سقوط ارزش لیر، چرخش ترک‌ها به‌سوی دلار

به بنبست رسیدن مذاکرات برای تشکیل دولت ائتلافی و جنگ علیه نیروهای پ.ک.ک و داعش در مرزها نتیجهیی هرج و مرج گونه برای این کشور دربرداشته تا حدی که موجب شده ارزش لیر روزبهروز دستخوش تغییرات شود. در نتیجه همین کاهش نزولی ارزش لیر است که ترکها به خرید دلار در بازارهای ترکیه روی آوردهاند. افراد و شرکتها دلار امریکا را مطمئنترین بیمه میدانند و به سرعت در حال تبدیل پساندازهایشان از لیر به دلار هستند. این ناآرامیهای سیاسی و خشونت موجب شده تا یک دلار امریکا با ۲/۸۶لیر مبادله شود و این به معنای کاهش ۱۸درصدی ارزش لیر در مدتزمانی کوتاه است.  به گزارش المانیتور، آژانس نظارت و تنظیم فعالیتهای بانکی (BDDK) دادههایی را منتشر کرده که نشان میدهد ترکیه تا مرحله بحران فاصله چندانی ندارد. براساس این گزارش آخرین آمار شاخصهای بانکی نشان میدهد که درصد حسابهای ارزی به کل حسابها به بالاترین میزان در 10سال اخیر یعنی 43درصد رسیده است.

این موضوع پیامد رقابت بانک مرکزی و رجب طیب اردوغان، رییسجمهوری ترکیه است. اردوغان یکی از طرفداران پروپا قرص نرخ بهره پایین برای تشویق فعالیتهای اقتصادی بوده و منتقد جدی هرگونه افزایش نرخ بهره حتی به میزان حداقلی است. با این حال بانک مرکزی با هر نوع افزایشی در این زمینه مخالف است. از سوی دیگر در این مدت بانک مرکزی ترکیه ثابت کرد که توانایی محدودی در تعیین نرخ بهره دارد. بانک مرکزی موفق نشده است خود را با فشارهایی که توسط تورم ایجاد میشود وفق دهد و تاثیری بر نرخ تورم داشته باشد و ماهها در ایجاد هر گونه تغییری در نرخ بهره بانکی ناتوان بوده است.

سپردهگذاران از این شرایط آگاه هستند و روی آوردن به دلار، یورو و دیگر ارزهای خارجی را امنتر و جذابتر از ماندن در لیر که روزانه ارزشش را از دست میدهد، میدانند.  نکته دیگر اینکه روی آوردن به دلار در استانهای شرقی و جنوبشرقی بخش آناتولی ترکیه مانند دیاربکر، سیرت، کارس و هاکاری بیشتر است، همان استانهایی که حملات و درگیریهای تروریستی در آنها بیشتر است. گزارش آژانس نظارت و تنظیم فعالیت بانکی همچنین نشان میدهد که تا پایانماه ژوئن مجموع سپردههای ارزی در بانکهای ترکیه به میزان ۱۸۵میلیارد دلار رسید. این روند پس از انتخابات نافرجام سرعت گرفت و میزان سپردههای ارزی ۴۱۶میلیون دلار افزایش یافت. سال گذشته نسبت سپردههای ارزی به کل سپردهها ۳۷درصد بود که امسال با افزایشی ۶درصدی به میزان ۴۳درصد رسید.  آخرین ارقام مربوط به شاخص پرداختها و کسری حساب جاری که توسط بانک مرکزی منتشر شده نشان میدهد که علاوهبر روی آوردن به دلار، ریسک روی آوردن به دیگر ارزهای خارجی نیز وجود دارد.

 فرار سرمایههای خارجی از ترکیه

شاخصهای دیگری هم هستند که وضعیت بدی را هشدار میدهند. در نیمه نخست سال جاری میلادی ورود سرمایههای خارجی به ترکیه با کاهش بسیار شدید مواجه شده است که میتواند اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار دهد. به گزارش حریت، جریان سرمایههای مستقیم خارجی به سوی ترکیه در نیمه نخست سال جاری از 7میلیارد دلار در مدت مشابه سال گذشته به 6میلیارد و 300میلیون دلار کاهش یافته است. این کاهش 10درصدی میتواند روند رشد اقتصادی این کشور در سال جاری را با چالش جدی مواجه کند. همزمان با تبدیل شدن سپردههای شهروندان ترکیه از لیر به دلار امریکا سرمایهگذاران خارجی نیز سهامهایشان را میفروشند و ترکیه را ترک میکنند. در واقع وقتی بانک مرکزی اعلام کرد که میزان ذخیره ارزهای خارجیاش در ماه گذشته ۷۸۳میلیون دلار کاهش یافت، کسی تعجب نکرد.

یک میلیارد و 27میلیون دلار از کل 6میلیارد و 300میلیون دلار سرمایهگذاری خارجی به بخش انرژی ترکیه اختصاص داشته است و یک میلیارد دلار دیگر نیز به بخش تولید این کشور ورود کردهاند. حدود 40درصد از کل سرمایههای خارجی وارد شده به ترکیه از کشورهای حوزه اتحادیه اروپا بوده است. حدود 38درصد از این سرمایههای خارجی نیز از کشورهای آسیایی بهخصوص حوزه خلیج فارس وارد ترکیه شدهاند. از دیگر چالشهای سرمایهگذاران خارجی، وجود بحرانهای کارگری در بخش صنعت این کشور در ماههای اخیر است بهگونهیی که کارگران بزرگترین شرکتهای خودروسازی در ترکیه در این مدت دست به اعتصاب زدند.


 نفوذ نگرانی به قیمت مواد غذایی

علاوهبر نگرانیها درباره واحد پول ترکیه و سپردههای آن، در بخش فروش کالاها نیز نگرانیها جدی وجود دارد. با توجه به کاهش شدید ارزش لیر این کشور در برابر دلار طی ماههای گذشته، در ماههای آتی مردم این کشور شاهد افزایش قابل توجه قیمت مواد غذایی خواهند بود.

روزنامه حریت در گزارشی دیگر به نقل از رییس شرکت «سزون پیرینیک ترکیه» نوشت که کاهش ارزش لیر شرایطی را برای تولیدکنندگان مواد غذایی در این کشور به وجود آورده است که این تولیدکنندگان مجبور هستند طی ماههای آینده قیمت مواد غذایی تولیدی خود را افزایش دهند.  شرکتها برابری ارزشی 2.7لیر در برابر دلار را برای سال جاری پیش بینی کرده بود اما ارزش لیر در حال حاضر به 3واحد در برابر دلار سقوط کرده است. دولت ترکیه قصد دارد تا با واردات گوشت از اتحادیه اروپا با تعرفه گمرکی صفر، قیمت این ماده غذایی را که در حال حاضر در ترکیه بالاتر از متوسط جهانی قرار دارد، کاهش دهد. به گفته رییس شرکت «سزون پیرینیک ترکیه» واردات مواد غذایی با تعرفه گمرکی صفر، در زمان افزایش قیمتها راهحل کوتاهمدت است و این کشور در حال حاضر با مشکلات جدی در حوزه کشاورزی روبهرو شده است. در حالی که مصرف محصولات غذایی و کشاورزی در این کشور افزایش یافته است تولید این محصولات در ترکیه کاهش چشمگیری داشته است به گونهیی که به عنوان مثال در سال 1990 ترکیه 2میلیون تن لوبیا تولید کرد در حالی که طی سال گذشته این رقم به حدود نصف کاهش یافت.