رقابت ایران با اروپا در تصاحب بازار پتروشیمی خزر

ذخایر گازی عظیم کشورهای حوزه دریای خزر، این قابلیت را به منطقه میبخشد که به قطب جدید پتروشیمی جهان تبدیل شود. در این بین حضور ایران با 34تریلیون مترمکعب و روسیه با 31تریلیون مترمکعب ذخایر گازی به عنوان بزرگترین دارندگان ذخایر گازی جهان، در کنار ترکمنستان با 17.5تریلیون مترمکعب، حوزه دریای خزر را به بستری مناسب جهت سرمایهگذاری برای توسعه صنایع پتروشیمی تبدیل کرده است. با توجه به پیشرفتهای سالیان اخیر ایران در صنعت پتروشیمی کشورهای حوزه دریای خزر خواستار تبادل تجربه و فناوری با ایران در این زمینه هستند. اخیرا در بازدیدی که معاون رییسجمهور ترکمنستان در اردیبهشتماه از منطقه ویژه پارس داشت ضمن تمجید از صنعت پتروشیمی ایران اعلام کرد توافقهایی برای همکاری دو طرف در حوزه پتروشیمی انجام شد که در آینده عملیاتی خواهد شد.

در این بین جمهوری آذربایجان در سالهای اخیر تلاشهایی را برای پیوستن به بازار 3تریلیون دلاری پتروشیمی آغاز کرده است. آذربایجان قریب به یک تریلیون مترمکعب ذخایر گازی دارد که عمده آن از میدان گازی «شاه دنیز» استخراج میشود و خوراک گازی پتروشیمیهای این کشور را نیز تامین میکند. هماکنون «آذرکیمیا» بزرگترین موسسه پتروشیمی دولتی کشور آذربایجان در شهر سومقاییت در 45کیلومتری باکو واقع است. این شهر تا نیمقرن پیش بزرگترین مرکز پتروشیمی کل اتحادیه جماهیر شوروی بود. «آذرکیمیا» بیش از 1.2میلیارد دلار برای ایجاد واحدهای جدید پتروشیمی در این شهر تعریفپروژه کرده است.

از سال 2005 دولت آذربایجان موضوع توسعه پروژههای جدید پتروشیمی را در دستورکار قرار داد که یکی از آنها مشارکت ایرانیها در ساخت مجتمع پتروشیمی متانول آذربایجان (AzMeCo) در سال 2013 بود. اگرچه به خاطر برخی کارشکنیها، پروژه مذکور با تاخیر و پس از راهاندازی با مشکلاتی مواجه شد. به هر حال در پنجماه آخر سال گذشته، AzMeCo موفق به صادرات 100هزار تن متانول به خارج شد. ظرفیت نهایی این مجتمع، تولید سالانه 720هزار تن متانول خواهد بود. شنیدهها حاکی از آن است که ایرانیها بار دیگر قصد سرمایهگذاری در شرکت پتروشیمی متانول آذربایجان را دارند و اینبار شرکت پتروشیمی گاما قصد دارد تا سرمایهگذاری مشترکی را با این شرکت آذربایجانی آغاز کند.

طبق یادداشتی که دالغا خاتین اغلو تحلیلگر حوزه انرژی و دبیر بخش فارسی خبرگزاری ترند آذربایجان به صورت اختصاصی در اختیار «تعادل» قرار داده است: «هماکنون روی یک پروژه عظیم بالای 8میلیارد دلاری به اسم مجمع فرآوری نفت و گاز (OGPC) در نزدیکی باکو تمرکز کرده است که قرار است تا سال 2021 راهاندازی کامل شود. این مجتمع سالانه 12میلیارد مترمکعب گاز را به محصولات پتروشیمی تبدیل خواهد کرد. اخیرا مقامات شرکت ملی نفت آذربایجان (SOCAR) اعلام کردند که حاضر به واگذاری درصد قابل توجهی از سهم این پروژه به شرکتهای خارجی هستند. خاتین اوغلو معتقد است: «آذربایجان مایل به واگذاری 49درصد از سهم این مجتمع پتروشیمی به خارجیهاست و یک شرکت اروپایی به همراه یک شرکت آسیای شرقی برای ورود به این پروژه تمایل نشان دادهاند.»

شرکتهای ایرانی نیز آمادگی خود را برای سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی جمهوری آذربایجان اعلام کردهاند. نمایشگاه بینالمللی نفت و گاز باکو که در اوایل ماه ژوئن برگزار شد این فرصت را برای شرکتهای ایرانی فراهم آورد تا با طرفهای آذری در این باره گفتوگو کنند و پیشنهادهای خود را در زمینه سرمایهگذاری در این حوزه ارایه کنند. همچنین قرار است بیش از 100شرکت عمدتا فعال در حوزه انرژی ایران در ماه سپتامبر نمایشگاهی در باکو برگزار کنند».

 به نقل از Azernews یکی از شرکتهایی که برای سرمایهگذاری در پتروشیمی جمهوری آذربایجان اعلام آمادگی کرده، شرکت سرمایهگذاری صنایع پتروشیمی ایران است. هلدینگ سرمایهگذاری صنایع پتروشیمی ایران متشکل از 9واحد تولیدی و 4واحد تولید جانبی است. دو سهامدار عمده این هلدینگ، «شرکت سرمایهگذاری تامین اجتماعی (شستا)» و «شرکت سرمایهگذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین» هستند. به گفته فریدون فداییدولت مدیرعامل شرکت سرمایهگذاری صنایع پتروشیمی، ایران تمایل زیادی به ساخت و سرمایهگذاری مشترک با شرکتهای آذربایجانی در داخل و خارج از این کشور دارد.

در سال گذشته تولید پتروشیمی ایران با رشد 7درصدی به سطح 44میلیون تن رسید. تولید شرکت سرمایهگذاری صنایع پتروشیمی ایران نیز با رشد 35درصدی مواجه بود. این در حالی است که مجتمع تولید سیتریک اسید این شرکت در کرمانشاه هنوز در حال ساخت است و در آیندهیی نزدیک به بهرهبرداری خواهد رسید.

صادرات پتروشیمی ایران پیش از دوران تحریم به میزان 21میلیون تن در سال بود اما در سال 2013 با کاهش قابل توجهی روبهرو شد و به مرز 14میلیون تن در سال نزدیک شد. این مساله منجر به برداشته شدن تحریم صادرات محصولات پتروشیمی ایران در سال 2014 شد و تولید پتروشیمی ایران در این سال به مرز 18میلیون تن رسید. در حال حاضر ظرفیت تولید پتروشیمی ایران حدود 60میلیون تن است اما در عمل 44میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید میشود. ایران قصد دارد در سال جاری سطح تولید خود را به 70میلیون تن در سال برساند.

خاتین اغلو در این زمینه مینویسد: «البته تحریمها مانع اساسی، نهتنها برای پروژههای داخل ایران، بلکه حضور ایران در پروژههای خارجی نیز هست. ایران در ماه مه سال 2011، یعنی چهارسال قبل برنامهریزی کرده بود که تولید محصولات پتروشیمی خود را به 100میلیون تن برساند، اما هماکنون به نصف این رقم هم نرسیده است که نتیجه تحریمها و خصوصا مدیریت بیبرنامه دولت قبلی است، اما به یمن دولت حسن روحانی و خصوصا برداشته شدن تحریمهای پتروشیمی و مذاکرات برای لغو تمام تحریمهای اقتصادی، چشمانداز بسیار خوبی برای حوزه پتروشیمی ایران تصور میشود.»

فداییدولت نیز در این باره میگوید: «ما امیدواریم که تحریمهای بینالمللی علیه ایران با نهایی شدن مذاکرات ایران و 1+5 برداشته شود و شرایط برای فعالیت صنایع پتروشیمی ایران در حوزه بینالمللی تسهیل شود».

علاوهبر موضوع رفع تحریمهای بینالمللی پتروشیمی و بانکی مانع دیگری نیز به نام حل موضوع رژیم حقوقی خزر در برابر ایران وجود دارد. در حال حاضر ایران تنها کشور حاشیه دریای خزر است که از منابع انرژی آن استفاده نمیکند. حل مساله رژیم حقوقی دریای خزر و مشخص شدن تقسیمات و سهم کشورها از منابع انرژی خزر سالهاست به موضوعی پیچیده تبدیل شده و بعضا محل نزاع و تقابل کشورهای این حوزه با هم بوده است. در هر صورت بهرهبرداری از منابع گازی دریای خزر در کنار سرمایهگذاری و انتقال تکنولوژی به کشورهای این حوزه میتواند چشمانداز بسیار گستردهیی را در برابر صنعت پتروشیمی ایران قرار دهد.