پاشنه آشیل جدید سرمایه‌گذاری‌ها

ایران با دارابودن 9/3 درصد از ذخایر نفتی و ۱۸درصد از ذخایر گازی در جهان یکی از مهمترین کشورها در حوزه انرژی بهشمار میرود که از امنیت تغذیه خوراک پتروشیمیها بهصورت بالایی برخوردار است. در گذشته جذابیت سرمایهگذاریها بیشتر به مواد اولیه و ملزومات تولید، فعالیتهای صنعتی و بازارهای مصرف محدود میشد ولی در شرایط فعلی باید بحث امنیت را نیز در این خصوص مدنظر قرار داد. ویژگی تامین امنیت مواد اولیه را باید بسیار مهم ارزیابی کرد زیرا برخی از منابع فعلی در کشورهای مختلف جهان که تبدیل به محملهایی جذاب برای سرمایهگذاریهای بینالمللی شدهاند در آینده از امنیت کافی برخوردار نخواهند بود. بحث امنیت در گذشته بیشتر به مسائل و کشمکشهای استراتژیک و ژئوپلیتیک مربوط بود ولی پس از کنفرانس امنیتی پیشین در مونیخ با محوریت امنیت انرژی، شاید برخی از تعاریف پیشین تغییر کرده یا در حال تغییر است. کشیده شدن برخی از کشمکشهای اقتصادی و حتی سیاسی به درون مرزهای بسیاری از کشورهای اروپایی و یا حتی در منطقه خلیج فارس، احتمال وقفه در تامین خوراک و یا سوخت مورد نیاز بسیاری از واحدهای صنعتی، عدم اعتماد به ذخایر و تولیدات شیلهای نفتی و گازی مخصوصا در آمریکا و حتی بهصورت بدبینانه امنیت جانی نیروی کار مخصوصا از کشورهای غربی مواردی است که میتواند چهره برخی از سرمایهگذاریها را به سرعت دگرگون سازد. نکته حائز اهمیت درخصوص صنایع پتروشیمی مخاطرات زیستمحیطی و از همه مهمتر تولید محصولاتی بسیار خطرناک در فرآیندهای تولیدی است که اغلب به کالاهایی دیگر تبدیل میشوند.

ویژگیهای صنعت پتروشیمی در ایران

برخورداری از ذخایر عظیم گاز طبیعی و نفت خام، شرایط مساعد تامین خوراک و همچنین دسترسی به آبهای آزاد، فضای جغرافیایی مطلوب برای سرمایهگذاری و حملونقل مواد اولیه و محصولات، نیروی کار ورزیده، فعال، تحصیلکرده و ماهر و حتی بازار مصرف بالفعل قدرتمند داخلی یا در کشورهای همسایه و صنایع تکمیلی قابل توجه شاید بخشهای مهمی از جذابیتهای سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی به شمار بیاید. این در حالی است که هم اکنون ظرفیت تولید در صنایع پتروشیمی در داخل کشور بیش از 60 میلیون تن بوده که البته در سال گذشته بهصورت کلی انتظار بر آن بود تا حجم تولید با راندمان بیش از ۶۶ درصد اجرایی شود اما نهایتا شاهد آن بودیم که در سال گذشته ۴۳ میلیون تن محصولات مختلف پتروشیمی در کشور تولید شد که از افزایش راندمان تولید تا  71/6 درصد در سال حکایت میکند.

تمامی این موارد در حالی است که هم اکنون ۶۰ میلیون تن ظرفیت جدید در دست احداث است که میتواند ظرفیت تولید کشور را تا ۵ سال آینده به ۱۲۰ میلیون تن در سال افزایش دهد. این در حالی است که در افق ۱۴۰۴ برنامهریزیها برای دستیافتن به ظرفیت ۱۸۰ میلیون تن قرار گرفته که به نظر میرسد این انتظار محقق شود. بهعنوان مثال درخصوص متانول هماکنون ظرفیت تولید کشور ۵ میلیون تن در سال است که تا ۵ سال آینده این حجم به ۲۵ میلیون تن میرسد. برای سال ۹۴ برنامهریزیها به گونهای است که توجه اصلی به واحدهای تولیدی با پیشرفت اجرایی بیش از ۶۰ درصد قرار گیرد. از طرفی فاز ۲ پتروشیمی کاویان، پتروشیمی مرودشت فارس و برخی از واحدهای موجود در مسیر خط اتیلن غرب واحدهایی هستند که پیشرفت مطلوب و بالای ۹۰ درصد داشته و مورد توجه بیشتری هستند که به تنهایی باعث خواهند شد ظرفیت تولید کشور بین 8/4 تا ۱۰ میلیون تن در سال افزایش یابد. این در حالی است که در صورت توجه بیشتر یا تامین امکانات و منابع مالی و ماشینآلات شاید در فاصله زمانی کوتاهی بتوان به ظرفیت تولید ۷۵ تا ۸۰ میلیون تن در سال نیز دست یافت.

دورنمای امنیت تولید در صنایع پتروشیمی

در سال گذشته و با آغاز به کار 4 فاز جدید پارس جنوبی حجم تولید گاز طبیعی 100 میلیون مترمکعب در روز افزایش یافت که در نهایت باعث شد ظرفیت تولید و تصفیه گاز طبیعی به بیش از 600 میلیون مترمکعب برای کل کشور افزایش یابد. از سویی در سال جاری نیز انتظار چنین افزایش ظرفیتی وجود دارد تا جایی که در پایان سال 96 پرونده پارس جنوبی بهعنوان بزرگترین حوزه گازی مشترک کشور بسته خواهد شد. این موارد جذابیت بسیار بالایی را برای سرمایهگذاری در کشور ایجاد میکند تا جایی که بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی به ایران بهعنوان بازاری جذاب برای خرید و حتی سرمایهگذاری بر پایه منابع گازی آن توجه کردهاند. بهعنوان مثال باید به همین وضعیت در سایر کشورها اشاره داشت. در شرق اروپا و به کمک خطوط لوله گاز طبیعی از روسیه و کشورهای اطراف شاهد جذابیت سرمایهگذاری هستیم ولی بحران شبهجزیره کریمه و ادامهدار شدن آن با شائبه استقرار سامانه اتمی یا سپر دفاع ضدموشکی در اوکراین باعث ریسکدار شدن سرمایهگذاریها در این حوزه مهم شد. بهعنوان مثال با آغاز این بحران حجم صادرات آمونیاک نزدیک به 18 درصد در این منطقه افت کرد که نمونهای مهم از عدم امنیت تولید در این حوزه به شمار میرود. با توجه به تولید بسیاری از محصولات خطرناک در فرآیندهای تولید در صنعت پتروشیمی که اغلب آنها به کالاهایی دیگر تبدیل میشود، امنیت تولید برای سلامتی افراد و محیط زیست بسیار مهم تلقی میشود. از سویی نزاع گازی روسیه و کشورهای اروپایی همه ساله و مخصوصا در روزهای سرد سال شدت میگیرد که به جذابیت سرمایهگذاری ضربه میزند. نکته دیگر رونق سرمایهگذاری در آمریکای شمالی به دلیل افزایش حجم تولید از شیلهای نفتی است.

با توجه به سابقه خطرناک استفاده یا سرمایهگذاری بر منابع شیل، شاید در صورت بروز رخدادی مشابه بازار نفت در بازار گاز طبیعی، بتوان سقوط حجم تولید را هشدار داد زیرا هنوز تولید نفت و گاز از شیلها به بلوغ اجرایی و تکنولوژیک خود نرسیده که تغییر تعداد دکلهای نفتی و البته نوسان ذخایر را باید در این زمینه در نظر گرفت. عامل دیگر را باید ویژگیهای ژئوپلیتیک برشمرد. پس از آغاز بهار عربی که متاسفانه با ناآرامیهای زیادی همراه شد، پتانسیل حمله به صنایع پتروشیمی در کشورهای درگیر وجود دارد که میتواند فاجعه بوپال را یادآوری کند. در پایان باید به این نکته اشاره کرد که هر چند سرمایهگذاری در کشورهای منطقه خلیج فارس یا کشورهای آفریقایی جذاب به نظر میرسد ولی به دلیل نبود امنیت و زیرساختهای مورد نیاز، نمیتوان از آن بهعنوان جذابترین حوزه سرمایهگذاری یاد کرد. با توجه به تمامی این موارد هماکنون جذابترین مکان برای سرمایهگذاری منطقه خلیج فارس و کشورهای امارات متحده عربی و ایران است زیرا از ویژگیهای مطلوبی برخوردارند که باید فاکتورهایی را برای ترغیب سرمایه گذاران برای حضور در کشورمان فراهم کرد. نرخ خوراک ارزان، ثبات قوانین و البته مدیریت صنایع پاییندستی موجود برای ایجاد یک بازار مصرف دائمی میتواند این جذابیتها را ایجاد کند.