برجام،مسیرخام فروشی پتروشیمی ها راتغییر خواهد داد؟

به گزارش ارانیکو و به نقل از دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی، صنعت پتروشیمی از جهات مختلف اهمیت ویژهای در اقتصاد کشور دارد؛ این صنعت با ارزآوری سالانه ۱۵ میلیارد دلار حدود ۳۰ درصد درآمد ارزی غیر نفتی و بیش از ۱۵ درصد کل درآمد ارزی کشور را به خود اختصاص میدهد. علاوه بر آن به خاطر برخورداری کشور از منابع عظیم نفت و گاز صنعت پتروشیمی، قابلیت رشد و شکوفایی روزافزون داشته و میتواند موتور محرک بسیاری از صنایع پاییندستی( مثل نساجی و پوشاک، لاستیک و پلاستیک، مواد پلیمری و شیمیایی و . . . ) در کشور باشد و البته تنها را ه پایان دادن به خامفروشی منابع نیز به شمار میرود. اما این صنعت حیاتی کشور با مشکلاتی مواجه بوده و هست که تحریمهای ۴ سال اخیر یکی از مهمترین آنها بوده است. در ادامه با بازخوانی تحریمهای اعمال شده بر صنعت پتروشیمی، مشکلاتی که برای این صنعت ایجاد کرده را مرور میکنیم و تصویری از آینده این صنعت بعد از رفع تحریمها ارائه خواهیم کرد.

تحریمهای چند لایه پتروشیمی

با وضع تحریمها از انتهای سال ۹۰ در سال ۹۱ ، تولید و صادرات به ترتیب با افت ۳۵ و ۵ درصدی مواجه شد. به موجب آییننامه اجرایی اتحادیه اروپا در ۴ فروردین ۱۳۹۱(۲۰۱۲/۲۶۷) هرگونه سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی ایران، واردات و خرید محصولات پتروشیمی از ایران، حمل و نقل و بیمه حمل این محصولات برای کشورهای عضو این اتحادیه ممنوع گردید. این تحریمها در مصوبات آذرماه این اتحادیه( ۲۰۱۲/۱۲۶۳) با ممنوعیت فراهم آوردن کشتی برای حمل محصولات پتروشیمی تکمیل گردید. آمریکاییها نیز به موجب قانون کاهش تهدید ایران و سوریه در ۳ مرداد ۹۱ هرگونه تلاش برای توسعه، خرید و تراکنش مالی در ارتباط با صنعت پتروشیمی ایران را تحریم کرد.

تحریم پتروشیمی در توافق هستهای

تحریمهای پتروشیمی قبل از جمعبندی برجام و در توافق ژنو در آذر ۹۲ تعلیق گردید. به همین خاطر صادرات این محصولات در سال ۹۳ رونق گرفت و به سطح قبل از تحریم نزدیک شد. در برجام نیز در بند ۱۶.۱ پیوست پنجم بر تعلیق تحریمهای مصرح در آیین نامه اجرایی ۲۰۱۲/۲۶۷ به نحو مشروح در بند ۱.۲ پیوست دوم توسط اتحادیه اروپایی در روز اجرا تاکید شده است.( در بند ۱.۲.۲ پیوست دوم به تحریمهای مربوط به واردات فرآوردههای پتروشیمی ایران اشاره شده است. در بند ۱.۲.۳ نیز به تحریم صادرات تجهیزات کلیدی پتروشیمی و در بند ۱.۲.۴ به سرمایهگذاری در این صنعت اشاره شده است.) تحریمهای آمریکا در این حوزه نیز به موجب بند ۳.۳ پیوست دوم و بند ۱۷.۱ پیوست پنجم متوقف خواهد شد.

زخمهایی که تحریم بر پیکر پتروشیمی نهاد

همان طور که دیده شد وضع تحریم، راه را بر رشد شتابنده پتروشیمی بست. تحریم واردات محصولات پتروشیمی از ایران موجب شد بازار این محصول از دست رفته و تولید کند شود. از سوی دیگر بهرهبرداری میادین گازی پارس جنوبی به دلیل خروج برخی پیمانکاران کند شد این صنعت از نظر خوراک نیز در مضیقه قرار گرفت. از سوی دیگر ناتوانی این صنعت در دسترسی به منابع مالی باعث شده هم اکنون بیش از ۶۰ طرح نیمهتمام که میتواند تولید سالانه محصولات پتروشیمی را به بیش از ۱۲۰ میلیون تن برساند همچنان ناتمام ماند. احداث ۳۱ طرح جدید نیز که به ۴۱ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد منتظر ایجاد ابزارهایی برای تجهیز سرمایه از داخل یا جذب سرمایهگذاری خارجی است.

زخمهای کهنه صنعت ۵۰ ساله

اگرچه صنعت پتروشیمی به عنوان دروازه عبور کشور از خام فروشی منابع به حساب میآید اما هم اکنون محصولاتی چون متانول، آمونیاک و اوره حجم بالایی از تولیدات پتروشیمی را به خود اختصاص داده است. بازارهای آینده متانول در حال اشباع و قیمت جهانی این محصول در حال کاهش است. متاسفانه رانت گاز ارزان باعث شده ترکیب تولیدات پتروشیمی در کشور دچار اعوجاج شده و به جای تولید محصولاتی پرارزش مثل پروپیلن یا انواع پلیاستر که می تواند چرخ بسیاری از صنایع دیگر را بچرخاند به تولید سادهترین محصولات بسنده کند. علاوه بر آن خلاء برنامه ریزی در تکمیل صنایع پایین دستی پتروشیمی، کشور را از هزاران شغل و میلیاردها دلار درآمد محروم کرده است.

پتروشیمی در پساتحریم

قطعا با رفع تحریمها حجمی از مشکلات این صنعت رفع خواهد شد. با تسریع در برداشت گاز از میادین پارس جنوبی خوراک پتروشیمیهای گازی تامین شده و فرصت برای رقابت در بازارهای بینالمللی برای فروش محصولات مهیا خواهد شد. با وجود اینها جذب سرمایه دست اندازهایی مثل زیرساخت های تهیه نشده خواهد داشت که باید رفع شود؛ به همین خاطر است که قائم مقام شرکت ملی صنایع پتروشیمی اوایل امسال گفت: در صورت توافق هستهای و حذف تحریمها ایران آمادگی لازم را برای حضور سرمایه گذاران خارجی به دلیل آماده نبودن زیرساختها ندارد؛باید زیرساختهای مورد نیاز ساخت واحدهای پتروشیمی را در سواحل خلیج فارس و عمان آماده سازی کنند.

خارجیها هم به رانت میاندیشند

سرمایهگذاران چه داخلی و چه خارجی به سود خود میاندیشند. در شرایطی که سودآوری واحدهای فعلی به خاطر رانت گاز ارزان است و تکنولوژی روز برای تولید محصولات باارزش تر در این صنعت کمرنگ است، خارجیها هم تلاش خواهند کرد از طریق سهلتر رانت به سود سرمایهگذاری خود در ایران دست یابند تا ورود تکنولوژی جدید به کشور و رقابت از طریق سرمایهگذاری بلندمدت. نمونه بارز این موضوع هندیها هستند که چندی پیش اعلام کردند سرمایهگذاری آنها مشروط به دریافت گاز ۲ سنتی است که آن هم برای تولید اوره! خواهد بود. لذا ضروری مینماید با استفاده از فرصت توافق مسیر این صنعت حیاتی از خامفروشی به تکمیل زنجیره ارزش تغییر جهت دهد.