عقب‌نشینی آمریکا از ابعاد نظامی احتمالی هسته‌ای پس از 10 سال

جان کری، وزیر خارجه آمریکا در اولین کنفرانس خبری (ویدیویی) پس از آن که از بیمارستان مرخص شد در پاسخ به این سوال که آیا PMD (ابعاد احتمالی نظامی) موضوع مذاکره است، مدعی شد "ما روی این موضوع متمرکز نشدهایم که ایران درباره آن چه در یک مقطع زمانی یا هر زمان دیگری انجام داده توضیح دهد. درباره طرح این مساله در برخی رایزنیها کمی تحریف میشود. ما میدانیم که آنها چه کاری انجام دادهاند و هیچ تردیدی نداریم. ما از فعالیتهای نظامی خاصی که آنها مشغول انجام آن بودند، کاملاً مطلع هستیم. آن چه ما درباره آن نگران هستیم، آینده است.

این اظهارات نشان میدهد، آنچه درباره فعالیتهای گذشته ایران از سوی آژانس با جدیت و حساسیت طی سالهای گذشته مطرح و به ویژه در ضمیمه گزارش نوامبر 2011 به آن پرداخته شد، بازی سیاسی بیش نبوده است.

ایران در تمام این سالها بر جعلی و نامعتبر بودن اسناد ارایه شده در اتهام به فعالیتهای هستهای گذشته و حال خود تاکید داشته است هر چند که به این اتهامات در چندین دوره همکاری نیز پاسخ داد.

همچنین اظهارات وزیر خارجه آمریکا از سوی دیگر عملکرد آژانس در نظارت بر فعالیتهای هستهای کشورهای عضو و همکاریهای دو جانبه با آنها را زیر سوال میبرد. اگر آمریکا مطلع بوده است که ایران در گذشته چه کاری انجام داده و هیچ تردیدی هم در آن ندارد چرا اطلاعاتش را در اختیار آژانس قرار نداده است اگر نگوییم که اشتباه اطلاعات غلط به آژانس در تمام این سالها داده است.

به نظر میآید آژانس بینالمللی انرژی اتمی که مدعی است اطلاعات و اسناد در اختیارش از "اعتبار" کافی برخوردار است، اکنون باید درباره این اظهارات وزیر خارجه آمریکا و اسناد ادعاییاش که به احتمال قوی یکی از منابع آنها آمریکا بوده است، پاسخگو باشد. تاکنون سابقه نداشته است که یک مقام ارشد آمریکایی که عمده اسناد و ادعاهای مطرح شده علیه ایران از سوی این کشور در اختیار آژانس قرار گرفته است اعترافی در این سطح داشته باشد. پیشتر هم 16 نهاد اطلاعاتی و امنیتی آمریکا اذعان کرده بودند که ایران در برنامه هستهای، به دنبال سلاح نیست.

در همین راستا رویکرد آژانس بینالمللی درباره بحث PMD بهانهای است برای این که 1+5 در حوزه سیاسی امتیازات بیشتری بگیرد وگرنه ادعایش بی پایه و اساس است و این روند بیش از پیش به اعتبار آژانس لطمه خواهد زد. با این حساب چگونه میتوان به راستیآزمایی آژانس از فعالیتهای هستهای ایران و نیز راستیازمایی برنامه جامع اقدام مشترک اعتماد کرد.

برخی کارشناسان پیش از این از اشتباه بودن گره زدن موضوع ابعاد احتمالی نظامی به توافق هستهای صحبت کرده بودند.

محمد سعیدی، معاون پیشین سازمان انرژی اتمی درباره ورود موضوع ابعاد احتمالی نظامی به توافق جامع هستهای، گفته بود که "یکی از اشتباهات بزرگ و استراتژیک 1+5 گره زدن بحث ابعاد احتمالی نظامی به متن توافق هستهای است."

او گفت که "برخی کشورهای عضو گروه 1+5 به لحاظ اقتصادی و فنآوری مایل نیستند توافق زودتر صورت گیرد، اما در نهایت 1+5 به این ترجیح میرسد که موضوع توافق را جمعبندی نهایی کند و موضوع ابعاد احتمالی نظامی را به عنوان مسألهای میان ایران و آژانس باقی بگذارد تا در مسیر خود حل و فصل شود؛ آنهایی که این اسناد و مدارک را ساختند میدانند با چه چیز روبهرو هستند."

اظهارات وزیر خارجه آمریکا اما بخش دومی هم دارد و آن تاکید بر "آینده" برنامه هستهای ایران است که به طور مستقیم بازرسی و دسترسی به ابعاد مختلف برنامه هستهای ایران را نشانه گرفته است.

جان کری گفته است: برای ما ضروری است که بدانیم فعالیتهایی که متوقف شدهاند در آینده چگونه خواهند بود و اینکه بتوانیم با روشی مشروع اقدام مناسب در خصوص آن فعالیتها را به کار گیریم. این مطمئناً یکی از نیازمندیهای ما برای قضاوت درباره آن چیزی است که باید در یک توافق قانونی به دست آید. برای داشتن توافقی که بتواند عاملی برای کاهش عمده تحریمها شود باید پاسخ آنها را داشته باشد.

به نظر میآید آمریکا سعی دارد با سوزاندن کارت ابعاد احتمالی نظامی در بازی هستهای، کارت دیگری را با امتیاز بیشتر و احتمالا برای حفظ ظاهر خود برای توجیه عقبنشینیهایش در مذاکرات هستهای به دست آورد. آمریکا همانطور که در فکتشیت خود پس از مذاکرات لوزان منتشر کرد مهمترین امتیاز توافق جامع برای خود و برای توجیه افکار عمومیاش نظارتهای بیسابقه بر برنامه هستهای ایران طی اجرای توافق عنوان کرد. آنها در بخشی از تقاضاهای خود خواستار دسترسی به سایتهای نظامی و مصاحبه با دانشمندان هستهای کشور شدند که با واکنش جدی و صریح مقام معظم رهبری رو به رو شد و بلافاصله از سوی مذاکرهکنندگان ایران اعلام شد که این موضوع از دستور کار مذاکرات خارج شده است. اما آنها همچنان تاکید دارند که از موضعشان در اینباره کوتاه نیامدهاند.

به نظر میآید آن چه آمریکاییها از نظارت، بازرسی و دسترسی به برنامه هستهای ایران و احتمالا مراکز غیرهستهای در چارچوب توافق جامع از ایران میخواهد فصل جدیدی از این اقدامات است که هر چند در چارچوب پروتکل الحاقی است اما در قالبهای حقوقی و فنی نمیگنجد بلکه فقط به لحاظ سیاسی میتواند توجیه پیدا کند.

ایران همواره اعلام کرده است که حاضر نیست با برنامه هستهایاش به شکل یک استثنا رفتار شود و تعهداتی که میپذیرد باید در چارچوب مقررات و عرف بینالملل باشد.