انعطاف اروپایی‌ها برای حضور در پتروشیمی ایران بعد از لوزان

صنعت پتروشیمی در کشور اکنون نیاز شدیدی به سرمایهگذاری دارد. واحدهای نیمهکاره که سالهای سال است در انتظار فاینانس به سر میبرند چشم به مذاکرات میان ایران و غرب دوختهاند که در نهایت قرار است منجر به ورود سرمایه خارجیها به کشور و رونق صنعت شود. عادل نژادسلیم مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس یکی از کارکشتهترین مدیران پتروشیمی کشور است. او که سابقه معاونت وزارت نفت را نیز در کارنامه خود دارد اکنون گزینهیی بسیار مناسب جهت ارزیابی و کارشناسی وضعیت صنعت پتروشیمی در ایران است. عصر اردیبهشتی روز دوشنبه فرصتی مناسب بود تا در طبقه یازدهم ساختمان سابق شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس دیدار کنیم.

نژادسلیم در گفتوگوی اختصاصی مهمترین مشکل صنعت پتروشیمی در ایران را «ضعف مدیریتی» بیان میکند و البته اعتقاد دارد نبود فاینانسهای مالی در سالهای اخیر روند توسعه این صنعت را کند کرده است که اکنون با بهبود اوضاع برای ایران میتوان به آن امیدوار بود. معاون اسبق وزیر نفت اعتقاد دارد صنعت پتروشیمی ایران تا 3سال آینده به با 2.5میلیون تن افزایش ظرفیت تولید همراه خواهد شد و اگر اوضاع ورود سرمایه به کشور بهبود پیدا کند خواهیم توانست طبق برنامه ششم توسعه ظرفیت تولید این صنعت را در افق 1404 به 120میلیون تن افزایش دهیم. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.

  وظیفه اتاق بازرگانی تسهیل شرایط برای رقابت میان بخش خصوصی است. مسیر باید به گونهیی باشد که قوانین دست و پاگیر برچیده شود. تنها از این راه است که بخش خصوصی خواهد توانست به رشد برسد. دولت باید مسیرهای دلالی را به بنبست تبدیل کند. وقتی قیمت دلار آزاد شد، میدانید دلالان پتروشیمی چه پولی به جیب زدند؟ اینجا باید از آقای نعمتزاده تشکر کرد که دست دلالان را از بازار سرمایه کوتاه کرد

  اکنون موانع قانونی وجود دارد که ریسک سرمایهگذاری در کشور محسوب میشود و در چنین وضعیتی سرمایهگذاران احساس امنیت نمیکنند. ایران باید برای بالا بردن امنیت سرمایهگذاری طبق قانون بینالمللی سرمایهگذاری شرایطی را فراهم کند البته با برداشتن تحریمها گام بزرگی در ایمن کردن محیط سرمایهگذاری برای سرمایهگذاران پیش خواهد آمد

 صنعت پتروشیمی ایران بهشدت نیازمند سرمایه است. بعد از تفاهم لوزان نحوه استقبال کشورهای اروپایی از سرمایهگذاری در ایران را چگونه ارزیابی میکنید؟

بعد از تفاهم لوزان کشورهای اروپایی انعطافپذیری بیشتری را از خود نشان میدهند. این انعطاف چه در مذاکرات و چه در عقد قرارداد دیده شده است. البته این قراردادها از سمت خارجیها منوط به توافق نهایی در 11تیر است. در گذشته آنها حتی وارد مذاکره نمیشدند و در صورت مکاتبه جواب مکاتبات را نمیدادند و این موفقیت بزرگی است که اکنون خود دولتهای اروپایی خواستار انجام مذاکرات در جهت عقد قرارداد هستند.

در مورد هیات هندی که به ایران برای سرمایهگذاری آمدند و با آقای پیوندی دیدار کردند از جزییات آن مطلع هستید؟ ابعاد این دیدار بر چه اساسی بوده است؟

 از جزییات این مذاکرات اطلاعی نداریم اما هندیها نیاز شدید به اوره و آمونیاک دارند که این خود نشان میدهد یکی از محورهای این مذاکرات تامین این نیازها بوده است. در سالهای اخیر هندیها در این راستا سفرهای زیادی را انجام دادهاند اما از نظر من آنها چندان قابل اعتماد نیستند و در هر صورت با توجه به سابقه هندیها، اروپاییها گزینههای بهتری برای ما هستند.

برداشته شدن تحریمها چه تاثیر در روند بازار منطقه و خوراک خواهد داشت؟ آیا ما خواهیم توانست با توجه به عقبافتادگی چند ساله این ضعف را از طریق بخش خصوصی جبران کنیم؟ و چرا در سالهای گذشته بخش خصوصی نتوانسته جایگاه خود را در توسعه صنایع پتوشیمی باز کند؟

اولا باید گفت شرکتهای خارجی سرمایهگذار و سازندگان آنها کمتر بازاری مانند بازار ایران پیدا میکنند که دارای مزایای بزرگی از قبیل دسترسی به آبهای آزاد، موقعیت استراتژیک، خوراک در دسترس نیروی کاری مجرب و ارزان باشد. سودی که نصیب یک سرمایهگذار در ایران میشود به مراتب بیشتر از نقاط دیگر دنیاست چرا که پرداخت مالیات به نسبت نقاط دیگر دنیا ناچیز است. در مورد عقبماندگی صنعت پتروشیمی باید گفت مدیریت دولتی این صنعت ناگهان مبدل به خصوصی شد و همچنین اجرای کم تجربه اصل 44 مزید بر علت شد. اما اکنون خوشبختانه همه شرکتهای خصوصی به توسعه پایدار میاندیشند و این از اهمیت خاصی برخوردار است. در سالهای تحریم آنچه باعث کاهش سرعت توسعه شد عدم وجود فاینانسهای لازم در زمینه سرمایهگذاری بود؛ تحریم با همه مشکلاتی که داشت ما را خودکفا کرد ما قادر به تولید قطعات در داخل کشوریم؛ با برداشته شدن تحریمها و روند خصوصیسازی توسعه به نسبت سالهای قبل با سرعت بالاتری صورت خواهد گرفت و ما میتوانیم عقبماندگی صنعت پتروشیمی را  جبران کنیم.

با این اوصاف ما قادر به باز پسگیری بازار هستیم؟

ما از قبل هم بازارهایی را داشتیم و اروپا تنها بازار ما نبوده است. اما حالا با توجه به مزیتهایی که کشور ما و محصولات ما دارد بعد از برداشتن تحریمها با سیل عظیم متقاضی در جهت سرمایهگذاری روبهرو خواهیم بود. درست است که رقبا زیاد شدهاند اما هر روز به نیازها در زمینه استفاده از محصولات پتروشیمی نیز افزوده میشود در نتیجه ما با تعریف پروژهیی که چشمانداز و بازار مصرف 10سال آینده را در نظر میگیرد بازار را تا سالها برای تداوم عرضه و تقاضا ضمانت میکنیم. از طرفی با تنوع پروژهها در صنایع پتروشیمی از قبیل بهرهبرداری از جاسک و ایرانشهر و چابهار و پارسیان که برای سرمایهگذاری در صنایع پاییندستی در دستورکار است بیشتر و بیشتر بازار را به نفع خود تغییر خواهیم داد.

به نظر شما از نگاه کارشناسی اکنون صنعت پتروشیمی کشور باید روی چه مسایلی تمرکز کند؟

ما در زمینه تولید پلیمر و پلیاتیلن اطمینان داریم چرا که در زمینه پلیاتیلن هنوز جای رشد در بازار وجود دارد. اما در مورد تولید «متانول» و «آمونیاک» در کشور اختلاف نظر  کارشناسی وجود دارد. موافقان تولید آمونیاک اعتقاد دارند که هند هنوز متقاضی بزرگ این محصول است اما مخالفان میگویند که بازار اشباع شده است. در مورد متانول نیز باید دانست که صادرات این محصول در حالت اولیه «خامفروشی» محسوب میشود و ما باید در جهت توسعه صنایع پاییندستی متانول حرکت کنیم.

چرا دولت قبل از احداث صنایع مادر پتروشیمی برنامهیی دقیق برای توسعه صنایع پاییندستی و کارخانهها در کنار این واحدها ندارد؟

سرمایههای کوچک به ایجاد انگیزه احتیاج دارد و ما در ابتدا صرفا وظیفه توسعه واحد اولیه پتروشیمی را برعهده داریم و ادامه آن برعهده ما نیست.

به هر حال باید در دولت میان وزارتخانههای مختلف در این جهت هماهنگی وجود داشته باشد؟ این طور نیست؟

متولی ایجاد صنایع کوچک وزارت صنایع است. گام بلندی که به تازگی در جهت توسعه پاییندستی برداشته شده این است که وزارت صنایع در نظر دارد به کسانی مجوز احداث واحد مادر را واگذار کند که بنیه ایجاد صنایع پاییندستی را نیز داشته باشد. توجه داشته باشید که نیازهای اولیه بازار و بررسی آن بسیار مهم است؛ دولت سرمایهگذاری نمیکند و این وظیفه بخش خصوصی است که سرمایهگذاری کند اما یک سرمایهگذار ریسک سرمایه خود را حساب میکند

منظور شما از ریسک سرمایهگذاری دقیقا چه عواملی است؟

اکنون موانع قانونی وجود دارد که ریسک سرمایهگذاری در کشور محسوب میشود و در چنین وضعیتی سرمایهگذاران احساس امنیت نمیکنند. ایران باید برای بالا بردن امنیت طبق قانون بینالمللی سرمایهگذاری شرایطی را فراهم کند البته با برداشتن تحریمها گام بزرگی در ایمن کردن محیط سرمایهگذاری برای سرمایهگذاران پیش خواهد آمد.

دولت باید تمام زیرساختهای لازم جهت سرمایهگذاری را فراهم کند اما نحوه سرمایهگذاری را بخش خصوصی تعیین میکند. برخی تصور میکنند حضور داعش در منطقه سرمایهگذاری را ناامن میکند اما در واقع قوانین حاکم بر کشور در بالا بردن ریسک سرمایهگذاری دخیل است چراکه برای سرمایهگذار این مهم است که بتواند محصول خود را صادر کند و زمانی که قوانین علیه صادرات او باشند دست به چنین عملی نمیزند.

مهمترین نیاز قانونی ایران در وضعیت فعلی در این زمینه چیست؟

ایجاد شرایط امن سرمایهگذاری مبتنیبر قوانین بینالمللی و داشتن آزادی عمل در حیطه سرمایهگذاری، اطمینان از نحوه برداشت و دخالت سرمایه در نحوه سرمایهگذاری و نیز در دسترس بودن خوراک، قیمت خوراک، دسترسی به حملونقل بینالمللی از مواردی است که اگر رعایت شود سرمایهگذار اقدام به سرمایهگذاری خواهد کرد؛ باید بدانیم که تصدیگری دولت باعث بالا رفتن ریسک سرمایهگذاری خواهد شد.

یکی از مهمترین چالشهای صنعت پتروشیمی ایران در حال حاضر دانش فنی است. ورود تکنولوژی به پتروشیمی را پس از برداشتن تحریم چگونه میبینید؟

این هم یکی از مشکلاتی است که ما به دلیل نداشتن دانش لازم در زمینه بهرهبرداری و... در زمان تحریم با آن دست به گریبانیم که با برداشته شدن تحریمها و دستیابی به این علوم میتوانیم به تکنولوژی جدید دسترسی داشته باشیم.

آیا بازار پتروشیمی جهان با وجود رقبایی مانند هند و چین در آینده جایگاه قابل توجهی برای ایران خواهد داشت؟

در مورد چین توجه به یک نکته اهمیت بسیار زیادی دارد. چین از کشورهایی است که هم تولید بالا و هم مصرف زیاد دارد؛ به همین واسطه سالها طول میکشد که چین با غنای نیاز داخلی به صادرکننده صرف تبدیل شود. در مورد هند نیز هر چند این کشور از نظر تکنولوژی مشکلی ندارد اما مشکل خوراک دارد. به همین واسطه آنها به دنبال تامین خوراک اوره و آمونیاک از ایران هستند. در نتیجه مطمئن باشید که ما با چنین ذخایری سالها به عنوان تامینکننده بازار جهانی پتروشیمی مطرح خواهیم ماند.

همانطور که مطلع هستید قیمت نفت اکنون با نوسانات شدیدی همراه است که رسیدن قیمت به نصف قیمت سال گذشته نتیجه همین نوسانها بوده است. از آنجا که محصولات پتروشیمی که پایه خوراک مایع دارند با فاصله از این کاهش تاثیر خواهند گرفت، تحلیل شما از آینده قیمت این محصولات چیست؟

در مورد محصولات پتروشیمی نکته قطعی این است که با قیمت خوراک ارزان محصول ارزان خواهد شد و تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی نیز با توجه به قیمت نفت پیشبینیهایی انجام داده و بودجه خود را تجهیز میکنند. اکنون پیشبینی شده که تا دو سال قیمت نفت حول 50 تا 70دلار خواهد بود. ولی ما نگرانی از بابت درآمدزایی نداریم چون عمده درآمدزایی از نحوه پیشبینی عرضه و تقاضای بازار هدف شکل میگیرد و اگر در این زمینه هوشیار و توانا باشیم به مشکلی برنخواهیم خورد.

میخواهیم سراغ مساله پر مناقشه نرخ خوراک پتروشیمی برویم. وزیر نفت اعتقاد دارد که مشخص کردن نرخ ثابت برای خوراک در وضعیت فعلی منطقی نیست. شما در این زمینه چه نظری دارید؟ چه نرخ خوراکی درحال حاضر برای بازار ایران مفید خواهد بود؟

نخستین سوال یک سرمایهگذار در حوزه پتروشیمی این است که آیا تامین خوراک میشوم؟ قیمت خوراک برای من چگونه خواهد بود؟ رنج تغییرات آن در چه اندازه است؟ در بدترین شرایط قیمت عرضه محصولاتمان چقدر است؟ ما زمانی خواهیم توانست به این سوالها پاسخگو باشیم که «فرمول قیمتی مشخص» برای حداقل 10سال داشته باشیم. اکنون برای مثال اگر برای اروپایی به صرفه نباشد برای سرمایهگذاری به کشور نخواهند آمد. قیمت خوراک ما باید از یک فرمول خاص برخوردار باشد و اگر بخواهیم هر سال دست به تعیین نرخ جدید برای خوراک پتروشیمی بزنیم، انگیزه سرمایهگذاران را از بین خواهیم برد.

در همین زمینه اخبار منتشر شده، نشان میدهد شما در هلدینگ خلیج فارس برای نخستینبار موفق به دست یافتن به فرمول مشخص نرخ خوراک با وزارت نفت در پالایشگاه بید بلند شدهاید. جزییات بیشتر این توافق چیست؟

 در این قرارداد برای 14سال فرمول ثابت مشخص شده و برای هر سال نیز قیمت حداقلی در نظر گرفته شده است. این نخستینبار است که بعد از تعیین مدت زمان و نرخ خوراک قرارداد بسته شد تا از به وجود آمدن هرگونه دلیل برای عدم سرمایهگذاری جلوگیری شود. در واقع در هر قراردادی باید درصدی از ضرر و زیان در نطر گرفته شود که اخیرا آقای زنگنه هم با اشاره به دریافت پنالتی از سوی تولیدکنندگان جهت کاهش میزان نارضایتی آنها گامی مثبت برداشتهاند.

صنعت پتروشیمی ایران، صنعتی است که دولت در توسعه آن نقش بسیار جدی داشته است. اکنون این صنعت را نه میتوان خصوصی خواند و نه دولتی و در واقع این صنعت در برزخ مانده است. به نظر شما در وضع فعلی دولت باید در صنعت پتروشیمی چه نقشی را ایفا کند؟ آیا بخش خصوصی ما به تنهایی میتواند بار توسعه این صنعت پردرآمد را به دوش بکشد؟

در هزاره سوم بازار اقتصاد جهانی در دست خصوصیهاست. دولت نقش ناظر و تعیینکننده افق را بر عهده دارد. در چنین حالتی دولت بازیگر عرصه اقتصادی نیست. اما اکنون بازار سرمایه ایران سردرگم است چراکه پول به جای سرمایهگذاری در بازار در بانک روی هم تلنبار میشود. ما باید بازار قوی اقتصادی خصوصی داشته باشیم. اتاق بازرگانی مشاور و انتقالدهنده مشکلات بخش خصوصی به دولت است که دولت در انتخاب راهکارهای خود درست عمل کند. وظیفه اتاق بازرگانی تسهیل شرایط برای رقابت میان بخش خصوصی است. مسیر باید به گونهیی باشد که قوانین دست و پاگیر برچیده شود.

 تنها از این راه است که بخش خصوصی خواهد توانست به رشد برسد. دولت باید مسیرهای دلالی را به بنبست تبدیل کند. میدانید وقتی قیمت دلار آزاد شد، دلالان پتروشیمی چه پولی به جیب زدند؟ اینجا باید از آقای نعمتزاده تشکر کرد که دست دلالان را از بازار سرمایه کوتاه کردند. قیمتگذاری دستوری تنها درحالتی معنا دارد که رقابتی وجود نداشته باشد. اگر عرضه و تقاضا و رقابت موجود باشد، نیازی به دستکاری قیمتها نداریم.

آیا اعتقاد دارید که ما درحال حاضر «بخش خصوصی» واقعی در صنعت پتروشیمی داریم؟ در این حالت نقش «خصولتیها» را چگونه ارزیابی میکنید؟

من خود هم به این موضوع نقد دارم. بخش دولتی ما به یک باره تبدیل به خصوصی شد که با مشکلاتی همراه بود. اما یک نکته نیز نباید مغفول بماند که در کشورهای دیگر نیز صنعت ابتدا از دولتی به حالت «عمومی» سپس به «خصوصی» تبدیل میشود. توجه کنید ما اکنون بخش خصوصی توانمند و دارای سرمایه بالا نداریم که چنین نقشی را بازی کند در واقع در آستانه تبدیل به بخش خصوصی هستیم. البته در اینجا نباید منفینگر باشیم.

 از ابتدای واگذاری اصل 44 تاکنون رشد داشتهایم و این رشد افق خوب در آینده را نوید میدهد. ما در این سالها توانستیم به تولید داخل اتکا کنیم و از همین مسیر به سرمایهگذاری در کشورهای همسایه نیز دست پیدا کنیم. اکنون متانول باکو توسط ایرانیها راهاندازی شده است.

در سالهای گذشته بسیاری از واحدهای پتروشیمی به دلیل عدم راهاندازی فازهای گازی عسلویه چندان پیشرفتی نداشتهاند اما وزارت نفت در یک سال اخیر دست به توسعه این فازها زد که فاز 12بزرگترین آنها بود. نقش توسعه عسلویه در بهبود وضعیت پتروشیمی کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟

تمام واحدهای پتروشیمی ساخته شده در عسلویه مرتبط به فازهای گازی این منطقه هستند. عدم هماهنگی در تامین خوراک که سالهای گذشته مشکلاتی را ایجاد کرده بود با راهاندازی واحدهای جدید تامین خواهد شد. اکنون حتی تزریق اتیلن به پارسیان نیز آغاز شده در نتیجه با راهاندازی فازهای جدید عسلویه مانند فازهای 15 و 16 پتروشیمی با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت.

در صورت برداشته شدن تحریمها و تسهیل وضعیت سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی ایران چه افقی را در تولید محصولات پتروشیمی برای کشور پیشبینی میکنید؟

در این حالت ما خواهیم توانست طبق برنامه ششم توسعه به تولید 120میلیون تن محصولات پتروشیمی در افق 1404 برسیم. با باز شدن درهای سرمایهگذاری به روی کشور و آمدن فاینانسهای خارجی صنعت پتروشیمی به سرعت توسعه خواهد یافت.

برآورد شما از میزان فاینانسی که درحال حاضر صنعت پتروشیمی کشور به آن احتاج دارد، چیست؟

من در مورد مجموعه هلدینگ خلیج فارس میتوانم بگویم که برای 4سال آینده به 6 میلیارد یورو فاینانس احتیاج داریم.

کوتاهترین افقی که میتوان برای توسعه صنعت پتروشیمی و افزایش تولید محصولات ترسیم کرد، چیست؟

پروژههای پتروشیمی برای پیشرفت به 3 الی 4سال زمان احتیاج دارند. در این حالت میتوانیم برآورد کنیم که سه سال دیگر ما افزایش 2.5میلیون تنی ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در کشور را شاهد خواهیم بود.

ما در هلدینگ خلیج فارس در یک سال گذشته با افزایش 8 درصدی ظرفیت تولید پتروشیمی مواجه بودیم و ما در سال 92 با 1/8 میلیارد دلار صادرات دومین صادرکننده بزرگ در منطقه خاورمیانه بودهایم.

به عنوان سوال آخر با توجه به واگذاری پالایشگاه بیدبلند به هلدینگ خلیج فارس اهمیت رونق گرفتن این پالایشگاه بر صنعت پتروشیمی را چگونه ارزیابی میکنید؟

 این پروژه ملی اهمیت زیادی در توسعه صنعت پتوسیمی به خصوص در تولید گاز شیرین دارد.  محصولات این پالایشگاه موجب تولید محصولات با ارزشی مانند ال پی جی، بوتان اتان و پروپان خواهد شد. سپس با تفکیک این محصولات و رساندن اتان به گچساران فعالیت این واحد نیز رونق خواهد گرفت. متان تولید شده از این واحد نیز وارد شبکه گاز کشور خواهد شد.