سلامت محصولات کشاورزی ایران ارتقا می‌یابد؟

بیشتر از 50درصد خاک ایران دچار کمبود یک یا چند عنصر غذایی است؛ این را پ‍ژوهشی علمی نشان داده که این واقعیت نیاز به کود را برای ادامه کشت و کار اقتصادی و مقرون بهصرفه بیشتر میکند. به عبارتی این ماده برای کشاورزی ایران که به مفاهیم سیاسی و امنیتیتری مانند امنیت غذایی گره میخورد، عنصری حیاتی است. با این حال در سالهای گذشته این ماده حیاتی به دردسری بزرگ برای کشت و کار ایران و از همه مهمتر امنیت غذایی بدل شد؛ واردات کودهای بیکیفیت و حتی سمی از کشورهای درجه دو و سه این بازار مانند هند، خاک ایران و متعاقبا محصولات کشاورزی این خاک را آلوده و مسموم کرد و در نهایت دولت یازدهم را واداشت تا برای حفاظت از خاک لایحه ارایه دهد. از طرفی، گزارشهای فائو و بیزینس مانیتور خبرهای خوبی برای ایران دارد؛ کاهش قیمت کود بهدنبال کاهش قیمت نفت و افزایش تقاضای ایران بهدنبال توسعه (احتمالی) صنعت کشاورزی آن و البته رفع نسبی تحریمها، نوید فرصتهای دوباره برای افزایش کیفیت کود و ارتقای سلامت محصولات کشاورزی را میدهد. هرچند باید دید نظارت وزارت جهاد کشاورزی بر واردکنندهها برش لازم برای برهم زدن حساب و کتابهای آنها را دارد؟

واردات کود به ایران در فروردینماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، 67درصد از نظر وزنی و 68درصد از نظر ارزشی افزایش یافته و به حجم 104هزار تن رسیده است. بخش بزرگی از این ماده اصلی کشاورزی بهویژه درایران از کشور چین و بعد از آن اسپانیا تامین شده است. براساس آمار گمرک ایران واردات کود از چین در این مدت، 666هزارو668دلار بوده که ارزش 526هزار تن و از اسپانیا 300هزار تن به ارزش 900هزاردلار بوده است. به عبارت دیگر دولت تاکنون ترجیح داده باز هم محصولات ارزانقیمتتر را به باکیفیتتر ترجیح دهد. از طرفی، بیزینس مانیتور هم گزارش داده که سپتامبر2013، شرکت خدمات حمایتی کشاورزی ایران مناقصهیی را برای خرید 60هزار تن سولفات پتاسیوم برگزار کرده که نخستین مناقصه این شرکت در 2سال گذشته بوده و شرکت تسندرلوی بلژیگ برنده این مناقصه شد.

این گشایشها درحالی رخ میدهد که به گفته فعالان بخش خصوصی کود مدتها خط قرمز وزارت جهاد کشاورزی بوده اما حالا بعد از گذشت 3سال بهنظر میرسد دیگر خط قرمزهای وزارتخانه با گذشت 2سال از شروع به کار دولت یازدهم، این خط قرمز در نهایت تغییر کرده؛ خط قرمزی که معمولا به دور سودها و منافع اقلیتی کشیده میشد.

سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی جهانی (فائو) در تازهترین گزارش خود بااشاره به اینکه اقتصاد جهان در 3سال گذشته قدرت بیشتری گرفته و انتظار میرود که این روند تا سال2014-2015 ادامه داشته باشد، پیشبینی میکند این روند برای چشمانداز تعادل عرضه و تقاضای دانه درجهان درهمین بازه زمانی بیشتر از چیزی که انتظار میرفت، ادامه خواهد داشت. به نقل از فائو، تولید غلات جهانی در سال2014 براساس تخمینها به 2میلیاردو498میلیون تن میرسد؛ 2.2 درصد کمتر از تولید ثبت شده در سال2013. قیمت جهانی غذا هم در سالهای گذشته رو به کاهش بوده و به 1.7 درصد نزول هم به نسبت جولای 2013 داشت. مصرف کود هم براساس تخمینها به 189میلیون و900 هزار تن در سال2014 رسید که نسبت به سال قبل رشد 2درصدی را نشان میداد. این میزان 1.8درصد از سال2014 تا 2018 رشد خواهد داشت. تقاضا برای نیتروژن، فسفات و پتاس نیز پیشبینی شده که سالانه 1.4، 2.2 و 2.6 درصد رشد کند. طی 5سال آینده نیز محصولات کودی جهانی افزایش خواهد یافت.

در این بازار بزرگ هم قارههایی که انتظار نمیرود تامینکننده خواهند بود؛ آفریقا همچنان از صادرکنندههای اصلی فسفات و بعد نیتروژن میماند. شمال امریکا هم به افزایش تامین کودهای نیتروژن ادامه میدهد اما همچنان به واردات وابسته است. اما واردات فسفات آن ممکن است کاهش آرامی را تجربه کند. امریکای لاتین و حوزه کارائیب هم همچنان به واردات نیتروژن، فسفات و پتاس وابسته خواهد ماند. وابستگی شرق آسیا به واردات نیتروژن هم ادامه مییابد.

سقوط قیمتها به دنبال کاهش قیمت نفت

کاهش قیمت سوخت و انرژی از سال 2012، قیمت جهانی غذا را هم کاهش داد. تاثیر این کاهش بر محصولات جانبی دیگر مانند کود هم بود؛ گاز طبیعی در تولید محصولات شیمیایی نیتروژن نقش اساسی دارد. برهیمن اساس شاخص بانک جهانی برای قیمت کود کاهشی تا 15درصد را در سال 2014 و همین طور کاهش دوباره 1.5 درصدی در سال2015 را خواهد داشت. به گزارش این سازمان، قیمت فسفات 26درصد، قیمت پتاس 21 درصد و قیمت اوره 12 درصد کاهش مییابد. در میان کودها نیز تقاضا برای کوهای نیتروژندار در میان کشورهای آسیایی رشد قابل توجهی خواهد داشت. چین تا 18درصد، هند تا 17درصد، اندونزی 6درصد، پاکستان 4درصد و بنگلادش 2 درصد از این تقاضا را شکل خواهند داد. بهطور کلی آسیا 58درصد، امریکا 22 درصد و اروپا 11 درصد و افریقا 8 در 2 درصد تقاضای بازار را به خود اختصاص میدهند.

تقاضا برای کود فسفات تا 2018 را هم دوباره 58 درصد توسط آسیا، 29 درصد توسط امریکا، 9 درصد توسط اروپا و 4درصد توسط افریقا شکل میدهد. در کشورهای غرب آسیا هم بیشترین تقاضا به ایران با 7درصد اختصاص دارد. تقاضا برای پتاس هم بیشتر به آسیا (56درصد) بعد امریکا با 27 درصد و بعد اروپا با 11 درصد اختصاص دارد.

آسیا در شرف افزایش قیمت

همچنین براساس این گزارش تقاضای کود تنها در آسیا همواره بیشتر از تامین آن خواهد بود و حتی در برخی کودها تا دوبرابر تامین تقاضا وجود خواهد داشت. این به معنای افزایش قیمت کود در این کشورها خواهد بود. درحالی که در اروپا تامین معمولا بین یکونیم تا 4 برابر نیاز و تقاضاست.

برای ایران اما مساله تنها قیمت و محل تامین کود نیست بلکه کیفیت دغدغه مهمتری است که در سالهای اخیر هم خاک کشور را به توبره کشیدند. درهمین مورد هم چندی پیش یکی از مسوولان وزارت جهاد کشاورزی گفته بود که یکی از دلایل اصلی واردات و مصرف کودهای بیکیفیت در سالهای گذشته، کمبود کود و قیمت بالای آن بوده است و از این پس کسی بدون مجوز وزارتخانه اجازه واردات ندارد. از دیگر راهکارهایی که وزارت جهاد کشاورزی برای کنترل کیفیت کود و حفاظت از یکی از سرمایهها و منابع اصلی کشور ارایه کرده از حالت اختیاری درآوردن کسب استاندارد برای کودهاست. دریافت استاندارد کود که تدوین آن با همکاری موسسه استاندارد چند روزی است که کلید خورده، برای همه تولیدکنندهها یا واردکنندهها اجباری میشود و بدینترتیب انتظار میرود دیگر برخلاف سالهای گذشته کودهای بیکیفیت از کشورهایی مانند هند، وارد زیست بوم کشور و زنجیره غذایی مردم نشود.