باید و نبایدهای فرش دستباف پس از لغو تحریم‌ها

تحریم صادرات فرش دستباف ایران از سال 2010 میلادی باعث شد تا در مجال کوتاهی که برای تقویت صنعت فرش دستباف داشتیم، بار دیگر با تحریم مواجه شویم و نتوانیم صدماتی را که طی دو دهه به این صنعت وارد شد، جبران کنیم. فرش دستباف ایرانی تا سال 2000میلادی شامل تحریم بود که همین امر سبب شد تا بازار بزرگی را از دست دهیم و در غیاب ایران بازارهای دیگری مثل گرجستان و پاکستان و... شکل گرفت. وقتی پس از چندین سال غیبت ایران در بازار فرش امریکا در سال 2000 میلادی، تحریمهای این حوزه برداشته شد، ناچار به پرداخت هزینههای گزافی بودیم تا بعد از چندین سال بتوانیم دوباره وارد بازار شویم. در این شرایط جایگاهی که کسب کردیم با جایگاه پیش از تحریم فاصله زیادی داشت؛ چراکه رقبای جدیدی در این بازه زمانی برای فرش دستباف ایرانی شکل گرفته بود. سرمایهگذاریهایی که طی سالهای غیبت ایران در هند، پاکستان، چین و نپال صورت گرفت براساس مبانی صحیح اقتصادی انجام شد و این کشورها را به رقبای ایران در بازار جهانی بدل کرد زیرا در کشورهای یادشده هم کارگر ارزان در دسترس است و هم امکانات تولید بیشتر از ایران مهیاست.

در چنین فضایی ایران طی بازه زمانی 10ساله بین سالهای 2000 تا 2010میلادی بازار امریکا را دوباره به دست آورده بود که متاسفانه اعمال مجدد تحریم علیه فرش دستباف ایرانی، دیگر بار ضربهیی به این صنعت وارد کرد. با از دست دادن بازار امریکا، تولید فرش دستباف نیز با مشکلات متعددی مواجه شد؛ چراکه بخش مهمی از تقاضا از بین رفت و تولید به طور مستقیم از محدود شدن بازار مصرف صدمه دید. اما بازار مصرف فرش دستباف ایرانی تنها به امریکا محدود نمیشد. در شرایطی که ایران بازار امریکا را از دست داده بود، اروپا نیز به دلیل بحرانهای اقتصادی بازار خوبی برای صادرات فرش دستباف ایرانی نبود. در همین حال اجرای قانون هدفمندی یارانهها نیز صنعت فرش دستباف را با چالشهای جدیدتری مواجه کرد؛ به گونهیی که سودآوری تولید کاهش پیدا کرد و سرمایههای بسیاری از این حوزه خارج شد. در ادامه این روند در شرایطی که افزایش نرخ تورم، محرکی برای افزایش قیمت فرش دستباف شد، تولیدکنندگان دوباره به این حوزه روی آوردند اما متاسفانه دیگر بازار مصرف از بین رفته بود. بخشی از مشکلاتی که این روزها دامنگیر صنعت فرش دستباف شده، تبعات ناشی از تحریمهای اقتصادی است که تولید را تضعیف کرد و باعث خروج سرمایهها از این حوزه شد. حتی برخی سرمایهگذاران ایرانی به سمت هند و پاکستان رفتند و این کشورها را به عنوان مبدا سرمایهگذاری در صنعت فرش دستباف برگزیدند.

با توجه به دشواریهایی که درحال حاضر صنعت فرش دستباف با آن مواجه است، راه پرفراز و نشیبی را در پیش داریم تا در درجه نخست تولید و بازار داخلی را ساماندهی کنیم سپس به دنبال تقویت حضور خود در بازارهای صادراتی به ویژه بازار امریکا باشیم. با بهبود روند تولید فرش دستباف در کشور باید برنامه تبلیغاتی برای احیای بازار امریکا را در پیش بگیریم تا لطماتی که طی سالهای متمادی به فرش دستباف ایرانی وارد شده به مرور زمان جبران کنیم. هرچند درحال حاضر تولید فرش دستباف چین با کاهش مواجه شده اما هند، پاکستان، افغانستان و نپال به رقبای ایران در حوزه تولید فرش دستباف تبدیل شدهاند؛ به گونهیی که سرمایهگذاران امریکایی و اروپایی درحال سرمایهگذاری و ساماندهی فرش دستباف در این کشورها هستند. در همین حال درخصوص بازار صادراتی، مقاصد صادراتی فرش دستباف کاملا مشخص است. کشورهای منطقه نمیتواند مقصد خوبی به عنوان بازار صادرات فرش دستباف ایرانی بهشمار رود؛ چراکه فرش دستباف کالایی لوکس و گرانبهاست که خریداران خاص خود را دارد. بهعنوان نمونه هرچند عراق در مورد بسیاری از کالاها مقصد خوبی برای صادرات و یک بازار بالقوه صادراتی بهشمار میرود اما در زمینه فرش دستباف، این امر صادق نیست. تنها کشور حاشیهیی که فرش دستباف ایران به آن صادر میشود، امارات متحده عربی است که این کشور نیز به عنوان مقری برای صادرات مجدد فرش دستباف ایرانی بهشمار میرود. بنابراین با لغو تحریمها، صادرات فرش دستباف ایران به امارات نیز متوقف خواهد شد. در همین حال به کشورهایی مثل قطر، کویت در بعضی اقلام صادرات صورت میگیرد که میزان آن ناچیز است و نمیتواند دردی از صنعت فرش دوا کند. بنابراین در چنین شرایطی باید به فکر تقویت بازارهای از دست رفته باشیم که مهمترین گزینه در این خصوص بازار امریکاست.

در دوران تحریم، مشکلات دیگری نیز دامنگیر صنعت فرش دستباف ایرانی بود که با لغو تحریمها امید میرود گشایش قابل توجهی در این خصوص ایجاد شود. به عنوان مثال عدم امکان نقل و انتقال ارزی مهمترین عارضه ناشی از تحریمهای پولی و بانکی علیه ایران بود که با لغو تحریم، یکی از مهمترین معضلات از پیش روی صنعت فرش دستباف برداشته خواهد شد. در همین حال صنعت فرش دستباف از برخی تحریمهای داخلی همچون مقررات پیچیده، مالیات بر ارزشافزوده و مواردی از این دست رنج میبرد که این مسائل داخلی نیز به سهم خود جلو صادرات را گرفتهاند. از دیگر معضلات صنعت فرش دستباف، نرخ بالای بهره بانکی و سرمایهگذاری گران قیمت است. از دیگر مسائلی که به تولید لطمه میزند، سرمایهگذاری گران قیمت است. به عبارت دیگر پولی که بانکها با نرخ بهره بالا در اختیار تولید قرار میدهند، توجیهپذیری صادرات را سلب میکند؛ چراکه با نرخ بالای بهره بانکی امکان رقابت در قیمت تمام شده وجود ندارد. توجه به این مسائل قطعا راهگشای صنعت فرش ایران در سالهای پیش روی پس از تحریم خواهد بود.