیک به زیان این کشور باشد. روسیه سه اهرم در مذاکرات هستهای با ایران در اختیار دارد. رای وتوی شورای امنیت سازمان ملل، نقشآفرینی در روند مذاکرات هستهای با گروه 1+5 و روابط دو جانبه با ایران.
در تئوری بازیها منظور از «سیاست پلیس خوب، پلیس بد» این است که بازیگران در راستای هدفی مشترک، وظایف متفاوت سیاسی بر عهده میگیرند. در واقع وقتی اجزای یک پازل را در جای خود میچینید، این اجزا با هم متفاوتند؛ اما در نهایت تصویری واحد را منعکس میکنند. بنابراین هرچند اختلاف وجود دارد؛ اما این اختلافات در راستای یک تصویر کلی مشترک قابل تعریف است.
در تبارشناسی گروه 1+5 به نوعی تکلیف بلوک غرب یعنی آمریکا، فرانسه، آلمان و بریتانیا برای تحلیلگران کاملا مشخص است؛ هرچند این کشورها نیز در موضوع هستهای ایران از آرا و اهداف یکسانی تبعیت نمیکنند؛ اما به هر حال میتوان آنها را در یک گروه مشخص دستهبندی کرد. در این میان، نقش کلیدی دو کشور چین و روسیه در مذاکرات با توجه به نزدیکی و ارتباطات فراوان اقتصادی با ایران در ظاهر و منطقا باید حاکی از آن باشد که در موضوع هستهای به اهداف ایران نزدیکتر باشند و در جریان مذاکرات مواضع ایران را تحکیم کنند.

در این میان دو تحلیل درخصوص نقش روسیه در مذاکرات هستهای وجود دارد:

نگاه اول معتقد است که مذاکرات (27 آبان تا 3 آذر) موسوم به «وین ۸ » نشان داد که بهرغم انتظار ایران از نقش فعالانه روسیه در مذاکرات، در خوشبینانهترین حالت، مسکو موافق روند موجود ادامه مذاکرات برای فرسایشی کردن موضوع هستهای ایران است و به هیچ وجه نمیخواهد که پرونده هستهای ایران بدون داشتن امتیاز قابل توجیه برای این کشور به پایان برسد. بنابراین مشاهده میشود که روسیه به دلایل سیاسی، اقتصادی و استراتژیک با توجه به منافع کشور خود از تفاهم هستهای مبتنی بر برد ـ برد که به ایران اجازه تامین سوخت مورد نیاز کشورش را در سالهای آینده ،دهد؛ حمایت نمیکند. همچنین اگر مذاکرات هستهای به نتیجه برسد، ایران فرصت استفاده از کشورهای دیگر را که دارای تکنولوژیهای پیشرفتهتری نسبت به روسیه هستند، برای ظرفیت ایجاد تاسیسات هستهای به دست میآورد و این به نفع روسیه نخواهد بود.
نگاه دوم اما معتقد است که پیش از آغاز دور اخیر مذاکرات هستهای ایران و گروه 1+5 در وین، این گمانه در میان برخی از مطبوعات و رسانههای غربی مطرح شد که ممکن است به دلیل تقابل به وجود آمده میان روسیه و غرب بر سر اوکراین، مسکو برای انتقامگیری از غرب اقدام به تخریب روند مذاکرات کند. اما چرا چنین امری در عمل رخ نداد و روسیه از ورود به چنین فازی خودداری کرد؟ مارک کاتز، استاد علوم سیاسی در دانشگاه جورج میسن آمریکا و تحلیلگر مسائل روسیه، در مطلبی که در سایت «تابناک» انتشار پیدا کرد، به بررسی عواملی پرداخته است که سبب شده تقابل موجود میان روسیه و غرب در موضوع اوکراین، به روند مذاکرات هستهای ایران راه پیدا نکند.

کاتز عوامل شکل دهنده این رویکرد روسیه را در چهار عامل مورد تحلیل قرار داده است:

- دولت ولادیمیر پوتین مایل به تقسیم بندی و تفکیک موضوعات سیاست خارجی است، عدم توافقات جدی با ایالاتمتحده در برخی از موضوعات، مسکو را از همکاری با واشنگتن در دیگر موضوعاتی که در آنها نفع مشترک وجود دارد، باز نمیدارد. هم روسیه و هم آمریکا، سیاست خود را بر مبنای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای جهتدهی کردهاند؛ بنابراین همکاری با واشنگتن برای دستیابی به این هدف، همچنان برای مسکو معنادار است.
- بخشی از تلاش مسکو برای حل و فصل موضوع هستهای ایران، با هدف کاهش مخالفتهای بینالمللی با سیاستهای روسیه در قبال اوکراین انجام میگیرد، بسیاری از دولتها به همان اندازه که نگران چشمانداز هستهای شدن ایران هستند، از اقدامات روسیه در اوکراین نیز احساس نگرانی میکنند. رژیم اسرائیل، ترکیه، مصر، عربستان سعودی و حتی برخی از کشورهای اروپای غربی عضو ناتو، از جمله این دولتها هستند. تلاشهای جدی روسیه برای حل موضوع هستهای ایران، میتواند سبب شود که این دولتها از پیوستن به آمریکا علیه روسیه خودداری کنند.
- توانایی واقعی روسیه برای ایجاد مانع در مسیر توافق هستهای ایران، محدود است، در صورتی که ایران و آمریکا در آستانه رسیدن به توافقی با یکدیگر قرار گیرند، هیچیک از آنها حاضر نخواهند بود به نفع مسکو از چنین توافقی چشمپوشی کنند. در حقیقت، هرگونه تلاش روسیه برای جلوگیری از توافق میان ایران و غرب، میتواند اثر معکوس به بار آورده و سبب شود که مسکو ضعیف و ناکارآمد جلوه کند.
- روسیه میتواند از توافق هستهای با ایران منافع مهمی کسب کند: «اگرچه این موضوع حقیقت دارد که رسیدن به توافق نهایی و کاهش – اگرنه حتی برداشته شدن کامل – تحریمهای غرب علیه ایران میتواند سبب افزایش رقابت روسیه و ایران بر سر صادرات نفت شود، این امر میتواند در عین حال به شرکتهای روسی اجازه دهد در بخش نفت ایران سرمایهگذاری کنند. از سوی دیگر، یک ایران ثروتمندتر میتواند رآکتورهای هستهای، تسلیحات و کالاهای بیشتری از روسیه خریداری کند.»
از سوی دیگر، واکنش سخنگوی وزارت خارجه ایران به این خبر نیز به نوعی تاییدکننده نگاه دوم است. مرضیه افخم سخنگوی دستگاه دیپلماسی در نشست هفتگی خود با خبرنگاران، در پاسخ به پرسشی درباره تنش بین روسیه و آمریکا و تهدید مقامات روس بر کاهش سطح همکاریها با غرب درباره ایران و سوریه گفت: «تحریم علیه هر کشوری که باشد ابزاری نامشروع، ناکارآمد و غیرسازنده است و شرایط را پیچیده تر میکند.» افخم در عین حال ادامه داد: «لازم است مذاکرات هستهای بین ایران و اعضای 1+5 در فضای مثبتی صورت گیرد و مستقل از مسائل پیرامونی دنبال شود.» او همچنین افزود: «روسیه مشارکت فعال، مفید و سازندهای را در مذاکرات هستهای بین ایران و 1+5 داشته و اطمینان داریم که این روند ادامه پیدا خواهد کرد.»

بیانیه رسمی وزارت خارجه روسیه به مناسبت آغاز سال نو میلادی

واشنگتن سال را با احساسات شدید ضدروسی به پایان میرساند و بر اعمال موجی از تحریمها علیه شهروندان و سازمانهای ما اصرار میورزد. ما فکر میکنیم که برخی افراد در واشنگتن مشتاق هستند با شدت هرچه بیشتر پایههای روابط دوجانبه ما را متزلزل کنند و به دنبال روشهای بیشتری برای این کار هستند.
کاملا مشخص است که گنجاندن نام چهار نفر از مقامات روسیه در «لیست ماگینتسکی» (فهرست تحریمی آمریکا علیه روسیه) کاملا انگیزه سیاسی دارد و به دلیل نگرانی از سرنوشت وکیلی که به شکل غمانگیزی کشته شد، نیست. واشنگتن یک بار دیگر آشکارا از سیاستهای یک بام و دو هوا استفاده کرده است و در شرایطی که چشمهای خود را به روی وضعیت آمریکا بسته است، نقض حقوق بشر را محکوم میکند. اخیرا در آمریکا، نیروهای امنیتی اجازه استفاده از شکنجههای قرونوسطایی را به دست آوردهاند و نیروهای پلیس تنها به دلیل تفاوت رنگ پوستشان، برای کشتن مردم مجازات نمیشوند. اعمال محدودیتهای بیاساس علیه شرکتهای روسی، اعمال تحریم علیه ایران و روسیه برمبنای قوانین داخلی آمریکا به شدت مورد انتقاد است و این نقض تعهداتی است که دولت اوباما درقبال روسیه متعهد شده است. آمریکا سرسختانه تلاش میکند قوانین خود را در کل جهان گسترش دهد و قواعد خود را دیکته کند.
اما این اقدامات که برای اعمال فشار به کار میروند درمورد روسیه موفقیتآمیز نخواهند بود. علاوه براین، این اقدامات آمریکا، چشمانداز همکاریهای دوجانبه در زمینه حل مساله برنامه هستهای ایران، بحران سوریه و دیگر مشکلات اضطراری بینالمللی را مورد تردید قرار میدهد. همانطور که واشنگتن مشاهده کرده است، ما هرگز از پاسخگویی به چنین اقدامات غیردوستانهای ناتوان نیستیم.