بهره‌وری معادن سرمایه‌گذاران را مردد می‌کند

بهرهوری معادن جهان نسبت به یک دهه قبل، ۲۸ درصد کاهش یافته است. این موضوع را تحقیقات موسسه «مککینزی» نشان میدهد که در زمینه مشاوره مدیریت فعال است.

براساس مطالعات آنها، کاهش عیار معادن و افزایش هزینههای استخراج سبب شده کاهش بهرهوری اتفاق بیفتد؛ مسئلهای که بیشتر فعالان بخش معدن (فارغ از منطقه جغرافیایی) با آن روبهرو هستند.
افزایش هزینههای استخراج هم بیشتر در بخش هزینههای سرمایهای و غیرمرتبط با نیروی کار بوده است.

اضافه بر آن، بهرهوری شرکتهای بخش معدن جهان، در مقایسه با صنایع دیگری مانند خودروسازی به شدت پایینتر است. مسئله بهرهوری زمانی بیشتر به چشم میآید که متوجه میشویم، در دهه گذشته تقاضا برای محصولات معدنی مختلف در سطح خوبی بوده و به طور همزمان رشد تولیدات بسیاری از آنها به بیش از ۵۰ درصد رسیده است. بحران مالی سال ۲۰۰۸م، نخستین هشدار برای آگاه کردن شرکتها از روند منفی شکل گرفته، بود. با این حال احیای قیمتها که در سال ۲۰۱۱م به بالاترین حد خود رسید، سبب شد که این مسئله دوباره نادیده گرفته شود.

در ۳ سال گذشته، با کاهش سودآوری معادن و شرکتها بار دیگر نیاز به افزایش بهرهوری خود را نشان داده است. بررسی شرکتهای فعال در بخش معدنی جهان نشان میدهد که برخی از آنها در این مدت بهرهوری خود را افزایش دادهاند؛ موضوعی که ثابت میکند امکان بهبود بهرهوری وجود دارد.

با این حال، انتظار میرود که با توجه به وضعیت بلندمدت تقاضا و عرضه، شرکتهایی که بتوانند به صورت موثری از داراییهای خود استفاده کنند، در بازار موفق باشند. در این میان، آن دسته از شرکتهای معدنی که به طور مستمر، بهرهوری خود را افزایش میدهند، میتوانند خود را به عنوان پیشگامان عرصه سودآوری و جذب سرمایه مطرح کنند.

چه باید کرد؟

برای حل معضل، معدنکاران جهان باید ۲ راه را در پیش بگیرند: نخست اینکه به منافع کوتاه مدت دست پیدا کنند و دوم اینکه باید مسیر خود را در جهت صحیح هدایت کنند تا بتوانند در بلندمدت هم به بهرهوری برسند.

برای انجام راهحل نخست که وضعیت روشن است: همانطور که اشاره شد تحقیقات موسسه «مککینزی» نشان میدهد که مخارج سرمایهای و غیرمرتبط با کارکنان مهمترین دلایل کاهش بهرهوری بودهاند. به نظر میرسد که شرکتها هماکنون به فکر حل این مشکل افتادهاند و سرمایههای خود را در مسیرهایی خرج میکنند که بازده بالاتری داشته باشند. از طرفی باید مخارج عملیاتی غیرکارگری را کاهش داد؛ بهویژه از طریق بهبود عملکرد تدارکات.

برای انجام راهحل دوم هم نیاز است به ۳ موضوع توجه شود که عبارتند از:

سیستمهای عملیاتی مدیریت اثربخش در معادن که بر این اساس لازم است که شفافیت بیشتری در عملکرد عملیاتی ایجاد شود. سیستم عملیاتی همچنین باید در اختصاص افراد و منابع به پروژهها اولویتبندی کند و تنها بر عملیاتی تمرکز داشته باشد که سودآوری بالاتری برای شرکتها دارند.

اولویتبخشی به تعالی عملیاتی و توسعه قابلیتها از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

تعالی عملیاتی به معنای آن است که معدنکاران باید بر بهبود مستمر در کاهش هزینهها و پیشرفتهای کلی متمرکز شوند. برای این منظور باید به کاهش انواع ضایعات، کاهش تغییرپذیری و بهبود بهرهوری داراییها از طریق رویکردهای قابلیت اتکا و نگهداری داراییها توجه کرد. در همین حال شرکتها باید آمادگی خود را برای انطباق با شرایط در حال تغییر افزایش دهند. به اصطلاح باید انعطافپذیر شوند تا بتوانند به سرعت در مقابل تغییراتی که در بازار یا محیط میافتد، واکنش نشان دهند. از طرفی بسیاری از شرکتها با محدودیت در قابلیتهای خود مواجه هستند. آنها باید به توانمندسازی کارکنان خود و سازمان توجه کنند تا از این طریق بتوانند تمامی اهرمهای اثرگذار بر افزایش بهرهوری را در کنترل داشته باشند.

جذب استعدادها از دیگر رویکردهای بااهمیت برای افزایش بهرهوری است. از این طریق نه تنها میتوان به کاهش ضایعات و انعطافپذیری در عملیات اقدام کرد، بلکه بهرهوری هم قابلافزایش است. برخی از شرکتهای جهانی، واحدهای «بهبود مستمر» ایجاد کردهاند یا از حضور متخصصان تولید چابک استفاده میکنند که نتایج آن نشان از موفقیت میدهد؛ با این حال هنوز این روند جهانی نشده است.

همچنین منطقی است که از شرکتها انتظار افزایش تولید روزافزون و شکستن رکودهای عملیاتی را داشته باشیم؛ با این حال حتی در زمان اوجگیری تقاضای جهانی هم نرخ نوآوریها و پیشرفت فناوریها چندان چشمگیر نبوده است. اضافه بر آن مسئول پیشبرد نوآوریها در شرکتها مشخص نیست و در بسیاری از مواقع، سرمایهگذاریهای جدید بدون استفاده از فناوریهای نو انجام میشود. برای تغییر این روند، مدیران شرکتهای معدنی باید در سازمان شفافیتسازی کنند تا با گردش اطلاعات، امکان نوآوریها و بهبود کار افزایش یابد. یکی از راهکارهای دیگر، همکاری با شرکتهای فناوری و ارائه دهنده فناوریهای نو است، به این طریق میتوان روند نوآوریها را تسریع کرد.

بهرهوری معادن ایران

هنوز مطالعات گستردهای انجام نشده که بتواند وضعیت بهره وری معادن ایران را بسنجد. با این حال، کارشناسان و فعالان بخش معدن سخن از روندی مشابه وضعیت جهانی در کشور میدهند. عبدالعلی حقیقی، رییس کمیته فرآوری اداره کل نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفتوگو با صمت میگوید: بدون شک وضعیت بهرهوری در ایران حتی نسبت به وضعیت جهانی هم، نامناسبتر است. وی این گونه استدلال میکند که در ایران علاوه بر آنکه روند داخلی نوآوریها و معرفی فناوریهای جدید بسیار کند بوده، با مشکل دیگری هم مواجه هستیم. ماشینآلات و تجهیزات مورد استفاده در بخش معدنی کشور، از دهه گذشته تاکنون تغییر چندانی نکردهاند و به دلیل سطح پایین سرمایهگذاریها، نوسازی و ورود فناوریهای جدید به کشور انجام نشده است.

وی با اشاره به اینکه ماشینها و تجهیزات مورد استفاده تولیدکنندگان و تامینکنندگان هم به مرور فرسوده شدهاند، میگوید: کاهش بهرهوری را میتوان به وضوح هم در معادن و هم در صنایع معدنی و کارخانههای فرآوری مشاهده کرد.

افزایش هزینههای جاری هم از مهمترین معضلاتی است که بخش معدن کشور با آن دست به گریبان است. تورم و دشواری تامین قطعات یدکی از عواملی هستند که به این وضعیت دامن زدهاند. تحریمها سبب شدند که تامین قطعات یدکی با مشکل روبهرو شود. هر چند این موضوع، انگیزهای شد تا بخشی از قطعات یدکی مورد نیاز بخش معدن در داخل تولید شوند.

وی ادامه میدهد: البته هنوز هم قطعات زیادی هستند که حداقل درحال حاضر امکان ساخت داخلی آنها وجود ندارد. این موضوع فعالان بخش معدن را با مشکلات زیادی روبهرو کرده است. آنها باید در زمان خرید، فرآیندهای طولانیتر و پرهزینهتری را نسبت به گذشته طی کنند. از طرفی بسیاری از مواقع مجبور به استفاده از قطعات مشابه و بیکیفیت چینی میشوند که بهطور مستقیم بر بهرهوری آنها اثر میگذارد.

رییس کمیته فرآوری اداره کل نظارت بر امور معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت اضافه میکند: از دیگر مشکلاتی که کشور با آن مواجه است، ضعف در سیستمهای تعمیرات و نگهداری است. ماشینها و تجهیزات کارخانهای ایران به طور مرتب و با برنامه زمانبندی شده زیر پوشش سرویسهای دورهای قرار نمیگیرند که این موضوع سبب خرابیهای پیشبینی نشده و ضربه زدن به تولید میشود. از دیگر مشکلات صنعت معدن ایران میتوان به مهارت و دانش ناکافی متخصصان معدن اشاره کرد. علاوه بر آنکه برخی از افراد فعال این حوزه، از زمینه و پایه دانشی کافی در این حوزه برخوردار نبوده، دیگران هم در بسیاری از موارد مجهز به دانش نوین و بهروز جهانی نیستند.

وی اضافه میکند: از طرفی سرمایهها هم به طور اثربخش استفاده نمیشوند و به اصطلاح در «بهرهوری سرمایه» هم ضعف وجود دارد. ضایعات بالا، اتلاف منابع و امکانات مصرفی (آب، برق، گاز و...) منجر به افزایش هزینههای تولیدکنندگان و حرکت سرمایهها در مسیرهای نادرست میشود.به گفته حقیقی، یکی از مهمترین راهکارهایی که میتوان برای توقف روند نزولی بهرهوری انجام داد، نوسازی ماشینآلات مورد استفاده در این حوزه است. شرکتهایی که ماشینآلات خود را نوسازی کردهاند و برای تولید از فناوریهای نو سود میبرند، از وضعیت خود رضایت دارند. این تجربه موفق میتواند الگوی سایر شرکتها هم باشد. با این حال به دلیل کاهش سرمایهگذاریها چنین امکانی وجود ندارد و قبل از هر اقدامی باید سرمایهگذاران را برای رونق بخشیدن به بخش معدنی کشور ترغیب کرد.