جایگاه استراتژیک صنعت سیمان و افق‌های پیش رو

سیمان و بازار آن یکی از مهمترین کالاها و بازارهای کالایی در اقتصاد ایران به حساب میآید. اهمیت این کالا از ویژگی این محصول به عنوان یکی از تامینکنندگان نیازهای اساسی فعالیتهای سازهای ناشی میشود.

علاوه بر آن، قیمت سیمان به طور مستقیم در قیمت تمام شده بسیاری از طرحها اثر دارد؛ به گونهای که تغییرات و نوسانات مرتبط با این صنعت (اعم از تغییرات تولید، مصرف، قیمت) بلافاصله بر پیکره صنایع پیشین و پسین مرتبط با آن منعکس خواهد شد. در سالهای گذشته به دلیل سیاستهای دولت و نگاه انقباضی حاکم بر صنعت سیمان فاصله زیادی بین سرمایهگذاریهای انجامشده با ارزش بازار سیمان در کشور به وجود آمده بود، اما در حال حاضر دوره بحران در صنعت سیمان ایران سپری شده است، به طوری که عرضه سیمان بر مصرف آن در بازار داخلی پیشی گرفته و این امر، موجب افزایش صادرات شده است.

این صنعت در عین حال با چالشها و مشکلاتی نیز روبهرو است که از آن جمله میتوان به بحث تحریمها و کاهش دایره طرفهای تجاری ایران، نوسانات نرخ ارز، رکود بازار داخل در یکسال گذشته، محدود بودن گستره تنوع سیمانهای تولید شده در کشور و مواردی از این دست اشاره کرد.

برای اطلاع از زوایای پیدا و پنهان صنعت سیمان از جمله مزیتها و چالشهای آن، گفتوگویی داشتیم با عبدالرضا شیخان، رئیس انجمن کارفرمایان صنعت سیمان که متن آن در ادامه میآید.   ابتدا بفرمایید وضعیت فعلی صنعت سیمان کشور به لحاظ حجم تولید و میزان صادرات، در مقیاس منطقهای و جهانی چگونه است؟

کشورمان به عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ سیمان در جهان پس از کشورهای چین، هندوستان و آمریکا شناخته میشود. ایران در عین حال اولین صادرکننده سیمان دنیا در سال 2014 میلادی به میزان 18.5 میلیون تن نیز بوده است که به دلیل استانداردهای خوب کیفی در تولید این محصول توانسته گوی سبقت را در این زمینه از دیگر رقبا در بازارهای منطقهای و جهانی برباید. از طرفی از مجموع 18.5 میلیون تن صادرات سیمان در سال قبل 13 میلیون تن به محصول سیمان و مابقی به کلینکر اختصاص داشته و عراق با حدود 65 درصد از این رقم (18.5 میلیون تن) بزرگترین واردکننده سیمان از ایران بوده است. پس از آن بهکشورهای افغانستان، آذربایجان، برخی کشورهای آسیای میانه و اخیرا به آفریقا صادرات سیمان و کیلنکر صورت گرفته است. 

آیا در سال جدید صادرات سیمان ایران  تغییری را به لحاظ حجم و ارزش نسبت به سال قبل تجربه کرده است؟ علل بروز نوسان در میزان صادرات چیست؟

با توجه به اینکه صادرات هر سال با مدت مشابه سال قبل از آن مقایسه میشود، صادرات این محصول در سال جاری نسبت به پارسال کاهش پیدا کرده است. به خصوص آنکه در دو ماه نخست سال جاری نسبت به پارسال با کاهش صادرات سیمان به عراق مواجه شدهایم. این مساله عمدتا ناشی از شرایط جنگ داخلی این کشور و درگیر شدن دولت در مسائل امنیتی بوده است که موجب شده پروژههای بازسازی و عمرانی را به حالت رکود یا نیمه فعال درآورد. بنابراین با کاهش نیاز عراق به سیمان صادرات این محصول هم کاهش یافته ضمن اینکه تعدادی از کارخانههای سیمان در شمال و جنوب عراق به کانال تولید و توزیع سیمان پیوستهاند که باعث شده عرضه سیمان در داخل عراق افزایش یابد.

از سوی دیگر، کشور آذربایجان نیز به علت راهاندازی چند کارخانه تولید سیمان نیاز کمتری به واردات این محصول از ایران پیدا کرده است و در مجموع موجب شده تا در ماههای فروردین و اردیبهشت و بعضا خردادماه در مقایسه با مدت مشابه پارسال حجم کمتری سیمان از مرزهای ایران صادر شود. در تیرماه نیز به علت قرار داشتن در ماه رمضان، گرمای هوا و افت ساخت و سازهای مسکونی، پیشبینی میشود باز هم حجم صادرات سیمان کاهش یابد ولی در مجموع امیدورایم در ماههای مرداد، شهریور، مهر و آبان بتوانیم عقب ماندگی چند ماه اخیر را در صادرات سیمان جبران کنیم.

از طرفی نیز باید بگوییم انتخابات مجلس در اسفندماه، خود به خود با حالت صبر و انتظاری که در بازار به وجود میآورد موجب رشد منفی در مصرف داخلی سیمان خواهد شد، نظیر اتفاقی که در سال منتهی به انتخابات ریاست جمهوری در اغلب بازارهای کالایی از جمله سیمان شاهد بودیم. 

در حال حاضر صنعت سیمان کشور با چه چالشها و مشکلاتی در زمینه تولید روبهرو است؟

مهمترین مشکل حال حاضر کارخانههای سیمانی و در مجموع صنعت سیمان کشور بالا بودن ظرفیت تولید به نسبت تقاضاست که موجب شده با قیمتهای کمتری این محصول در بازار فروخته شود و مسائل مربوط به کمبود نقدینگی را برای واحدهای تولیدی دوچندان سازد.
سیمان در بازار داخلی 10 درصد زیر قیمت مصوب و در بازار صارداتی نصف قیمت جهانی فروخته میشود، با این وجود میزان صادرات هم کاهش یافته است.

ما به وزارت صنعت پیشنهاد افزایش 17 درصدی قیمت سیمان را ارائه کردهایم؛ چرا که هم اکنون قیمت فروش سیمان به نرخ مصوب که خرداد پارسال تصویب شده است نمیرسد و از آن مقدار حدود 10 تا 12 درصد کمتر فروخته میشود. این در حالی است که تورم با همان نرخ معمول رشد کرده، برق در سال گذشته گران شده و 15 درصد افزایش هزینههای دستمزد داشتیم که همه اینها در قیمت تمام شده تاثیرگذار بوده است. از سوی دیگر سیمان ایران در حال حاضر حدود 31 دلار در هرتن است، در هیچ جای دنیا قیمت سیمان 31 دلار درهرتن نیست، بلکه قیمت جهانی این کالا حدود 60 دلار است؛ بنابراین اگر بخواهند با دنیا مقایسه کنند باید قیمت سیمان تنی 200 هزار تومان باشد. از سوی دیگر انتظار داریم نظارت بر بازار توزیع را به انجمن بدهند تا بتوانیم در این خصوص برنامه ریزی کنیم.

به هر ترتیب در صورتی که این شرایط ادامه یابد ممکن است بسیاری از کارخانهها در معرض تعطیلی قرار گیرند یا اینکه با خطر ورشکستگی روبهرو شوند و همین مساله زنگ خطر را برای بیکاری کارگران فراوانی که در این واحدها مشغول بهکارند به صدا درخواهد آورد. رکود ساخت و ساز نه تنها شرایط صنعت سیمان را در بازار داخلی در معرض خطر قرار داده بلکه حیات سایر صنایع نظیر فولاد و کاشی و سرامیک را نیز تهدید کرده که امید است دولت با ارائه تسهیلات ارزان قیمت و سیاستهای متنوع تامین مالی از این صنعت برای گذر از رکود فعلی حمایت کند.

صنایعی مانند فولاد و سیمان به عنوان صنایع مادر به دلیل این که سرمایهگذاریهای زیادی هنگام راه اندازی آنها شده است، نباید هنگام بروز مشکل و رکود به حال خود رها شوند بلکه باید تا حد توان از آنها حمایت کرد تا سرمایه گذاریهای اولیه نیز از بین نروند. در دهه 80 سرمایهگذاری زیادی در صنعت سیمان ایران صورت گرفت و با توجه به پیشبینی رشد اقتصادی 5 تا 6 درصدی برای کشور، در این دوره توان تولید 80 میلیون تن تخمین زده شد. در حال حاضر اما میزان تولید سیمان در کشور حدود 66 میلیون تن در سال است.

چشمانداز صنعت سیمان کشور را در پساتحریم چگونه ارزیابی میکنید؟ به بیان دیگر، در صورت توافق جامع هستهای و رفع کلیه تحریمها صنعت سیمان چه آیندهای خواهد داشت؟

در ارتباط با این مساله باید بگویم با توجه به اینکه صنعت سیمان برای تامین مواد اولیه به خارج از کشور نیاز ندارد و تجهیزات و ماشین آلات کارخانهها پیش از تحریمها نصب و راهاندازی شده بنابراین چندان تحت تاثیر آثار ناخوشایند مالی و اقتصادی تحریمها قرار نگرفت. از طرفی متخصصانی که در این صنعت مشغول بهکارند داخلی بوده و اگر مشکل سخت افزاری در ارتباط با صنایع بروز کند خود اقدام به رفع آنها میکنند. در مدت تحریمها مشکلی که بروز کرده مربوط به تامین قطعات یدکی بود که از طریق واسطهها و با قیمتی بالاتر صورت گرفت.

به هر ترتیب از آنجا که بروز تحریمها رونق و تحرک صنایع گوناگون را همچون ساخت و ساز و پروژه های عمرانی به دلیل عدم دسترسی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت و ... تحت تاثیر قرار داد و موجب رکود آنها شد، در یک زنجیره متصل بههم منجر به بروز شرایط سخت برای سایر صنایع از جمله سیمان و فولاد نیز شد.

اگر تحریمها به مدد توافق هستهای رفع شود در میان مدت تا بلندمدت اقتصاد کشور رونق گرفته و با به راه افتادن بازار مصرف داخلی روزهای خوبی در انتظار این صنعت خواهد بود. ضمن اینکه در حال حاضر برخی کشورها هم بنا بر پارهای ملاحظات سیاسی و منطقهای رغبتی به واردات سیمان از کشور ندارند ولی در پساتحریم با افزایش طرفهای تجاری ایران باید انتظار افزایش صادرات محصول سیمان و کلینکر را داشت. در حال حاضر سیمان ایران در بازارهای جهانی به نصف قیمت فروخته میشود و به لحاظ کیفیت این محصول در رده کیفیترین سیمان دنیاست. از این رو میتوان پیشبینی کرد در پساتحریم کشورهای گوناگونی به جمع واردکنندگان سیمان از ایران بپیوندند.

  چرا هنوز سیمان در بورس کالا عرضه نمیشود؟ زیرساختهای لازم برای عرضه این محصول از طریق بازار فیزیکی و بعضا صادراتی بورس کالا چیست؟

بحث عرضه سیمان در بازار داخلی و صادراتی دو بحث کاملا مجزاست. زمانی میتوان به موفقیت عرضه سیمان از طریق بازار داخلی بورس کالا خوشبین بود که عرضه و تقاضای این محصول در بازار متعادل باشد و این نهاد مالی کمک کند تا کشف قیمتها با شفافیت بیشتری صورت گیرد.

در حال حاضر 70 کارخانه در زمینه تولید سیمان به فعالیت مشغولند که هرکدام بیش از 200 عامل خرید دارند. این خریدارها نیز اغلب با کمترین آگاهی و سطح سواد اقدام به دادوستد سیمان میکنند، بنابراین نمیتوان انتظار داشت این عوامل خرید با سطح آگاهی به نسبت ناچیز نسبت به سازوکارهای بورس کالا قادر باشند معاملات نظاممند و منسجمی در بورس داشته باشند.

پیشنهاد من در این زمینه این است که ابتدا به صورت پایلوت عرضه سیمان در بورس کالا صورت گیرد و در صورت شناخت نقاط ضعف و قوت و بازخوردهای این رویکرد، این محصول مانند فولاد در کل بازار بورس ارائه شود.

در خصوص رینگ صادراتی بورس کالا اما این اتفاق بسیار موفق خواهد بود. به دلیل زیاد شدن عرضه کنندگان سیمان در بازارهای صادراتی در پارهای موارد بعضا مشاهده میشود برخی واسطهگرها که حجم اندکی بار برای فروش دارند (در حد چند هزار تن) با قیمت ناچیزی محصول خود را عرضه میکنند که این مساله با به خطر انداختن منافع کل بازار در نهایت منجر به کاهش درآمد صادراتی و تهدید اقتصاد ملی خواهد شد.

بحث شفافسازی قیمت سیمان صادراتی و محدود کردن دستهای واسطه در صادرات این محصول از طریق تالار صادراتی بورس کالا یکی از رویکردهای خوب در مدیریت فروش این محصول به طرف های تجاری ایران در سایر کشورهاست.