نقشه راه نساجی را مسدود کردند

صنعت نساجی بهعنوان یکی از پایههای صنعت جهان شناخته شده این صنعت درحال حاضر در کشور ترکیه از سودآوری و ارزشافزوده بالایی برخوردار است. بهگفته مدیرکل صنعت نساجی وزارت صنعت، معدن تجارت صنعت نساجی رو به افول نیست بلکه روند ثابتی را طی میکند. تجهیزات و ماشینآلات آن نیز نیاز به نوسازی و بازسازی دارد که متاسفانه بهدلیل تحریمهای سالهای اخیر مساله نوسازی و بازسازی ماشینآلات صنعت نساجی به تعویق افتاده و همین عامل مانع رشد این صنعت شده است. اشتغالزایی، ایجاد ارزشافزوده بالا و ارزآوری زیاد مهمترین ویژگیهای صنعت نساجی بهشمار میروند. قاچاق محصولات نساجی به داخل کشور و ضعف در برندسازی در حوزه نساجی نیز ازجمله نقاط ضعف این صنعت هستند که بهگفته گلناز نصراللهی، مدیرکل دفتر صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت در آینده با تدوین سند استراتژی صنعتی دولت یازدهم برطرف خواهد شد. او به رشد و اعتلای صنعت نساجی امیدوار است و میگوید: این موانع را دور خواهیم زد. مشروح گفتوگوی «تعادل» با گلناز نصراللهی را پیش رو دارید:
 

وضعیت کنونی صنعت نساجی را چگونه ارزیابی میکنید؟

اگر بخواهیم تصویری کلی از صنعت نساجی در چندسال اخیر را پیش روی خود مجسم کنیم، میتوان گفت که در این چند سال در حالت متعادلی قرار داشتهایم. هرچند شرایط برای صنعت نساجی مطلوب نیست اما چنین شرایطی برای تمامی صنایع کشور برقرار بوده است. نساجی صنعتی است که اگر به آن کمتوجهی شود ممکن است آسیب بیشتری نسبت به دیگر صنایع ببیند. اما با حجم وارداتی که این صنعت با آن مواجه بود به نظر میرسد، صنعت نساجی توانسته بهخوبی از خود محافظت کند.

از دریچه آمار، صنعت نساجی در چه وضعیتی قرار دارد؟

آمارها نشان میدهد، تعداد واحدهای دارای پروانه صنعتی در صنعت نساجی در زمینههای نساجی، پوشاک و چرم و کفش بهعنوان زیرشاخههای صنعت نساجی ۹۷۰۰واحد است. در این واحدها حدود ۲۹۰هزار نفر کارگر بهصورت مستقیم مشغول بهکارند که حدود ۱۲درصد از کل اشتغال صنایع را به خود اختصاص میدهند. از سویی میزان سرمایهگذاریها در این صنعت ۷۲هزار میلیارد ریال است و سهم ارزشافزوده نساجی به کل صنعت حدود ۴ تا ۵ درصد است. همچنین ارزش صادرات صنایع نساجی براساس سالهای گذشته ۵/۱ میلیون دلار با احتساب فرش دستباف است اما با توجه به ارزشافزوده در فرش دستباف معمولا صادرات را بدون فرش دستباف محاسبه میکنیم که در این صورت در سال گذشته آمار صادرات صنعت نساجی۹۵۰میلیون دلار بوده است.

 واردات و صادرات محصولات نساجی در چه شرایطی قرار دارند؟

آمارها مربوط به واردات مواد اولیه و واسطهیی در ۲سال اخیر نشان میدهد که واردات صنعت نساجی درحالت ایستا بوده بهطوریکه در سال ۱۳۹۰ واردات مواد اولیه که عمدتا الیافها هستند و مواد واسطهیی که عمدتا نخها هستند از لحاظ وزنی ۳۸۴هزار تن بوده است. این آمارها برای سال ۱۳۹۱، ۳۵۱هزار تن و در سال ۱۳۹۲، ۳۸۶هزار تن را نشان میدهد که درحالت یکنواخت بوده است. درکنار آن مواد نهایی در صنعت نساجی که شامل انواع پارچههای مصرفی و صنعتی است در سال ۱۳۹۰، ۱۴۹هزار تن در سال ۱۳۹۱، ۱۲۱هزار تن و در سال ۱۳۹۲، ۱۴۴هزار تن را نشان میدهد که همچنان روندی یکنواخت را نشان میدهند.

 آیا واردات با چنین حجمی به تولید داخل ضربه نمیزند؟

رقیب اصلی تولیدات داخلی، پارچههایی است که در صنعت پوشاک مصرف میشود. این پارچهها نسبت به ۵ سال گذشته حدود ۲برابر شده و تولیدات کشور را دچار مشکل کرده است. متاسفانه از اواخر سال گذشته صنعت نساجی مانند سایر صنایع دچار رکود شد و فروش محصولات آن با مشکل مواجه شده است. بخشی از این رکود به اضافه شدن واردات کالاهای مشابه کالاهای صنعت داخلی مرتبط است زیرا مشابه برخی از تولیداتی که توان تولید در داخل داریم، وارد شده است. بخش دیگر رکود نیز به وضعیت اقتصادی کشور مرتبط است. به عقیده من با این حجم واردات که در کالاهای نهایی حوزه نساجی صورت میگیرد، صنعت نساجی صنعتی قوی است که توانسته باز هم به تولیدات خود ادامه دهد. در این راستا درخواستهایی مبنی بر منطقی کردن این واردات نه لزوما کاهش آن داشتهایم و درحال رایزنی در این زمینه هستیم.

 آیا صنعت نساجی قدرت رقابت با دیگر صنایع را دارد؟ آیا صنعت نساجی توان این را دارد که بتواند جزو صنایع سرآمد کشور باشد؟

در مورد سوال اول باید بگویم، هر یک از صنایع جایگاه خود را دارند اما صنعت نساجی، صنعت قدرتمندی است زیرا دارای ارزش افزوده بالایی است، صنعت نساجی از تولید الیاف تا پوشاک، ارزشافزوده بسیار بالایی را تولید میکند. افزون بر این در واحد سرمایهگذاری و ایجاد اشتغال نسبت به صنایع دیگر بسیار مقدم است. با توجه به حجم کالاهای نهایی وارداتی چه در پوشاک و چه در پارچه به نظر میرسد، صنعت نساجی صنعت قدرتمندی است که میتواند در مقابل این حجم واردات ایستادگی کند و سرمایهگذاریهای خود را داشته باشد.

واردات محصولات نساجی به کشور بیشتر از کدام مناطق صورت میگیرد؟

با بررسیهای صورت گرفته، عمده واردات از مناطق آزاد صورت میگیرد و عمده حجم آن مربوط به کالاهای نساجی، پارچه و پوشاک است. این کالاها دوباره صادر نمیشود در نتیجه بهعنوان کالای همراه مسافر وارد سرزمین ما میشود. آن حجم واردات در مناطق آزاد نیز به حجم واردات رسمی درگمرکات افزوده میشود. همه اینها نشان میدهد که از نظر قوانین و مقررات WTO این صنعت وارد سازمان جهانی شده اما نمیتواند از مزایای دیگری که در این سازمان وجود دارد مانند تخفیفات ترجیحی بهرهمند شود. به نظر میرسد صنعت نساجی بهصورت یکطرفه برخی از این ضوابط مانند واردات را داراست اما نتوانسته از مزایای دیگر بهرهمند شود.  

مردم ایران از پوشاک خارجی استقبال میکنند. بهنظر میرسد، که تولیدات داخلی از ضعف برند رنج میبرند. در زمینه برندسازی چه برنامههایی در دستور کار قرار دارد؟

ما هم معتقدیم که نتوانستیم به مساله برندسازی ورود پیدا کنیم. درواقع یکی از مشکلات صنعت پوشاک این است که در کشور فروشگاههای تخصصی پوشاک نداریم و روی برند کار نکردهایم. در این زمینه، جلسات متعددی با سرمایهگذاران داشتهایم و در آینده نیز خواهیم داشت تا آنها را برای ورود به این عرصه تشویق کنیم. درحالحاضر طرحی را پیش میبریم تا سرمایهگذاران بتوانند در بخش تجاری صنعت نساجی سرمایهگذاری کنند. این برنامهها در مراحل اولیه است و امیدواریم به ثمر برسد. اخیرا براساس مطالعاتی که انجام دادهایم به این نتیجه رسیدهایم که اگر میخواهیم در پوشاک با واردات رقابت کنیم باید هزینه فروش پوشاک را کاهش دهیم. محصول از تولید تا زمانیکه بهدست مصرفکننده برسد، هزینه توزیع و هزینه تجاری را متحمل میشود. با این اوصاف ۵۰درصد از قیمت را توزیع و هزینههای غیرتولیدی دربرمیگیرند. این موارد باعث میشود پوشاک تولید داخل نسبت به پوشاک وارداتی قدرت رقابتی خود را از دست بدهد. به میزانی که واسطهها در مراحل توزیع صنعت نساجی فعال هستند و موجب میشوند که هزینههای اضافی به قیمت نهایی محصول افزوده شود، در دیگر صنایع فعال نیستند. بهعبارت دیگر دلالی در صنایع نساجی نسبت به دیگر صنایع بیشتر است.

در سند استراتژی صنعتی دولت گذشته، صنعت نساجی جزو اولویت دوم قرار داشت. باتوجه به قابلیت صنعت نساجی و تنظیم دوباره استراتژی صنعتی جدید، آیا برنامهیی برای ارتقای این صنعت اجرا میشود یا قرار است اجرا شود؟

در دولت گذشته صنعت نساجی در تقسیمبندیها در اولویت دوم قرار گرفته بود. ما نیز به این قضیه اعتراض کردیم. مهندس نعمتزاده وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز خود در یکی از جلسات به این مساله اعتراض کرد و آن را دارای قابلیت سرمایهگذاری و اولویت نخست دانست. درنتیجه در دولت حاضر، روی صنعت نساجی توجه و تاکید زیادی وجود دارد. مهندس نعمتزاده بر این عقیدهاند که بهسبب مزایای بالای صنعت نساجی در زمینه اشتغالزایی، ارزشافزوده بالا و... باید این صنعت مورد بررسی ویژه قرار گیرد و جایگاه آن در اولویت دوم استراتژی صنعتی نیست. هرچند که از سوی انجمنهای صنایع نساجی نگرانیهایی درباره توجهنداشتن مسوولان به صنعت نساجی ابراز میشود، اما بنده بهعنوان مدیرکل دفتر نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت این اطمینان را میدهم که نگرانی در این زمینه بیمورد است و صنعت نساجی از سوی دولت حاضر مورد توجه ویژه قرار دارد و برای تنظیم استراتژی صنعتی کشور از دستاندرکاران آن دعوت بهعمل خواهد آمد.

همکاران ما در معاونت برنامهریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت از یک ماتریس برای ترسیم شرایط صنایع استفاده کردهاند که در قالب ۴عامل مالی و اقتصادی، مزیت رقابتی، جذابیت صنعت و ثبات محیطی است. براساس این ماتریس برای هریک از صنایع ضریب اهمیتی در نظر گرفته شده و به تمامی صنایع امتیاز دادهاند. براساس این امتیازدهی چهار تقسیمبندی صورت گرفته و در قالب زون۱تا۴ در نظر گرفته شده است و میتوان گفت که تقریبا بیشتر صنایع کشور در زون۳ قرار گرفتهاند و نساجی نیز در همین زون قرار گرفته است. تنها پوشاک که زیرشاخهیی از صنعت نساجی است در زون۴ قرار گرفته است. براساس تعریفهای انجامشده اگر صنعتی در ناحیه۱و۲ قرار میگرفت، جذابیت خاص داشت. در مناطق۳و۴ صنایع از این جذابیت برخوردار نیستند اما اگر دقت کنید این صنعت نسبت به دیگر صنایع موجود در این ناحیه از شرایط مطلوبتری برخوردار است.

این ماتریس نشان میدهد که صنعتگران بهخوبی به مشکلات صنایع در کشور اشاره کردهاند. صنعتگران پیش از این اعلام کرده بودند که باید با اتخاذ سیاستهای مناسبی در جذب سرمایهگذاری خارجی، انتقال فناوری نوین و رفع موانعی که به صنعت فشار میآورد، کوشید. این مصایب و مشکلات در این ماتریس بهخوبی نشان داده شده و این مساله نشان میدهد کل صنعت از آن جذابیتی که باید داشته باشد، برخوردار نیست و باید اقداماتی برای ایجاد مزیت رقابتپذیری و رفع موانع محیطی صنعت انجام گیرد و سیاستی اتخاذ شود تا جذابیت را به صنعت بازگرداند. اما در کل جای نگرانی در این زمینه وجود ندارد زیرا در نهاییشدن سند استراتژی صنعتی در رشتههای مختلف صنعت از صاحبنظران آن صنعت نظرخواهی خواهد شد. همچنین در جلسهیی که با کارشناسان در امر نگارش این استراتژی داشتیم آمارهای صنعت نساجی را ارایه دادیم و از مزایای آن گفتیم. بهتازگی نیز نامهیی در این زمینه نوشته شده و از مسوولان درخواست کردهایم تا از تشکلهای این صنعت برای نظرخواهی در حوزه نساجی کمک گرفته شود. در برنامههای وزارت صنعت، معدن و تجارت در حوزه صنعت نساجی تدوین یک سند توسعه نساجی با همکاری اتحادیهها و تشکلهایی وجود دارد که جزییات این سند در تدوین استراتژی صنعتی استفاده خواهد شد. در این سند، صنعت نساجی جایگاه محکمتری نسبت به سندهای قبلی خواهد داشت. شاید یکی از دلایل آن، این مساله باشد که پایههای بررسی این سند استراتژی با آنچه پیش از این نوشته شده بود کاملا متفاوت است. یعنی شاخصهایی که صنعت را بررسی میکنند با شاخصهایی که در سند قبلی از آن استفاده میشد، کاملا متفاوت هستند.

نقشه راهی در صنعت نساجی تدوین و اجرا شده است؟

عملکرد ما و نتایج آن نشان میدهد که در سالهای ۸۰ تا ۸۴ که بحث نوسازی و بازسازی صنایع نساجی را در اختیار داشتیم نقشه راه وجود داشته است. نقشه راه این بود که سهم بخش خصوصی را در صنعت نساجی افزایش دهیم که درحالحاضر حدود ۹۵درصد از تولیدات صنعت نساجی در دستان بخش خصوصی قرار گرفته است. هدف ما این بود که بخشهای دولتی را کوچک کنیم که انجام شد. در آن سالها یکی از برنامهها این بود که بهسمت کالاهای با ارزشافزوده بالا مانند پارچههای رنگرزی، چاپ و تکمیل حرکت کنیم که چنین امری نیز به وقوع پیوست. در سالهایی که مشغول بازسازی و نوسازی صنایع بودیم توان تولید این صنعت روی نخها نمره۲۰تا۲۵ بود، اما درحالحاضر در ریسندگیهای سیستم پنبهیی که دارای ارزشافزوده بالاست و بسیار راحت تولید میشود نمره۴۰و۵۰ است. در برنامههای ما تولید کالاهای نهایی پوشاک هدف اصلی بود که در این رابطه، تعدادی از واحدهای صنعتی که در قسمت پوشاک فعال بودند بهویژه در قسمت مردانه بیشتر رشد کردند، اما متاسفانه در بخش زنانه هنوز به هدف مورد نظر نرسیدهایم.

در سالهای قبل، نقشه راه داشتیم اما اینکه نقشههای راه کامل انجام شده باشد، جای تامل دارد. زیرا بههرحال نقشههای راه وابسته به این است که واحدهایی که در آن مجموعه الگوگذاری شدهاند این سیستم را اجرا کنند. یک مقدار هم بستگی به مسایل اقتصادی و پیرامونی کشور دارد. درواقع محیط پیرامونی آن صنعت که اقتصاد کلان است، میتواند به آن صنعت کمک کند تا در انجام نقشه خود موفق باشند یا نباشند. از آنجاییکه مسایل اقتصادی کشور در چند سال اخیر در شرایط مساعدی قرار نداشت، این مساله روی صنعت نساجی تاثیر سوء برجای گذاشت.