راهکارهای خروج از رکود صنایع پایین‌دستی پتروشیمی

صنعت پلاستیک سومین صنعت کارخانهیی بزرگ در ایالات متحده امریکاست. این صنعت درحال حاضر در این کشور نزدیک به یکمیلیون شغل ایجاد کرده و سالانه 380میلیارد دلار درآمدزایی دارد. در ایران اما این صنایع با چالشهای مختلفی روبهرو هستند. صنعت پلاستیک یکی از مهمترین مکملهای صنعت پتروشیمی در ایران است. فعالان این بازار این روزها از رکود شدیدی رنج میبرند. این رکود به حدی شدید شده است که فعالان این صنعت و اعضای انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران اعتقاد دارند حتی کاهش قیمت پایه مواد اولیه پلیمری نیز نخواهد توانست وضعیت آنها را دچار تحول جدی کند. در این گزارش مشکلات صنعتگران پلاستیک در ایران را با یک کارشناس برجسته اقتصادی مطرح کردیم. محمدقلی یوسفی استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی که بر مباحث اقتصاد صنعتی اشراف بسیار زیادی دارد اعتقاد دارد که مهمترین دلیل به وجود آمدن چنین وضعیتی در صنعت پلاستیک ایران این نکته است که سیاستهای کلانی که در اقتصاد ایران دنبال میشود، همواره تولید را «غیرسودده» و تجارت را «سودده» میکنند و همین سبب میشود بنگاهها به چنین وضعیتی دچار شوند.

 قیمتهای اعلام شده توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشاندهنده کاهش قیمت اغلب گریدها، رشد قیمت پلیاستایرنهای انبساطی، رشد برخی محصولات پتروشیمیایی، کاهش نزدیک به یکدرصدی قیمت دلار مورد محاسبه و کاهش نزدیک به ۴درصدی پلیاستایرن مقاوم بود. فعالان صنعت پلاستیک روز گذشته در یک نظرسنجی در پاسخ به این سوال که آیا ریزش و سقوط در قیمتهای پایه مواد اولیه پلیمری و همچنین پایین بودن قیمتهای موجود در بازار نسبت به بورس، خواهد توانست واحدهای تولیدی را از رکود خارج کند، اغلب رای به عدم تاثیر این تغییر در قیمتها روی رکود واحدهای خود دادند.

مهرداد صادقینکو عضو هیاتمدیره انجمن صنایع همگن پلاستیک درباره این عدم تاثیر چنین مینویسد: «نه ارزان شدن مواد اولیه نه یارانه تولید و نه وام به تولیدکنندگان، اکنون گرهگشای مشکلات تولیدکنندگان پلاستیک نخواهد بود. اکنون به واسطه سلب قدرت خرید از قشر متوسط جامعه و این مساله که کالای تولیدشده توسط این صنعت مورد مصرف قشر متوسط رو به پایین است، دولت باید با ایجاد اعتبار برای خریداران محصولات نهایی به صورت 6ماهه تا یکساله اقدام کند. این روندی است که در دیگر کشورها نیز وجود دارد و خریداران میتوانند به صورت اعتباری خرید کرده و اقساط را به صورت ماهیانه پرداخت کنند. برای مثال درکشورهای همسایه ایران حتی کالایی مانند جوراب نیز به صورت اعتباری به مصرفکننده فروخته میشود اما در ایران کارتهای اعتباری عملا معنایی ندارند. اکنون تا زمانی که قدرت خرید درجامعه به کمک چنین راهکارهایی به وجود نیاید، تزریق پول به تولید بیثمر بوده و نتیجهیی در پی نخواهد داشت.» ماجرای بدون مشتری ماندن محصولات صنعت پلاستیک ایران درحال حاضر کار را به جاهای باریک کشانده است. به شکلی که حتی جیب مشتریان قدیمی این محصولات در ایران نیز خالی است. مهدی بستان یکی دیگر از فعالان این صنعت در تایید اظهارات عضو انجمن صنایع همگن پلاستیک مینویسد: «باتوجه به اینکه اکنون تقاضای بسیار پایینی برای جنس ساحته شده، وجود دارد و ما با انبوه چکهای برگشتی ازسوی مشتریان خوب و با سابقه روبهرو هستیم اگر قیمت مواد اولیه پلیمری حتی به زیر قیمتهای جهانی نیز کاهش پیدا کند تاثیری روی تولید ما نخواهد داشت.»

یکی دیگر از این فعالان نیز در اینباره مینویسد: «یکی دیگر از عوامل رکود سنگین موجود، عدم وجود نقدینگی در دست تولیدکنندگان و به تبع آن فعالان اقتصادی بازار است. حتی پرداخت تسهیلات جدید ازسوی بانکها و دولت هم کمک خاصی به تولیدکننده نخواهد کرد.» او درباره دلیل چنین اظهارنظری نیز مینویسد: «تبدیل بهروزشدن تسهیلات سررسید گذشته، معوق یا مشکوکالوصول با نرخهای جدید باعث میشود بانکها راحتتر خون تولیدکنندگان را بمکند و تولیدکننده نیز از ناچاری بقیه املاک خود را نیز به عنوان وثیقه از دست خواهد داد. راهحل صحیح برای خروج از رکود در صنعت پلاستیک «اختصاص اعتباری مواد اولیه پلیمری به تولیدکنندهها در بازههایی مانند 4ماهه تا 6ماهه است. به این ترتیب دست تولیدکنندگان در فروش به مشتری بازتر میشود و گردش کار برای تولیدکننده، بانکدار، تاجرهای خریدار محصولات و حتی مغازهها و فروشگاهها به عنوان عوامل فروش محصولات به مصرفکننده نیز ایجاد خواهد شد.»

اما همه چیز به همین نقطه ختم نمیشود، درحالی که چند نفر از فعالان صنعت پلاستیک اعتقاد دارند که مساله اساسی صنعت پلاستیک درحال حاضر کاهش قدرت خرید طبقه متوسط در نتیجه کاهش تقاضا برای این محصولات در بازار است، یکی از این فعالان نظر متفاوتی دارد. شاهین ناییج یکی از تولیدکنندگان پلاستیک اعتقاد دارد درحالی که بسیاری از کمبود تقاضا برای محصولات پلاستیک در بازار سخن میگویند در طی 2سال گذشته تقاضا برای برخی از محصولات پلاستیک چینی و اخیرا ترکیهیی در ایران افزایش پیدا کرده است. این تولیدکننده اعتقاد دارد درحال حاضر خلاقیت و تنوعی که در محصولات خارجی پلاستیک وجود دارد، درمحصولات ایرانی موجود نیست و نبود «خلاقیت» است که رکود را بر این بازار حکمفرما کرده است. این تولیدکننده در ادامه میگوید: «شکل محصول، رنگ محصول، بستهبندی، کارایی، خلاقیت و جذابیت نوآورانه، ایده جایگزینشونده و بسیاری از موارد دیگر ویژگیهایی هستند که اکنون در صنعت پلاستیک ایران فراموش شدهاند. درعوض ما تولیدکنندگان در این صنعت تحلیلهای خود را از مسائل داخلی و به خصوص حوزه «محصول» به مسائل خارجی منعطف کردهایم.» محمد امیریان فعال دیگر این صنعت نیز در تایید اظهارات ناییج مینویسد: «به دلیل تنوع زیاد محصولات تولیدی درچین و ترکیه اکنون فروشندگان در ایران به عرضه این محصولات رغبت بیشتری پیدا کردهاند.» وجود چنین معضلی باعث شده است که فعالان صنعت پلاستیک اکنون به فکر فروش محصولات خود درحجم انبوه اما با قیمت 2سال گذشته بیفتند. استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در واکنش به مشکلاتی که تولیدکنندگان صنایع پاییندستی پتروشیمی ازجمله صنعت پلاستیک اکنون با آن مواجه هستند، میگوید: «واقعیت این است که تمام بنگاههای موفق اقتصادی در محیطی شکل میگیرند که هم سیاستهای داخلی و هم سیاستهای خارجی در آنها درست اعمال شود.» او در ادامه میافزاید: «اما در ایران در زمینه اقتصادی دولتها بد عمل کردهاند و این مسبب کاهش تقاضا و کاهش قدرت خرید طبقه متوسط از یکسو و کاهش عرضه ازسوی تولیدکنندگان به واسطه درگیر بودن با بالا بودن قیمت مواد اولیه چرخ تولید را فلج کردهاند که اکنون صنایع پلاستیک نیز با آن درگیر هستند.»

یوسفی در ادامه به مشکلی اشاره میکند که فعالان صنعت پلاستیک نیز در این گزارش به آن اشاره کردند. البته یوسفی وجود محصولات ترکیهیی و چینی در بازار محصولات پلاستیکی ایران را حاصل «واردات بیرویه» دانسته و اظهار میکند که اکنون حتی دولتمردان نیز به دنبال این واردات هستند. یوسفی اظهار میکند در وضعیتی که مردم 75درصد از درآمد خود را صرف خوراک و پوشاک میکنند محصولات پلاستیک در اولویت بعدی آنها خواهد بود. اما او در پاسخ به این سوال «تعادل» که آیا نبود نوآوری و خلاقیت در تولید داخلی ایران سبب نشده است که صنعت پلاستیک ایران بازار داخلی خود را از دست داده و به چین و ترکیه بسپارد، اظهار میکند: «این مساله که صنعت ایران نوآوری و خلاقیت را از دست داده، صحت دارد اما نمیتوان تولیدکنندگان را در این میان مقصر قلمداد کرد. درکشوری که درهای ارتباط با جهان برای سالهای سال بسته مانده است و سیاستها نیز در راستای حمایت از تولید قرار نداشته است، نتیجه همین میشود که نه تنها در صنعت بلکه در خدمات و تمام حوزههای کشور شاهد نبود فناوری و خلاقیت باشیم.» او اعتقاد دارد ما باید بنگاههای اقتصادی را در چارچوب وضع خودمان قضاوت کنیم.

این استاد اقتصاد صنعتی دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به این سوال که اکنون تولیدکنندگان صنعت پلاستیک درچنین وضعیتی که رکود بر این بازار حکمفرماست چه راهحل یا راهکاری را برای کاهش آسیبهای وضع فعلی اتخاذ کنند، اظهار میکند: «متاسفانه به این دلیل که این افراد بخش وسیعی از سرمایه خود را در این بازار وارد کرده و هزینههای ریختهشده و برگشتناپذیر دارند، نمیتوانند فعالیتشان را تغییر دهند. به نظر من این صنعتگران باید از طریق هماهنگ شدن خواستههای خود را با وزارت صنعت مطرح کنند و در نهایت دولت را به این سمت و سو ببرند که با خرید اعتباری از آنها بتواند این صنعتگران را نجات دهد.»