تاثیر کاهش قیمت نفت بر صنعت پتروشیمی در 5 قاره

با کاهش قیمت نفت در جهان، تحلیلگران منتظر تاثیرگذاری این کاهش روی صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی جهان بودند. بررسی گزارش جهانی پتروشیمی نشان میدهد کاهش قیمت نفت موجب «کاهش تقاضای مصرفکنندگان و تمرکز بر صدور محصولات تولیدی» در خاورمیانه شده است. «کاهش سوددهی واحدهای تولیدی»، «احتیاط در سرمایهگذاریهای جدید، لغو برخی سرمایهگذاریها» و «اتخاذ راهبرد بهبود راندمان تولید و تولید محصولات متنوعتر» از دیگر اثرات کاهش قیمت نفت روی صنایع پتروشیمی و شیمیایی خاورمیانه بوده است.

طبق این گزارش افزایش تقاضای مصرفکنندگان (بهخصوص هندوستان و چین)، افزایش سوددهی و بهبود رقابتپذیری تولیدکنندگان، سرمایهگذاری در احداث طرحهای جدید بر پایه خوراکهای نفتی، کاهش یافته سوخت پرداخت شده توسط دولتها (بهبود بودجههای دولتی) نیز آثار کاهش قیمت نفت بر پروژههای پتروشیمی در کل آسیا را نشان میدهند. اما از سوی دیگر در اروپا این اثرات متفاوت بوده است. کاهش قیمت انرژی و افزایش تقاضای محصولات شیمیایی، افزایش رقابتپذیری تولیدکنندگان اروپایی (بهواسطه کاهش ارزش یورو)، توقف سرمایهگذاری در طرحهای شیل گاز، منطقیسازی هزینههای تولید و سبد محصولات نمود کاهش قیمت نفت بر صنعت پتروشیمی در مدرنترین قاره جهان بوده است. امریکای لاتین نیز به دنبال کاهش قیمت نفت شاهد بهبود تقاضای محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی به همراه کاهش هزینههای تولید، افزایش رقابتپذیری تولیدکنندگان (کاهش هزینههای خوراک- کاهش نرخ ارزهای جهانی)، کم شدن سرعت توسعه و بهرهبرداری از منابع شیل گاز و منابع آبهای عمیق، تمرکز بر تامین نیاز بازارهای رو به رشد داخلی بوده است. امریکای شمالی نیز به دنبال این اتفاق رشد اقتصادی و بهبود تقاضای مصرفکنندگان داخل، کاهش حاشیه سود تولیدکنندگان (به استثنای پلاستیکها)، ادامه موج اول سرمایهگذاریهای جدید (تاخیر در موج دوم سرمایهگذاریها)، افزایش ادغام و یکی شدن واحدهای تولیدی (M A) بوده است. از سوی دیگر در حالی که ایران روی تسخیر بازار متانول در جهان حساب خاصی باز کرده است این گزارش نشان میدهد، عرضههای بیشتری از این محصول در راه هستند هر چند از سال 2014 تاکنون بازار مصرف متانول احیا شده است.

تاروپود محصولات پتروشیمی در جهان

در این گزارش آمده است، صنایع پتروشیمیایی در مسیر جهانی شدن و یکپارچگی اقتصاد تحت تاثیر عوامل کلیدی قرار دارند که این عوامل در ادامه توضیح داده میشوند. یکی از آنها یکپارچگی تولید (توسعه زنجیره محصولات) است. اغلب شرکتهای بزرگ پتروشیمی برای بهبود حاشیه سود و صیانت از منابع خوراک خام به توسعه صنایع پاییندستی پتروشیمی روی آوردهاند و در این راه اقدام به خارج کردن سرمایه خود از طرحهای غیریکپارچه کردهاند، این تولیدکنندگان با ایجاد طرحهای مشارکتی بهبود راندمان تولید، بازاریابی و عرضه محصول را مد نظر قرار دادهاند. مساله دیگر ابعاد اقتصادی طرحهای پتروشیمیایی است. طی سالهای اخیر، واحدهای عظیم پتروشیمیایی در جهان احداث شدهاند که در مقایسه با2دهه گذشته از ابعاد اقتصادی بزرگتری سود میبرند، لذا واحدهای کوچکتر، کهنهتر و دارای راندمان پایینتر یا در شرف تعطیلی قرار داشته یا به توسعه ظرفیتهای خود روی آوردهاند و در برخی موارد به تولید محصولات متنوعتری پرداختهاند.

همیشه پای نفت در میان است

قیمت جهانی نفت خام همانطور که در ابتدای گزارش نیز به آن اشاره شد، تاثیر بسیار زیادی بر وضعیت محصولات پتروشیمی میگذارد. از سال 2004 به بعد قیمت جهانی نفت خام روند صعودی داشته بهطوری که در اواسط سال 2008 به بالاترین سطح خود (139 دلار در بشکه) رسید، از اواسط سال 2014، روند نزولی قیمت نفت خام آغاز شده و در ژانویه 2015 تا 50دلار در بشکه کاهش یافت. کاهش قیمت جهانی نفت خام موجب ابهام در سرمایهگذاریهای بالادست و پاییندست نفت خام شده است. محیطزیست و عوامل مرتبط با آن نیز در تمامی صنایع جهان تاثیرگذارند. تشدید نگرانیها ناشی از عرضه و مصرف سوختهای فسیلی به همراه آثار و عوارض آنها بر سلامتی انسان و محیطزیست منجر به وضع مقررات جهانی بر صنایع انرژی، شیمیایی و فرآیندی شده است. مساله بعدی «فناوری» است. طی سالیان اخیر، عمده فناوریها بر تغییر در خوراک مصرفی، تغییر در نسبت محصولات جانبی و کاهش هزینههای تولید متمرکز شدهاند. این مساله موجب خواهد شد تا موازنه عرضه-تقاضا به خصوص در مشتقات پاییندستی پتروشیمی بر هم خورد. در میان انواع فناوریهای پیشرفته، فناوری تولید گاز طبیعی از ذخایر شیل گاز (بهخصوص در امریکا) در سالهای اخیر توسعه فراوانی یافته است، بر همین اساس کشورهای زیادی درصدد تولید گاز طبیعی از این روش برآمدهاند. تولید منطقهیی نیز عاملی دیگر در معادلات محصولات پتروشیمی محسوب میشود. تا پیش از سال 1980، سهم امریکا، ژاپن و اروپای غربی در تولید محصولات اساسی پتروشیمی جهان در حدود 80درصد بود، در سال 2014 این مقدار به حدود 32درصد کاهش یافته و تولید این محصولات در بازارهای نوظهور (بهخصوص برزیل، روسیه، هندوستان و چین) توسعه فراوانی یافته است.

جغرافیای سیاسی

امروزه آسیا، خاورمیانه، آفریقا، اروپای شرقی و امریکا جنوبی مهمترین نواحی عرضه و تقاضای خوراک خام و محصولات پتروشیمی در جهان هستند.

رشد اقتصادی

افزایش قدرت سرانه خرید به همراه رشد جمعیت جهان موجب افزایش تقاضای کالاهای نهایی، تشدید مصرف انرژی درچین، هندوستان و امریکای لاتین شده است.

تقاضای انرژی

صنایع شیمیایی و صنایع انرژی رقابت نزدیکی در تقاضای منابع هیدروکربنی دارند، نوسانات تقاضای انرژی میتواند بازارهای پتروشیمی را تحت تاثیر خود قرار دهد، کاهش قیمت نفتخام و کاهش مصرف انرژی میتواند افزایش تقاضای محصولات پتروشیمی را به همراه آورد.

از عرضه و تقاضا چه خبر؟

سوختهای فسیلی (زغالسنگ- نفتخام- NGL و گاز طبیعی) خوراک خام مورد نیاز در تولید محصولات پایه پتروشیمی را تامین میکند، دوسوم انرژی مورد نیاز جهان از این قبیل سوختها به دست میآید و تنها نزدیک به 15درصد این منابع در صنایع پتروشیمی به مصرف میرسند.  در سال2014، در مجموع 557میلیون تن محصولات پایه پتروشیمی شامل: اتیلن، پروپیلن، متانول، BTX و بوتادین درجهان تولید شدهاند. در این میان اتیلن بالاترین حجم تولید را داشته و پروپیلن و متانول در رتبههای بعد قرار گرفتهاند. طی 20سال اخیر ظرفیت تولید محصولات پایه پتروشیمی جهان رشدی 139درصدی داشته است که سریعترین نرخ رشد آنها طی سالهای2005 تا 2010 حدود 1/7درصد در سال) بوده است. کمترین حجم تولید نیز به بوتادین تعلق دارد که کمترین رشد ظرفیت را داشته است.

طی سالهای اخیر در نواحی بهرهمند از خوراک (عربستان سعودی- کانادا...) طرحهای بزرگ پتروشیمیایی احداث شدهاند که باتوجه به کوچک بودن بازارهای داخلی این کشورها، عمده ظرفیتهای جدید برای صدور به بازارهای جهانی درنظر گرفته شدهاند. کشورهایی پرجمعیتی چون تایلند، مالزی، اندونزی و چین نیز با دنبال کردن راهبرد خودکفایی در تولید محصولات پتروشیمی به صورت قابل توجهی به احداث طرحهای پتروشیمیایی پرداختهاند. طی سالهای2000-1990 سهم امریکا، ژاپن و اروپای غربی از تولیدات پایه پتروشیمی از 80درصد به 55درصد کاهش یافته و امروزه این نواحی تنها 32درصد تولید را دراختیار دارند. درمیان هفت محصول پایه پتروشیمی وضعیت متانول کمی متفاوت است، طی سالهای2000 تا 2010 چندین طرح عظیم متانول در امریکای لاتین به بهرهبرداری رسیدند، با افزایش تقاضای آن در بازار چین، استفاده از خوراک و زغالسنگ در تولید متانول به سرعت افزایش یافت، توسعه شیل گاز در امریکا (و دیگر مناطق جهان) در سالهای اخیر، توسعه ظرفیتهای جدید متانول را به همراه داشته است.

نوسانات قیمت جهانی نفتخام و توسعه ظرفیتهای پتروشیمی درکشورهای درحال توسعه، چالشهای جدیدی را در سالهای اخیر در مناطق صنعتی پدید آورده است، تولیدکنندگان امریکایی به استفاده از خوراک خام سبک و ارزانقیمت روی آوردهاند و در نتیجه بر واردات بوتادین (برشهای چهار کربنه) امریکا در این مدت افزوده شده است. اروپای غربی و ژاپن (واردکننده خوراک خام) نیز طی سالهای اخیر به واسطه احداث واحدهای کراکر اتان در خاورمیانه و امریکا به منطقیسازی ظرفیتهای تولیدی خود روی آوردهاند، در امریکای لاتین، چین و کشورهای آسیایی کماکان واحدهای کراکر با خوراک سنگینتر درحال فعالیت هستند که تامینکننده خوراک مورد نیاز صنایع پاییندست در بازارهای داخلی خود و بازارهای جهانی هستند.

بیشترین نرخ رشد ظرفیت نیز به خاورمیانه و چین تعلق دارد، بهبود شرایط اقتصادی- اجتماعی در کشورهایی نظیر آرژانتین، شیلی و کلمبیا به همراه بازسازی صنایع پتروشیمی مکزیک و امریکای لاتین نیز بر تقاضای این نواحی افزوده است. سیکل تغییرات رخ داده در ظرفیتهای محصولات پایه پتروشیمی در مقابل GDP جهانی را طی 30سال اخیر اغلب نزدیک به هم بودهاند. درحالی که ایران قصد دارد در آینده نزدیک به ظرفیت تولید 24میلیون تن متانول در سال دست پیدا کند، براساس گزارش موسسه IHS، موج جدید ظرفیتهای متانول (پس از پشت سر گذاشتن بحران مالی جهان در سالهای2010-2008) درحال ورود به بازارهای مصرف هستند. احیای بازارهای جهانی متانول طی سالهای2013-2011 به آرامی صورت گرفته، در سال2014 به واسطه کاهش قیمت جهانی نفتخام و افزایش مصرف متانول (در تبدیل آن الفینها و استفاده از آن در سوخت خودروها) روند احیای بازار مصرف متانول شتاب بیشتری گرفته است.

رشد تقاضای جهانی متانول طی سالهای 2013 و2014 به ترتیب 7 و 6درصد بوده و پیشبینی میشود طی سالهای2024-2014 میانگین رشد تقاضای آن سالانه 5/5درصد باشد. قیمت جهانی متانول نیز طی سالهای2008-2002 روند افزایشی داشته به صورتی که در سال2007 در بازارهای آسیای شمال شرق، اروپا و امریکا به ترتیب به 530، 742 و 800دلار در هر تن رسید. طی همین زمان قیمت جهانی نفتخام نیز از 25دلار در هر بشکه سال2002 به حدود 100دلار در هر بشکه در سال2008 رسید.