سوئیفت چیست؟

واژه سوئیفت (S.W.I.F.T) برگرفته از کلمات Society for World Wide interbank Financial Telecommunication به معنی "جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی " می باشد.

سوئیفت با ارائه خدمات متنوع بانکی کلیه نیازهای موسسات مالی سراسر دنیا را در پرداختها، بازارهای مالی ، اوراق بهادار و مبادلات مالی پشتیبانی می نماید. از جمله مزایای سوئیفت در مقایسه با دیگر وسایل ارتباط راه دور (تلکس ، تلفن و فاکس ) می توان به قابلیت دسترسی جهانی و 24 ساعته ، طراحی بر اساس رویه های استاندارد ، سرعت و امنیت آن اشاره نمود.

مرکز سوئیفت (swift) در کشور بلژیک است و به صورت مؤسسه و به شکل تعاونی فعالیت میکند. بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم، به ویژه در اواخر دهه 1950، تجارت جهانی به سرعت شروع به رشد و شکوفایی کرد و به موازات آن حجم عملیات بینالمللی بین بانکی گسترش یافت، لیکن رعایت نکردن استانداردهای بینالمللی در محاورات بین بانکی باعث آشفتگی در پرداختهای بینالمللی و افزایش هزینههای بانکی شده بود. از این رو در اوایل دهه 1960 حدود 60 بانک بزرگ اروپایی و آمریکایی به این فکر افتادند که چگونه میتوان پیامهای بین بانکی را به نحوی طرحریزی و استاندارد کرد که اتوماسیون سیستم بانکی بینالمللی را به همراه داشته باشد. در دسامبر سال 1967 هفت بانک طراز اول کشورهای آمریکا، اتریش، انگلستان، دانمارک، سوئیس، فرانسه و هلند مطالعه را شروع و در سال 1971، 73 بانک از این کشورها هزینه مطالعه را تقبل کردند. این مطالعه به همت گروهی از متخصصان و به مدت یک سال طول کشید و نتایج آن در سال 1972 ارایه شد. در نهایت در ماه می 1973 سوئیفت با عضویت 239 بانک از 15 کشور در شهر La Hulpe در نزدیکی بروکسل پایتخت کشور بلژیک تأسیس شد.

چهار سال طول کشید تا مراحل قانونی تأسیس سوئیفت، خرید تجهیزات و نصب و راهاندازی انجام بگیرد که در نهایت سوئیفت در نهم ماه می سال 1977 با عضویت 518 بانک از 23 کشور با ارسال پنج هزار پیام در اولین روز راهاندازی شد. در شروع راهاندازی پیشبینی میشد حداکثر روزانه 300 هزار پیام از طریق این شبکه ارسال شود (هر 325 کاراکتر یک پیام سوئیفت را تشکیل میدهد)، ولی امروز بعد از گذشت چند دهه میبینیم که تعدد پیامها با سرعت بالایی در حال افزایش است.

مزایای سوئیفت

رشد چشمگیر سوئیفت مرهون دارا بودن مزایای فراوان این سیستم برای بهرهگیران در تسویه معاملات بینالمللی است که مهمترین آنها به شرح زیر است:

1_ استاندارد: سیستم به نحوی طرحریزی شده است که با ارسال پیام از طریق شبکه سوئیفت امکان برقراری ارتباط بین رایانههای دو بانک و انجام کلیه مراحل حسابداری از قبیل عملیات بستانکاری و بدهکار کردن حسابهای زیربط، تهیه صورتحساب و صورت مغایرت بدون دخالت نیروی انسانی امکانپذیر بوده و روز کاری بعد کلیه اقدام باز حسابهای ارزی مشخص و امکان رفع مغایرتها بهطور سریع فراهم خواهد بود. انجام اینگونه عملیات به صورت (سنتی دستی) با چند ماه تأخیر استخراج میشود. از طرفی در سوئیفت پیامهای بانکی استاندارد هستند و برای هر نوع امور بانکی یک پیام مشخص و تعریف شده است و کلیه بانکهای عضو سوئیفت ملزم هستند برای مخابره پیام از فرمت خاص استفاده کنند. همچنین کلیه ارزها در سیستم سوئیفت استاندارد و بینالمللی هستند. پس میتوان گفت مزایای استاندارد بودن عبارتند از:

الف _ جلوگیری از سلیقهای عمل کردن افراد در تنظیم متون پیامهای بانکی.

ب _ شناسایی سریع پیامها.

ج _ جلوگیری از اتلاف وقت در تنظیم متن پیامهای بانکی.

د _ سرعت بخشیدن به تنظیم متن پیامهای بانکی.

در استانداردسازی پیامهای بین بانکی برای سهولت کار و ایجاد نشدن استانداردهای جدید، سوئیفت استانداردهایی را که مؤسسات بینالمللی از قبیل ISITC , ISDA , ICC , ISO ، ابداع کرده بودند، پذیرفت و برای مواردی که استانداردی وجود نداشت، استانداردهای جدید تهیه کرده است.

2_ قابلیت اطمینان: طراحی سیستم سوئیفت به نحوی بوده که درصد اشتباه در آن بسیار اندک است و در صورتی که مشخصه پیام بهطور صحیح و مطابق با استانداردها تنظیم نشود، سیستم از قبول آن خودداری میکند. سوئیفت ادعا میکند که در حدود 99/99 درصد قابل اطمینان است. علت وجودی این ادعا مفقود نشدن یک پیام سوئیفتی از اول تأسیس در این شبکه است. بنابراین با حجم زیاد پیامها قابلیت اطمینان به سیستم نزدیک به صد در صد است.

3_ امنیت: پیامهای مبادله شده به صورت خودکار مخابره میشوند و متن پیامها تا رسیدن به مقصد پراکنده و نامفهوم است و دسترسی به پیامها توسط افراد غیرمجاز میسر نیست. از نظر امنیتی در مقایسه با تلکس مزایای زیر را میتوان برشمرد:

الف _ در سیستم رمزدهی تلکس چهار یا پنج عامل از قبیل بانک دریافت کننده، تاریخ ارسال پیام، شماره ردیف پیام، مبلغ و نوع ارز در محاسبه رمز به کار برده میشود. از این رو زمانی که پیام رمزداری در اختیار مشتری قرار میگیرد، رمز را محو میکند تا مشتری نتواند رمز را کشف کند، زیرا اگر کسی تا حدودی به علم ریاضی آشنا باشد، با در دست داشتن چندین پیام رمزدار مبادله شده بین دو بانک قادر به کشف رمز خواهد بود، ولی در سوئیفت ابتدا باید کلید رمز سوئیفت بین دو کارگزار رد و بدل شده باشد و رمز با به کارگیری یک الگوریتم (Algorithm) پیچیده ریاضی که کلیه حروف پیام از آغاز تا پایان در محاسبه رمز به کار گرفته میشوند، محاسبه و به پیام اضافه میکند و در مقصد سیستم رمز را کنترل و در صورت صحت تأیید میکند. به عبارتی عمل رمزدهی و کشف رمز به صورت خودکار به وسیله سیستم انجام میگیرد. علاوه بر رمز یاد شده، رمز دیگری نیز به وسیله سوئیفت به پیام اضافه میشود و نشان دهندهی این است که پیام تحویل شده کاملاً مطابق با پیام دریافتی بوده است.

ب _ با استفاده از دستگاهی به نام Encriptor در سایت سوئیفت مبدأ پیام به هم ریخته و از حالت خوانا بودن آن خارج میشود و در شبکه مخابراتی بینالمللی قرار میگیرد و هیچکس حتی اگر بتواند به پیام سوئیفتی دسترسی داشته باشد، قادر به خواندن یا تغییر در پیام نخواهد بود و فقط در سایت سوئیفت مقصد پیام به وسیله دستگاه دیگری به نام Decriptor بهطور منظم اولیه که قابل خواندن به وسیله ترمینال باشد، در میآید، در صورتی که در تلکس به این صورت نبوده و اگر منبعی به خطوط مخابراتی دسترسی یابد، پیام قابل خواندن و تغییر دادن است. سیستم فقط توسط افراد مجاز در حدود اختیارات تعیین شده قابل بهرهبرداری است. به عبارتی ورود به سیستم و تقسیم وظایف کاربران توسط دو مسئول بانک که کلید اصلی توسط سوئیفت در اختیارشان قرار گرفته است، اجازه ورود به سیستم و تعیین یک قسمت از دو قسمت کلید رمز کاربران را دارند. کاربران با دریافت هر دو قسمت کلید رمز (Password) منحصر به فرد از این مسئولان و قرار دادن آن در کنار هم اجازه ورود به شبکه سوئیفت و کار با آن را در حد اختیارات تعیین شده خواهند داشت. کلید رمز کاربر همانند امضای او است. به منظور جلوگیری از سوء استفادههای احتمالی اگر رمز کاربری غلط وارد شود، سیستم برای آن کاربر قفل میشود و حداقل هر سه ماه یک بار کاربران اجبار به تغییر رمز خود دارند.

4_ سرعت: سرعت انتقال پیام در سیستم سوئیفت بسیار بالا است. ارسال پیام چند ثانیه بیشتر طول نمیکشد و به محض ارسال آن از طریق شبکه سوئیفت توسط آخرین امضای مجاز، بلافاصله پیام تحویل سوئیفت میشود، ولی در تلکس این امر به سادگی ممکن نیست و در مواقعی که خط اشغال باشد، شاید ساعتها طول بکشد. سوئیفت با دریافت پیام مسئولیت تحویل فوری پیام به دریافت کننده را به عهده دارد و در صورتیکه در ساعات کاری دریافت کننده پیام، بنا به علل خارج از کنترل سوئیفت، امکان تحویل پیام با یازده مراجعه به دریافت کننده در عرض 5/1 ساعت فراهم نباشد پیام را به ارسال کننده عودت میدهد. مقررات سوئیفت اعلام میدارد هر عضو شبکه سوئیفت باید حداقل در روزهای کاری هشت ساعت آمادگی دریافت پیام را داشته باشد و اگر از مقررات عدول کرد، باید به سوئیفت پاسخگو باشد.

5 _ هزینه مخابره پیام: هزینه مخابره پیام از طریق سیستم سوئیفت در مقایسه با سایر سیستمها کمتر است و به صورت کاراکتری مورد محاسبه قرار میگیرد. هر چه تعداد پیام ارسالی استفاده کنندگان بیشتر شود، هزینه هر پیام ارزانتر میشود. در ضمن کارمزد دریافتی کارگزاران برای اجرای پیامهای سوئیفتی و تلکس متفاوت است و تقریباً کارمزد اجرای یک پیام سوئیفتی با توجه به این که نیاز به نیروی انسانی ندارد و توسط رایانه خوانده و اجرا میشود، بین یک دوم تا یک سوم کارمزد اجرای یک پیام تلکسی که نیروی انسانی میباید آن را اجرا کند، است.

6 _ قابلیت دستیابی: سیستم سوئیفت به صورت شبانهروزی و بدون تعطیلی خدمات ارایه میدهد. به این معنی که در هر زمان و مقطعی تنظیم پیام و ارسال آن برای کارگزار امکانپذیر است. پس بهطور کلی سوئیفت در کلیه 365 روز سال و کلیه 24 ساعت شبانهروز قابل دسترسی و مبادله پیام امکانپذیر است.

سازمان سوئیفت

سوئیفت یک مؤسسه تعاونی یا به عبارتی دیگر یک مؤسسه غیرانتفاعی است که به بانکهای عضو تعلق دارد و از سوی اعضا کنترل میشود و برای تأمین اهداف مشترک آنها طرحریزی شده است، بالطبع از طرف اعضا با پرداخت حق عضویت و هزینه تعداد پیام ارسال تأمین مالی میشود و مدیریت آن را هم به عهده اعضا است. به استناد ماده 14 اساسنامه سوئیفت، اعضای 25 نفری هیأت مدیره سوئیفت را بانکهای عضو انتخاب میکنند و هر بانکی که بیش از 5/1 درصد از سهام سوئیفت را در اختیار داشته باشد، میتواند یک عضو هیأت مدیره را معرف کند. (میزان سهام اختصاصی هر عضو هر سه سال یک بار با توجه به میزان پیامهای ارسالی عضو از طریق شبکه تعیین میشود). اگر عضوی بیش از 6 درصد سهم سوئیفت را در اختیار داشته باشد، میتواند حداکثر دو عضو هیأت مدیره معرف کند و کشورهایی که کمتر از 5/1 درصد سهام را دارند، میتوانند بهطور مشترک به شرطی که تعداد سهام آنها بیش از 5/1 درصد شود، یک عضو هیأت مدیره معرفی کنند. سود عملیاتی این مؤسسه تعاونی بالطبع به اعضا تعلق دارد و میباید بین اعضا تقسیم شود، ولی سوئیفت این عمل را انجام نمیدهد و سود حاصله را برای سرمایهگذاری مجدد و کاهش هزینه پیام سوئیفتی در سال بعد استفاده میکند.

استفادهکنندگان از سوئیفت

1 _ اعضا: ادارات مرکزی بانکها به عنوان اعضا شناخته میشوند که سهامداران سوئیفت هستند. مثل اداره مرکزی بانک صادرات یا بانک ملی در تهران که یک عضو و سهامدار هستند.

2 _ اعضای فرعی: شعب خارج از کشور اعضا یا شرکتهای فرعی که بیش از 90 درصد سهام آن متعلق به عضو باشد به عنوان اعضای فرعی پذیرفته میشوند. مثلاً شعب خارج از کشور بانکهای ایرانی، که عضویت آنها بعد از پذیرفته شدن بانکهای ایرانی به عنوان عضو، تحت عنوان عضو فرعی پذیرفته شدند.

3_ شرکتکنندگان: اعضای غیر بانکی که در یکی از رشتههای عملیات بانکی فعال هستند، مثل دلالهای بورس که در رشتههای مختلف از قبیل خرید و فروش ارز، سهام و امثالهم فعالیت دارند. اعضا و اعضای فرعی میتوانند از کلیه خدمات سوئیفت بهرهمند شوند. ولی شرکتکنندگان فقط میتوانند یک نوع پیام خاص را با توجه به تخصصی که دارند، ارسال و دریافت دارند. به عبارتی اعضا و اعضای فرعی میتوانند از کلیه امکانات سوئیفت بهرهمند شوند، ولی شرکتکنندگان از امکانات محدود با توجه به رشته تخصصی خود میتوانند استفاده کنند.

شرایط پذیرش عضویت یک کشور در سوئیفت

قبل از اینکه پذیرش یک کشور در سوئیفت از سوی هیأت مدیره مورد بررسی قرار گیرد، میباید پذیرش سه شرط زیر توسط کشور متقاضی به سوئیفت اعلام شود:

1 _ تأسیس سایت سوئیفت (S.A.P): میباید در صورت نیاز به راهاندازی سایت در کشور متقاضی محلی به سوئیفت اجاره داده شود تا با هزینه خود یک سایت سوئیفت در آنجا راهاندازی کند.

2 _ معافیت مالیاتی: در ارایه گواهی مبنی بر معافیت از پرداخت مالیات، چون نرخ مالیاتی در کشورهای مختلف متفاوت است، در صورت رعایت آن، با همه اعضا رفتار یکسان میشود.

3_ خط انتقال دیتا: یک خط انتقال دیتا بینالمللی به منظور انتقال پیامها از سایت سوئیفت به خارج از کشور حداقل برای اجاره پنج ساله به هزینه سوئیفت میباید در اختیارش قرار داد.

شبکه سوئیفت

اگر تعداد پیامهای ارسالی یک کشور به حدی باشد که نیاز به راهاندازی سایت سوئیفت در کشور متقاضی عضویت باشد، سوئیفت یک سایت در آن کشور تأسیس میکند. در غیر اینصورت پیامهای کشور متقاضی را به سایت سوئیفت کشور همسایه منتقل میکند. هر سایت سوئیفت زیر چتر یکی از دو مرکزی عملیاتی سوئیفت که در هلند و آمریکا مستقر هستند، قرار دارد. کشورها با توجه به وضعیت جغرافیایی خود زیر چتر حمایتی یکی از دو سایت آمریکا یا هلند قرار دارند. مراکز عملیاتی هلند و آمریکا پشتیبان هم نیز هستند. به عبارتی، اگر یکی از آنها از مدار به علت نقص فنی خارج شود، بلافاصله دیگری جایگزین میشود. استفاده کنندگان از سوئیفت مسئولیت دارند که پیامهای خود را به سایت سوئیفت رسانیده و تحویل دهند. از آنجا به بعد تا سایت سوئیفت کشور مقصد پیام، مسئولیت تحویل پیام به عهده سوئیفت است. انتقال پیام از سایت سوئیفت در کشور مبدأ از طریق خطوط انتقال دیتا و یا خطوط تلفن معمولی با نصب مودم (Modem) امکانپذیر است و اعضا موظفند یک خط پشتیبانی نیز به سوئیفت معرفی کنند که در مواقع اضطراری که خط اصلی از مدار خارج است، سوئیفت بتواند پیامها را تحویل دهد.

انواع پیامهای سوئیفتی

به منظور سهولت در امر مخابره و دریافت پیام بین سوئیفت و اعضا با یکدیگر، سوئیفت مبادرت به طبقهبندی پیامهای مختلف در ده گروه صفر تا 9 به شرح زیر کرده است که گروه صفر پیامهای سیستمی بین اعضاء و سوئیفت و گروه یک تا نه پیامهای مالی بین اعضا هستند:

_ پیامهای گروه صفر: بین اعضا و سوئیفت.
_ پیامهای گروه یک: انتقال وجوه بین حساب مشتریان، اعلامیه چک، دستور عدم پرداخت چک و . . .
_ پیامهای گروه دو: انتقال وجوه بین بانکها و بین حسابهای مختلف یک بانک.
_ پیامهای گروه سه: تأییدیه معاملات ارزی.
_ پیامهای گروه چهار: وصولیها.
_ پیامهای گروه پنج: سهام و اوراق قرضه.
_ پیامهای گروه شش: فلزات گرانبها، وامهای سندیکایی.
_ پیامهای گروه هفت: اعتبار اسنادی، ضمانتنامه.
_ پیامهای گروه هشت: تراولر چک.
_ پیامهای گروه نه: صورتحساب، اعلامیه بدهکار و بستانکار.