جهت‌گیری‌های نو در صنعت پتروشیمی

با توجه به این دورنما در کنار برخی واقعیتهای فنی در داخل کشور، به نظر میرسد باید شرایط تولید و مخصوصا سرمایهگذاریهای جدید را باز تعریف و البته مدیریت کرد تا بهترین بازدهی را در آینده برای کل کشور به همراه آورد. تولید پلیمرهای پیشرفته تر با سرمایهگذاری محدود و حرکت در زمینه تولید کودهای کامل یا هوشمند را میتوان دو جهتگیری اصلی در این خصوص به شمار آورد.

قطعا صنعت پتروشیمی در ایران را میتوان مهمترین و جذابترین فرآیند تولید با مزیت نسبی فوقالعاده در کشورمان برشمرد که مزیتهای فوقالعادهای را به همراه دارد. این در حالی است که با توجه به کاهش سودآوری تولیدات اغلب تولید به بخشهای بالادستی یا با ارزش افزوده کمتری متمایل شده که مزیت استفاده از خوراک ارزان و در دسترس، ضعف تکنولوژیها آن هم در زمان تحریم، بازارهای صادراتی در دسترس در گذشته و سهولت فرآیند صادرات به دلیل قیمتهای پایین تر را میتوان از ویژگیهای اصلی آن برشمرد.

این در حالی است که با توجه به حرکت سریع صنعت پتروشیمی در بازارهای جهانی و تغییر تمایل مصرفکنندگان در صنایع پایین دستی با محوریت تولید کالاهایی با کیفیت بهتر، باید جهتگیری این صنعت را به سمت بهبود زنجیره ارزش سوق داد. این در حالی است که بسیاری از محصولات جامد همچون کودهای شیمیایی یا پلیمرهای سنگین و گریدهای لاستیکی میتواند باز هم بازارهای پیشین را حفظ کرده و جا پای جدیدی را نیز برای خود به همراه آورد.

ادعای فوق فرآیندهای جذاب تولیدی را در آینده به دو بخش اصلی تقسیم میکند که زیرساختهای مورد نیاز آن نیز در کشور وجود دارد. به عبارت ساده تر تولید کود شیمیایی مخصوصا کود اوره با محوریت بازارهای صادراتی بینالمللی یا منطقهای، تولید کودهای هوشمند یا کودهای کامل با جهتگیری بازارهای داخلی و پس از آن بازارهای منطقهای مواردی است که میتواند به کمک برخی سوختهای ارزانقیمت داخلی یا حتی مواد معدنی و با قیمت تمام شده محدود، کالاهایی با قیمت و کیفیت بالایی تولید کند. پس از تولید کودهایی با پایه کود اوره تولید برخی پلیمرهای سنگین و پیشرفته میتواند در اولویت دوم تولید در کشور قرار بگیرد. در شرایط روز جهانی میتوان به پلیپروپیلنها و مخصوصا گریدهای پیشرفته دیگر پلیمری اشاره کرد، ولی متاسفانه برخی زیرساختهای ضعیف در صنعت پتروشیمی و حتی یوتیلیتیهای موجود، پتانسیل و جذابیت چندانی را برای سرمایهگذاریهای جدید ایجاد نکرده است.

این در حالی است که به کمک خط اتیلن غرب میتوان واحدهای تولیدی بزرگ و قدرتمندی را تغذیه کرد که در کنار کاهش قیمت تمام شده تولیدات بهصورت نسبی، حجم سرمایهگذاری اولیه را به شدت کاهش میدهد. با توجه به انتظار کاهش حجم سرمایهگذاری بر واحدهای تولیدی جدید و البته امید به ورود تکنولوژیهای پیشرفته و جدید میتوان به تولید گریدهایی پرکیفیت و پیشرفته بیش از پیش امیدوار بود.

 خط اتیلن غرب: 
خط لوله اتیلن غرب را میتوان یکی از طرحهای زیربنایی مهم وزارت نفت برای افزایش حجم تولید مواد پتروشیمی در داخل دانست که در کنار افزایش حجم تولید گاز طبیعی از پارس جنوبی میتواند به منزله یک انقلاب در صنعت پتروشیمی قلمداد شود. این رویکرد که میتواند زیرساختهای اصلی احداث بیش از 60 واحد پتروشیمی کوچک و بزرگ را فراهم آورد با تشویق و انتقادهای فراوانی رو به رو است که در هر حال اجرایی شده است. هم اکنون در سایر کشورها مخصوصا آن دسته که از منابع گازی گسترده همچون کشورمان برخوردار نیستند گاز اتیلن توسط برجهای بخارشکن و از شکسته شدن نفتا یا سایر انواع خوراک بهدست میآید که فرآیند پرهزینهای است که در بسیاری از واحدها از رده خارج میشود، ولی چون برای تولید کالاهایی با ارزش افزوده بالاتر مورد استفاده قرار میگیرد ارزش اقتصادی پیدا میکند.

خط لوله اتیلن غرب در ابتدا ظرفیت انتقال 3/5 میلیون تن اتیلن را دارد و 2/5 میلیون تن از پارس جنوبی و یک میلیون تن خوراک از گچساران به خط لوله تزریق خواهد شد. رساندن گاز اتیلن با لوله به درب کارخانه پتروشیمی به منزله اجرای بخش بزرگی از فرآیند تولید در مبدأ است که تنها تولید پلیمر را باقی میگذارد.

با توجه به شرایط ترسیم شده فوق احداث واحدهای جدید پتروشیمی تنها برای کالایی با کیفیت بالاتر و محصولات پیشرفتهتر در خط اتیلن غرب توجیه قدرتمند اقتصادی پیدا میکند زیرا هزینههای بسیاری برای تولید این الفین مهم به کار رفته است. محدودیت شدید بازارهای صادراتی در آینده در کنار رشد روزافزون تکنولوژی تولیدکنندگان رقیب را حتی در کنار ورود تولیداتی با خوراک زغال سنگ باید جدی گرفت زیرا در کنار عدم رشد جدی تقاضا، شرایط سختی را در آینده ترسیم خواهد کرد.

در نهایت طراحی و ساخت واحدهای پتروشیمی کوچک و حتی نیمهصنعتی برای تولید برخی پلیمرهای پیشرفته نیز میتواند در دستور کار واحدهای تحقیقاتی قرار بگیرد زیرا فناوریهای جدید برخی محدودیتهای سنتی را کنار گذاشته است. به شرایط تولید کودهای شیمیایی مخصوصا اوره در آینده بیشتر خواهیم پرداخت.