بررسی سهم بخش تعاون در تولید فلزات اساسی کشور

با توجه به سند چشمانداز 1404 کشور مقرر شده که تولید فولاد خام به 55 میلیون تن در سال برسد. عمده تولید فلزات کشور را میتوان در گروههای فولاد، مس و سرب و روی تقسیمبندی کرد. زنجیره فولاد از سنگآهن آغاز شده و تا مقاطع فولادی ادامه مییابد، فولاد یک محصول میانی است که دارای کاربردهای متفاوتی است و تقریبا همه صنایع بهنوعی از فولاد استفاده میکنند. عمده مصارف صنعتی فولاد شامل مقاطع عرضی (ورق)، مقاطع طولی آلیاژی و عمده مصارف مسکونی شامل مقاطع طولی بهویژه میلگرد و تیرآهن است.

براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، ایران با 2 میلیارد و 500 میلیون هزار تن سنگ خام و یک میلیون و 400هزار تن محتوای آهن در جایگاه یازدهم دنیا قرار گرفته است. در سال 1392 حدود 62 میلیون تن یا حدود 2درصد از این ذخایر برداشت شده است.

براساس استانداردهای تعریف شده تحت کد 27 آیسیک، ساخت فلزات اساسی مشتمل بر ساخت آهن و فولاد اساسی؛ ساخت فلزات اساسی قیمتی و فلزات غیرآهنی؛ ریختهگری فولاد و آهن و ریختهگری فلزات غیرآهنی (فلزات رنگین) است.

در سال 1389 ارزشافزوده ساخت فلزات اساسی، 62070 میلیارد ریال، صادرات انجام شده بالغ بر 18085میلیارد ریال و واردات کشور حدود 95609 میلیارد ریال بوده است. سهم ارزشافزوده این بخش در اقتصاد کشور حدود 1.31درصد محاسبه شده است.

میزان تولید محصولات فولادی در سال 1392 حدود 16.7میلیون تن و تولید خام فولاد 15.7میلیون تن بوده است. در این سال میزان صادرات محصولات فولادی حدود 1.5هزار تن و فولاد خام به میزان 180هزار تن است.

براساس گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، ظرفیت موجود تولید فولاد خام در کشور درحال حاضر 24میلیون تن است که با اجرای بخشی از طرحهای در دست اجرا این ظرفیت تا سال 1395 با احتساب طرحهای فیزیکی بالای 50 درصد پیشرفت به 35میلیون تن خواهد رسید که برای تحقق این طرحها به 6/1میلیارد دلار منابع نیاز است. درحال حاضر 26میلیون تن طرح با احتساب طرحهای فیزیکی بالای 20درصد پیشرفت فیزیکی در بخش فولاد خام در دست اجراست.

ظرفیت تولید آهن اسفنجی نیز در کشور برابر با 18میلیون تن است که این ظرفیت با اجرای طرحهای در دست اجرا تا سال 1395 با احتساب طرحهای فیزیکی بالای 50 درصد پیشرفت به 30میلیون تن خواهد رسید. برای رسیدن به رشد پیشبینی شده به یک میلیارد دلار منابع مالی نیاز است. درحال حاضر 19میلیون تن ظرفیت در دست اجرا با احتساب طرحهای فیزیکی بالای 20درصد پیشرفت در این بخش درحال اجراست که با اجرایی شدن آن، سهم تولید آهن اسفنجی از مرز 30میلیون تن نیز فراتر خواهد رفت.

ظرفیت موجود تولید گندله نیز 22میلیون تن ذکر شده که برای این بخش نیز 26میلیون تن ظرفیت در دست اجرا با احتساب طرحهای فیزیکی بالای 20درصد پیشرفت پیشبینی شده است. همچنین برآورد وزارت صنعت، معدن و تجارت برای سال 1395، رسیدن به ظرفیت 38 میلیون تن با احتساب طرحهای فیزیکی بالای 40درصد پیشرفت فیزیکی است که برای تحقق این امر نیز به 5/1میلیارد دلار منابع نیاز است.

در بخش تولید کنسانتره سنگآهن نیز ظرفیت موجود در کشور 28میلیون تن برآورد شده است. طرحهای در دست اجرای این بخش 35میلیون تن با احتساب طرحهای فیزیکی بالای 20درصد پیشرفت است. همچنین برای این بخش رسیدن به ظرفیت 46میلیون تن تا سال 1395 پیشبینی شده که برای رسیدن به این رشد به 8/1میلیارد دلار منابع نیاز است.

هماکنون ظرفیت تولید کنسانتره و گندله کمتر از ظرفیت تولید و استخراج سنگآهن است. عدم سرمایهگذاری متناسب و متعادل و توسعه نامتوازن حلقههای مختلف زنجیره ارزش، بخش تولید فولاد را با مشکل مواجه کرده است.

از عمده مشکلات صنایع فولادی میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:

- تامین مواد اولیه با توجه به کمبود مطالعات اکتشافی هنوز ذخایر بسیاری شناخته نشده و از طرفی معادن شناخته شده نیز تجهیز نشده و آماده بهرهبرداری نیستند.

- واحدهای بزرگ عموما دارای فناوری نسبتا مناسبی هستند اما برخی از واحدهای کوچک بهدلیل قدیمی بودن و پایین بودن تکنولوژی بهکار رفته نیاز به جایگزینی ماشینآلات دارند.

- مقیاس تولید فولاد در کشور عموما در حجم بالا و ایجاد واحدهای متوسط و کوچک جانبی جهت تولید فولاد از سنگآهن تا محصول نهایی نیست.

- نقش دولت در قیمتگذاری مواد اولیه و محصول و محل احداث واحدها.

- نوسانات نرخ ارز و مشکل واحدها در باز پرداخت تسهیلات ارزی اخذ شده.

- تحریمهای بینالمللی و مشکل در تامین تکنولوژی و ماشینآلات، تامین مالی، گشایش LC، فروش محصول و خرید مواد اولیه مصرفی و...

- بالابودن حجم سرمایهگذاری مورد نیاز صنایع فولادی و وابسته.

- تامین ورق و مواد اولیه برای تولیدکنندگان صنعت لولـه و پروفیل فولادی.

-کمبود نقدینگی و سرمایه درگردش مورد نیاز تعاونیها.

- نامناسب و غیرموجه بودن مقیاس تولید و بالا بودن نسبی قیمت تمام شده محصولات.

- عدم بازسازی و نوسازی به موقع و بهروز نبودن فناوری و تکنولوژیهای تولید.

- نامناسب بودن ساختار نیروی انسانی از لحاظ کمیت و کیفیت.  

- دولتی بودن ساختار اکثر صنایع فلزی بزرگ و انحصارات دولتی در این بخش.

راهکارهای پیشنهادی جهت تقویت و توسعه شرکتهای تعاونی به شرح ذیل ارایه میشود:

- استمهال بدهیهای دولتی واحدهای مشکلدار حایز شرایط و تزریق منابع مالی درصورت لزوم.

- اعطای تسهیلات و اعتبارات مورد نیاز برای توسعه و نوسازی و بازسازی صنایع مذکور.

-تشکیل هلدینگهای تخصصی صنایع فولادی.

-تقویت تعاملات بینالمللی و منطقهیی برای تبادل تجربیات و اطلاعات و دستیابی به فناوریهای برتر.

-حمایت از برگزاری نمایشگاههای تخصصی فناوری در داخل و توسعه فن بازارهای ملی.

- ترغیب به تشکیل تعاونیهای متشکل از تولیدکنندگان پایین دستی جهت مشارکت در احداث صنایع برای تولید فلزات اساسی و صنایع فلزی.

- توسعه همکاریهای فناورانه مشترک با دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی، دستگاههای اجرایی.

- تقویت واحدهای تحقیق و توسعه صنعتی جهت ارتقا سطح و جایگاه آنها در زنجیره ارزش شرکتها و تاثیرگذاری بر روند بهبود بهرهوری و توسعه و سرمایهگذاری.

- حمایت از تشکیل و تقویت شرکتهای تعاونی تامین نیاز تولیدکنندگان و اتحادیههای استانی مرتبط با صنایع فولادی.

- حمایت از تشکیل تعاونی در زمینه اولویتهای صنایع فلزی براساس طرح آمایش سرزمین از طریق تشکیل شرکتهای سهامی عام و تعاونیهای بزرگ و فراگیر ملی.

- توجه به ویژگیهای ورقهای فولادی از قبیل ضخامت، پهنا، آلیاژ و روش تولید براساس نیاز بازار و افزایش کیفیت محصولات.

- تشویق واحدهای نوردی به تولید فولادهای زنگ نزن و آلیاژی با توجه به وجود دو عنصر کرومیت و مولیبدن در کشور.

- امکان برخورداری از معافیتها و تخفیفات مالیاتی و بیمهیی پیشبینی شده در بند (ب) ماده 9 قانون اصلاح موادی از قانون برنامه پنجم توسعه کشور.

- اختصاص 30درصد از درآمدهای حاصل از واگذاری به تعاونیهای فراگیر ملی متشکل از سه دهک پایین جامعه.

- اعطای تسهیلات برای تقویت تعاونیها و نوسازی و بهسازی بنگاههای غیردولتی.

براساس بررسیهای انجام شده روی دادههای خام واحدهای دارای پروانه بهرهبرداری از وزارت صنعت، معدن و تجارت ذیل کد 27 آیسیک ساخت فلزات اساسی، کل واحدهای تولیدی دارای پروانه بهرهبرداری کشور در بخش ساخت فلزات اساسی 4232 واحد با ظرفیت اسمی تولید 90.2میلیون تن و 325میلیون عدد است. تعداد واحدهای تولیدی بخش تعاون 172واحد با ظرفیت تولید محصولات فلزات اساسی بالغ بر 1.3میلیون تن و 465 هزار عدد است.

سهم بخش تعاون در زیرگروههای ساخت فلزات اساسی به شرح ذیل است:

- تولید 100درصد دانههای فولادی کشور به ظرفیت 4000 تن.

- تولید 198تن پودر برنج با سهم 81.5 درصدی.

- ریخته گری10000تن قطعات آهن به روش دقیق با سهم 71.5درصدی.

- تولید 1200تن انواع گلوله و ساچمه فولادی با سهم 72.7درصدی.

- تولید 297تن پودر آلومینیوم با سهم 69.6درصدی.

- تولید 500 تن ساچمههای فولادی و سهم 28.7درصد.

- تولید 1000تن پروفیل آلومینیومی مینیاتوری با سهم 24.4درصد از تولیدات کشور.

- تولید 7400 تن شمش برنج با سهم 16.8درصدی.

- تولید 7000 تن شمش مس با سهم 17.6درصدی.

- تولید 2350 تن سپری با سهم 12.8درصدی.

- تولید 225700 تن انواع پروفیل آهنی و فولادی با سهم 11.5درصدی از ظرفیت تولیدات کشور.

- تولید 1000تن لولههای آلومینیومی با سهم 9.9درصدی.

- ریختهگری 2000تن چدن سفید با سهم 9.5درصدی.

- تولید 28230تن پروفیل آلومینیومی با سهم 6درصدی.

- تولید 4000تن میلگرد با سهم 5.1 درصدی.

- تولید 500 تن سیم برنجی با سهم 5.7 درصدی.