بنویسید «سایر» بخوانید «پالم»

ایران با واردات ١,٩ میلیارد دلار انواع روغنهای خوراکی دوازدهمین واردکننده در دنیا بهشمار میرود، اگرچه هنگامی که میزان تراز تجاری ملاک باشد، پس از کشورهای هند، چین و آمریکا، در مقام چهارمین کشور جهان با تراز تجاری منفی برای روغنهای خوراکی قرار میگیرد. با بررسیهای بیشتر مشخص میشود که با درنظرگرفتن خالص مصرف داخلی، ایران با میزان سرانه واردات بیش از ٢٠ کیلوگرم به ازای هر نفر جمعیت، مقام اول سرانه واردات در بین همه کشورها را به خود اختصاص میدهد.

دهه ٨٠ توأم با افزایش شدید ارزش واردات مواد غذایی به کشور بود که تا حد قابلملاحظهای به گرانشدن مواد غذایی در جهان نیز مربوط بوده است. در این دهه واردات انواع نهادهها و مواد غذایی از دو میلیارد دلار در سال به نزدیک ١٠ میلیارد دلار در سال افزایش یافت. اگرچه رشد حجم واردات روغنهای خوراکی با ٣١ درصد افزایش حجمی (و ٣٣٠ درصد افزایش ارزشی) در مقابل اقلامی مانند میوه و سبزیجات (با هزارو ٢٠٠ درصد رشد حجمی و دوهزارو ٢٠٠ درصد رشد ارزشی)، گوشت (با ٥٠٠ درصد رشد حجمی و هزارو ٢٠٠ درصد رشد ارزشی) و چای/ قهوه (با ٣٤٠ درصد رشد حجمی و ٥٢٠ درصد رشد ارزشی)، پایین است، اما باید توجه داشت که بیش از ٩٠ درصد مصرف روغنهای خوراکی کشور از طریق واردات تأمین شده است و بزرگترین قلم وارداتی مواد غذایی کشور (در بعضی سالها پس از گندم) را تشکیل میدهد.

واردات روغنهای خوراکی کشور فرازونشیبهای زیادی را طی کرده است. واردات روغن سویا که بیش از ٨٠ درصد واردات (٨٠٨ هزار تن) کشور در سال ١٣٨٠ را به خود اختصاص داده بود، به کمتر از ٣٠ درصد (٦٣٥ هزار تن) در سال ١٣٩٣ رسید. در مقابل واردات روغن پالم از ٣٦ هزار تن در سال ١٣٨٠ (کمتر از چهار درصد کل واردات) به ٧٥١ هزار تن (٤٥ درصد کل واردات) در سال ١٣٩٢ بالغ شد. سرانه واردات انواع روغنهای خوراکی با ٤٠ درصد افزایش از ١٥ کیلوگرم به ازای هر نفر جمعیت کشور در سال ١٣٨٠ به ٢١ کیلوگرم در سال ١٣٩٢ رسید. در این دوره سرانه واردات روغن پالم از ٠,٥ کیلوگرم به ١٠ کیلوگرم افزایش یافت، درحالیکه سرانه واردات مجموع انواع روغنهای خوراکی دیگر با ٢١ درصد کاهش از ١٥ کیلوگرم به ١٢ کیلوگرم تنزل یافت.

مقایسه حجم واردات انواع روغنهای خوراکی کشور با جهان در سال ٢٠١١ میلادی (متناظر با ١٣٩٠ شمسی)، نشان میدهد واردات روغن سویا با حجم ٦٣٣ هزار تن (سهم شش درصد از واردات جهان) و پس از آن واردات روغن پالم با حجم ٥٤٠ هزار تن (سهم ١,٥ درصد از جهان) در صدر قرار گرفتهاند. واردات روغنهای خوراکی با کیفیت از قبیل آفتابگردان (٩٨ هزار تن و سهم ١.٥ درصد از جهان)، ذرت (١١ هزار تن و سهم ٠.٤ درصد از جهان) و زیتون (چهار هزار تن و سهم ٠.٢ درصد از جهان) سهم ناچیزی را به خود اختصاص دادهاند. روغن پالم با ارزش واحد وارداتی ١.١٤ دلار در کیلوگرم ارزانترین روغن وارداتی و روغنهای سویا و آفتابگردان با ارزش بهترتیب ١.٢٤ دلار و ١.٤٨ دلار روغنهای گرانتری به شمار میروند. روغنهای باکیفیت ذرت و زیتون به ترتیب از ارزش واحد وارداتی ١.٩ و ٣.٣ دلار در کیلوگرم برخوردار بودهاند.

بخش قابلتوجهی از واردات روغن پالم جهان برای مصارف غیرخوراکی از قبیل بهداشتی و آرایشی صورت میگیرد. سهم اسیدهای چرب اشباع در روغن پالم با میزان ٥٠ درصد، بهمراتب از روغنهای دیگر بیشتر است. مصرف زیاد اسید پالمتیک که بخش مهمی از روغن پالم را تشکیل میدهد، موجب افزایش کلسترول خون و احتمال وقوع بیماریهای قلبی و عروقی میشود.

در تابستان سال ١٣٩٣، وزیر بهداشت از تخلفهای صورتگرفته در استفاده از روغن پالم بهصورت چربی مجاز در فراوردههای لبنی خبر داد و در همین سال وزارت بهداشت (سازمان غذا و دارو) سقف واردات ٣٠ درصدی را برای روغن پالم درنظر گرفت که با مصوبه دولت رسمیت یافت. طبق آمار گمرک در سال ١٣٩٣، ٥٣٥ هزار تن روغن پالم به کشور وارد شد که ٤٠ درصد از کل واردات انواع روغنهای خوراکی را پوشش داد. همچنین گفته میشود مقادیر قابلتوجهی روغن پالم بهصورت غیررسمی نیز به کشور وارد میشود.

در سال ١٣٩٣، برای اولینبار در واردات روغن کشور از یک کد دیگر که تحتعنوان «سایر» در آمار گمرک ایران درج شده، برای واردات روغن پالم استفاده شد. طبق دادههای واردات گمرک ایران در سال ١٣٩٣، با کد تعرفهای ١٥١٣٢٩١٩ و توضیح سایر، مقدار ٤٤٦،١٣٢،٦٦٧ کیلوگرم روغن به ارزش ٤١٠،٠٦٤،٥٠٦ دلار آمریکا و همچنین با کد تعرفهای ١٥١٣٢٩٩٠ نیز مقدار ٤٧،٥٣٢،٧٦٤ کیلوگرم روغن به ارزش ٤٢،٦٧٧،٤١٣ دلار آمریکا به کشور وارد شده است. استفاده از این کد تعرفهای برای واردات روغن پالم ضمن آنکه بیسابقه است، همراه با ترجمه مخدوش از انگلیسی به فارسی صورت گرفته است. عنوان این کد تعرفهای به زبان اصلی «HS١٥١٣٢٩- Palm Kernel Babassu Oil, Fractions, Simply Refined» است که در آمار واردات گمرک ایران تحتعنوان «سایر» ترجمه و درج شده است.

مدیریت مصرف، تولید و واردات روغنهای خوراکی، ضمن آنکه با توجه به سهم نفوذ بالای واردات از دیدگاه امنیت غذایی کشور اهمیت بالایی دارد، از دیدگاه تأمین سلامت مردم نیز باید موردتوجه جدی مسئولان ذیربط و دستاندرکاران قرار گیرد. بهطور کلی مصرف روغن مردم به سمت اقلام کمکیفیتتر گرایش یافته است که نظر به تفاوت قیمت نهچندان قابلتوجه بین انواع روغنهای خوراکی، از تأمین ترکیب سالم مصرف روغن کشور و آگاهیرسانی به مصرفکنندگان هرگز نباید غفلت شود.