توافق هسته‌ای؛ خیلی دور، خیلی نزدیک

مهلت تعیین شده برای رسیدن به گام نهایی «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) میان جمهوری اسلامی ایران و 1+5 دهم تیرماه پایان یافت و این فرجه به مدت یک هفته یعنی تا سه شنبه ی این هفته (شانزدهم تیرماه- هفتم ژوییه) تمدید شد.

یکی از مهمترین مسائل اختلافی باقی مانده، موضوع چگونگی لغو تحریمهای هستهای غرب علیه ایران است؛ تحریمهایی که به هیچ صورت تامین کننده ی اهداف تعیین شده ی غرب نبوده اما دلبستگی دولتهای غربی به این ابزار فشار باعث شده است آنها حتی در یک قدمی توافق نهایی نیز بر تداوم تحریمها یا شرایط بازگرداندن آنها در صورت لغو توافق پافشاری کنند.

مردم ایران با تحریمها و میزان تاثیرگذاری آن بر زندگی روزمره ی خود بیگانه نیستند و بیش از 36 سال است با این موضوع کنار آمده اند؛ اجحاف و ظلمی که به صورت گزینشی و با اهداف سیاسی در مورد کشورهای گوناگون اجرا می شود.

کشورهای غربی به سرکردگی آمریکا طی دهه های گذشته مقاومت مردم ایران در برابر هرگونه تحریم و فشار را تجربه کرده اند زیرا حتی در سخت ترین شرایط که به دوران هشت سال جنگ تحمیلی برمی گردد ایران و ایرانیان از کوچک ترین حقوق مسلم خود کوتاه نیامدند.

تحریم ها در عرصه های گوناگون زندگی مردم به ویژه در حوزه ی اقتصادی آثار و پیامدهای منفی محدودی را بر جای گذاشت با این همه، نه فقط تاثیری بر فعالیت های صلح آمیز هسته یی ایران نداشت بلکه باعث شد از آن به عنوان یک فرصت بهره گیری شود؛ به طوری که فعالیت های هستهای ایران اکنون به صورت بومی و پایدار درآمده است و دانش آن با جنگ و نظامی گری نیز از میان نخواهد رفت.

جالب اینکه تمام فشارها علیه فعالیت های صلح آمیز هستهای تهران در حالی صورت می گیرد که رژیم صهیونیستی با بیش از 200 کلاهک هسته یی نه به عضویت معاهده ی «منع گسترش سلاح های هستهای» (ان. پی. تی) درآمده و نه پروتکل الحاقی را پذیرفته است ولی مورد پشتیبانی شدید غرب به ویژه آمریکا قرار دارد.

در سوی دیگر هند و پاکستان جای گرفته اند؛ کشورهایی که با وجود نپیوستن به ان. پی. تی با واشنگتن پیوندهای راهبردی دارند. بنابراین در عرصه سیاست خارجی ایالات متحده رویکردهای دوگانه درباره کشورهای گوناگون وجود دارد که به قول معروف بازتاب سیاست «یک بام و 2 هوا» در فرهنگ فارسی است.

البته آمریکا و کشورهای همسو با آن پس از جنگ جهانی دوم بارها بی نتیجه ماندن کاربرد تحریم به منظور تحمیل خواسته های خود بر کشورهای گوناگون را تجربه کرده بودند. یکی از این موارد، کشور کوبا در همسایگی ایالات متحده است. مردم این کشور بیش از پنج دهه در برابر خواسته های واشنگتن سرسختانه مقاومت کردند تا اینکه چند ماه پیش «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، در ششمین سخنرانی سالانه ی خود در کنگره لغو تحریم ها علیه کوبا را خواستار شد و تاکید کرد «وقتی روش شما طی 50 سال عمل نمی کند به این معنا است که زمان تغییرهای تازه فرارسیده است».

سرانجام پس از گذشت نزدیک به 6 دهه، رهبران 2 کشور با هدف بهبود روابط با یکدیگر دیدار و گفت و گو کردند. به هر روی، امروز غرب با بازگشت به حافظه ی تاریخی خود به بی فایده بودن کاربرد تحریم ها پی برده و درک همین موضوع باعث شده است برای حل مسائل بین المللی، میز مذاکره را بر میدان جنگ ترجیح دهد. با این همه هنوز غربی ها با وجود آگاهی از این امر، به راحتی نمی توانند عادت کهنه و بی نتیجه ی تحمیل تحریم را از رویکردهای تازه ی خود بزدایند.

تهران طی 12 سال گذشته تاکنون در برابر جنجال آفرینی ها و جوسازی های غرب درباره فعالیت های صلح آمیز خود، برای اعتمادسازی بیشتر گام های بلندی برداشته و با اعضای گروه 1+5 و همچنین آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری های زیادی داشته است. در برابر، انتظار داشته است طرف روبرو سیاست ها و عادت های فرسوده را ترک گوید و برای حل مسائل پشت میز گفت و گوها تلاش کند.

به منظور تاکید بر این موضوع بود که «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که اکنون برای به نتیجه رساندن گفت و گوها در وین به سر می برد، دوازدهم تیرماه در پیام ویدیویی تاکید کرد «دستیابی به توافق نیازمند شجاعت برای مصالحه، خودباوری برای انعطاف، پختگی برای تصمیم های منطقی، خردمندی برای کنار گذاشتن توهم ها و جسارت برای عبور از عادت های کهنه است».

غرب باید در مواضع گذشته خود درباره تحمیل تحریم ها علیه ایران به طور جدی بازنگری کند و از رفتار لجوجانه و ناکارآمد با هدف تسلیم طرف ایرانی دست بردارد چرا که تکیه به فشار تحریم بر مردم، افزون بر اینکه دستاوردی جز مقاومت و خشم بیشتر نخواهد داشت به افزایش دشمنی ها منجر خواهد شد.
در مقطع کنونی همه شرایط برای توافقی تاریخی که 2 طرف از آن سخن می گویند، فراهم شده است اما توافقی می تواند دستاورد بزرگی برای ایران و همچنین 1+5 به شمار آید که افزون بر کاستن نگرانی های طرف متقابل، نمایشگر توافقی برد- برد باشد. از این رو متوازن بودن خواسته ها و عادلانه بودن آنها می تواند از ویژگی های این توافق تاریخی باشد.

هر گونه برداشت نادرست آمریکا- به عنوان یکی از بازیگران گروه 1+5 که در تحمیل تحریم علیه ایران نقش پیشتاز داشته است- درباره میزان تاثیرگذاری و پیامدهای تحریم، رسیدن به این توافق را دشوار می سازد چرا که ابزار تحریم شاید در کوتاه مدت به دستاوردهای مورد نظر بینجامد اما در درازمدت کارآمدی خود را از دست می دهد؛ چنانچه در ایران کنونی چنین اتفاقی افتاده است.

پس در این ساعت های پایانی و حساس گفت و گوها- که به باور مقام های مذاکره کننده ی 2 طرف هیچگاه تا این میزان دستیابی به یک راه حل پایدار نزدیک نبوده است- غرب به ویژه آمریکا باید تصمیم نهایی خود را بگیرد که به سیاست تحریمها ادامه دهد یا توافقی پایدار و عادلانه را رقم بزند.