هوای متغیر در سه مدار بانکی

آمارهای بانکی در دو ماه نخست سال جاری نشان میدهد که میزان رشد اسکناس و مسکوک بانکها در دو ماه نخست حدود 50 درصد بوده است، همچنین این رشد در بانکهای تجاری حدود 110 درصد گزارش شده که قابل توجه است. علاوه بر این، آمارها نشان میدهد که طی یک سال گذشته از میزان سپردههای دیداری معادل 3/8 درصد کاسته شده، حال آنکه حدود 30 درصد به سپردههای مدتدار افزوده شده است. دیگر آمار بانک مرکزی نیز نشان میدهد رشد نقدینگی در اردیبهشت ماه به 23/2 درصد رسیده که نسبت به اسفند سال گذشته 0/9 واحد درصد رشد کرده است.

بانک مرکزی به فاصله چند روز پس از انتشار آمار منابع و مصارف شبکه بانکی در سال 93، این آمارها را در دو ماه نخست سال جاری نیز منتشر کرد تا روند تصادفی بودن اطلاعرسانی آمارهای بانک مرکزی ادامه داشته باشد.

در گزارش «خلاصه داراییها و بدهیهای بانک هاو موسسات اعتباری غیربانکی» میزان کل داراییها و بدهیها به تفکیک «بانکهای تجاری»، «بانکهای تخصصی» و «بانکهای غیردولتی و موسسات غیربانکی» در فروردین و اردیبهشت ماه سال جاری بهروز شده است. در تقسیمبندی کنونی شبکه بانکی، سه بانک «سپه»، «پستبانک» و «ملی» در گروه «بانکهای تجاری» قرار میگیرند، گروه «بانکهای تخصصی» شامل پنج بانک «توسعه صادرات»، «صنعت و معدن»، «کشاورزی»، «مسکن» و «توسعه تعاون» است و سایر بانکها و موسسات مجاز نیز، در زیرمجموعه گروه «بانکهای غیردولتی و موسسات غیربانکی» قرار میگیرند.براساس آمارها میزان کل دارایی و بدهیهای نظام بانکی در پایان اردیبهشت ماه به 1590 هزار میلیارد تومان رسیده است که این رقم نسبت به اسفند سال 93، کاهش 2/4 درصدی را پشت سر گذاشته؛ اما نسبت به اردیبهشت سال گذشته 15/9 درصد به این مقدار افزوده شده است. در گزارش بانک مرکزی در سال 92 آمار 6 بانک و 4 موسسه اعتباری جدید به آمارهای پولی و بانکی کشور افزوده شده است. اضافه شدن این آمارها تحت «پوشش آمار بانکها و موسسات جدید» مقایسه رشد متغیرهای دارایی و بدهیها را نسبت به سال 92، با سالهای دیگر غیرقابل مقایسه میکند.

افت بدهی بانکها به بانک مرکزی

یکی از آمارهای مهم در ترازنامه بانکها که اهمیت قابل توجهی یافته، میزان بدهی بانکها به بانک مرکزی است. براساس آمارها در اسفند سال 93 نسبت به اسفند 92، میزان این بدهی 42/4 درصد افزایش یافته که این رشد قابل توجه به دلیل افزایش در میزان اضافه برداشت بانکها از بانک مرکزی در ماههای اخیر بوده است. البته سطح رقم کل بدهی بانکها به بانک مرکزی در اردیبهشت سال جاری نسبت به اسفند سال قبل معادل 2/4 درصد کاهش یافته است. میزان بدهی بانکها به بانک مرکزی در اسفند 93 معادل 85/8 هزار میلیارد تومان ثبت شده بود که این رقم در اردیبهشت ماه به 83/7 هزار میلیارد تومان رسیده است. این روند باعث شده رشد این متغیر در اردیبهشت 94 نسبت به اردیبهشت 93 معادل 14/3 درصد گزارش شود. کاهش 2/4 درصدی بدهی «بانکها به بانک مرکزی» در دو ماه نخست سال جاری در حالی است که در دو ماه نخست سال گذشته این متغیر افزایش 14/3 درصدی را پشت سر گذاشته بود بنابراین میتوان این روند در بازار پول را به منزله کاهش فشار پایه پولی از سمت بدهی بانکها تلقی کرد. روندی که در صورت تداوم میتوان آثار آن را در کنترل نرخ رشد نقدینگی و به تبع آن نرخ تورم مشاهده کرد.

ناهمگونی بدهی بانکها

البته باید توجه کرد که بار کاهش بدهی بانکها به بانک مرکزی به دوش «بانکهای غیردولتی و موسسات غیربانکی بوده» است و آمارها نشان میدهد در بانکهای «تجاری» میزان بدهیها افزایش یافته است. براساس آمارها میزان بدهی بانکهای غیردولتی در دو ماه نخست سال جاری معادل 32 درصد کاسته شده است، حال آنکه در این مدت این متغیر در بانکهای تجاری 100 درصد افزایش یافته و دو برابر شده است. از اسفند سال گذشته تا اردیبهشت سال جاری میزان بدهی بانکهای غیردولتی و موسسات اعتباری از 23/9 هزار میلیارد تومان به 16/3 هزار میلیارد تومان رسیده است، حال آنکه در این مدت میزان بدهی بانکهای تجاری به بانک مرکزی از 59/1 هزار میلیارد تومان به 118/5 هزار میلیارد تومان افزایش یافته و دو برابر شده است. بدهی بانکهای تخصصی به بانک مرکزی طی این مدت تغییر قابل توجهی نداشته و حدود 0/5 درصد کاهش یافته است. بانکهای تخصصی با 55/6 هزار میلیارد تومان بیشترین سهم در کل بدهی بانکها به بانک مرکزی را در اختیار دارند و به نظر میرسد زمینه کاهش بدهی این بانکها به بانک مرکزی میسر نشده است.

رشد اسکناس در بانکها

یکی از روندهای قابل توجه در گزارش منابع و مصارف بانکها در اردیبهشت ماه رشد 47/8 درصدی میزان اسکناس و مسکوک در سمت داراییها بوده است. طبق آمارها این میزان از 7 هزار میلیارد تومان به 10 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. این روند در بانکهای تجاری 110/2 درصد رشد کرده و از 2/1 هزار میلیارد تومان به 4/4 هزار میلیارد تومان رسیده است. این جزء که در قسمت داراییها بانکی قرار دارد نشان میدهد میزان پول نقد در بانکها در حال افزایش است، از سوی دیگر به دلیل رشد بالای این جزءدر بانکهای تجاری این روند نشان دهنده نقد شوندگی برخی از داراییهای ثابت مانند املاک و شعب اضافی است. براساس گزارشهای بانک مرکزی در جزء داراییها از میزان «سایر دارایی ها» در دو ماه نخست سال جاری 15 درصد کاسته شده است. میزان کاهش دارایی «بانکهای تجاری» در 2 ماه نخست سال جاری معادل 27 درصد گزارش شده است. بنابراین این جزء نشان میدهد بانکها برخی از اموال مازاد خود شامل املاک و مستغلات را فروخته و تبدیل به داراییها نقد مانند اسکناس و مسکوک کردند.

تغییر روند به سپردههای مدتدار

در بخش بدهیها بانکها و موسسات اعتباری «میزان رشد سپردههای بخش غیردولتی» به تفکیک «سپردههای دیداری»، «سرمایهگذاری مدتدار»، «قرض الحسنه» و «سایر موارد» مشخص شده است. آمارها حاکی از آن است که در دو ماه نخست سال جاری از رشد سپردههای دیداری کاسته شده، اما به سهم سرمایهگذاری مدتدار افزوده شده است.سپردههای دیداری انواع سپرده جاری است که با صدور چک برای افراد قابل برداشت است. در مقابل سپردههای مدتدار شامل سپردههای سه ماهه تا چند ساله است که در حال حاضر سقف سپرده مدتدار یک ساله تعیین شده است.

طبق آمارها در دو ماه نخست سال جاری 4/9 درصد از سطح سپردههای دیداری بانکها و موسسات اعتباری کاسته شده است، در مقابل به همین میزان به سپردههای مدتدار بانک و موسسات اعتباری افزوده شده است. این روند در بازه بلندمدت نیز با دامنه بیشتری مشاهده میشود. براساس گزارشها از اردیبهشت سال 94 نسبت به اردیبهشت سال 93، حدود 30 درصد به میزان سپردههای مدتدار افزوده شده است. این در حالی است که طی این مدت 3/8 درصد از سطح سپردههای جاری کاسته شده است. این روند نشان میدهد که در سال گذشته با توجه به بازدهی بالای بازار پول نسبت به سایر بازارها مانند بورس، طلا و مسکن بخش قابل توجهی از نقدینگی و سرمایههای جاری در قالب سپردههای مدتمدار در اختیار بانکها و موسسات اعتباری قرار گرفته است.

گذر نقدینگی از مرز 800 هزار میلیارد

بانک مرکزی در کنار آمار مربوط به دارایی و بدهی بانکها، میزان برخی از متغیرهای مهم پولی را منتشر کرده است. براساس آمارهای بانک مرکزی میزان نقدینگی در اردیبهشت ماه 800/4 هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم نسبت به اسفند سال 93 معادل 2/3 درصد رشد کرده است؛ اما نسبت به اردیبهشت سال قبل رشد آن 23/2 درصد گزارش شده است. این رقم نشان میدهد که نسبت به اسفند سال قبل (با رقم 22/3 درصد) به میزان 0/9 واحد درصد به رشد نقدینگی افزوده شده است. بررسیها نشان میدهد که طی یک سال گذشته (اردیبهشت 94 نسبت به سال قبل) 28/4 درصد به میزان «شبه پول» افزوده شده، حال آنکه 1/8 درصد از سطح «پول» کاسته شده است. در ادبیات اقتصادی، میزان نقدینگی از دو جزء «پول» و «شبه پول» تشکیل میشود. شبه پول نزدیکترین جایگزین برای پول است که یکی از مهمترین خصوصیات آن، ضدتورمی بودن آن در کوتاه مدت است. بنابراین کاهش نرخ رشد «پول» و چرخش به سمت «شبه پول» تبعات تورمی کمتری را از جانب رشد نقدینگی در پی خواهد داشت.