بازنگری استراتژی معدن، راهی برای جلوگیری از خام‌فروشی

جلوگیری از خام فروشی موضوعی است که این روزها از آن زیاد میشنویم و میخوانیم. رویکرد تازهای که قرار است به معدن و مهمتر از آن صنایع معدنی جان دوباره بدهد. تاکید رهبر معظم انقلاب بر بخش معدن و تایید این رویکرد تازه بخش معدن و صنایع معدنی نیز مزید بر علت شد تا مسئولان با جدیت و اهتمام بیشتری به این سمت حرکت کنند و از خام فروشی مواد معدنی جلوگیری کرده و خط ارزشافزوده را در کشور کامل کنند تا چرخ اقتصاد، تولید ملی و ایجاد اشتغال روانتر بچرخد. کارشناسان برای محقق شدن این امر در راستای رشد و توسعه معادن و صنایع معدنی راهکارهای مختلفی را مطرح میکنند.

سهم ناچیز خصوصیها در اکتشاف

برخی از فعالان معدنی بر این باورند که در گام نخست باید معادنی که از چرخه تولید و فعالیت خارج شدهاند دوباره فعال شوند. همچنین بازنگری استراتژی بخش معدن نیز میتواند یکی دیگر از راهکارهای مفید باشد. ابراهیم جمیلی، رییس خانه اقتصاد ایران و فعال معدنی درباره صحبتهای رهبر معظم انقلاب مبنی بر جلوگیری از خامفروشی مواد معدنی اظهار کرد: به طور قطع سیاستهای کلی کشور از سوی رهبر معظم انقلاب تعیین میشود. برای عمل به صحبتهای ایشان در جلسه هیات دولت مبنی بر جلوگیری از خامفروشی مواد معدنی باید استراتژی معدن بر اساس این رهنمونها بازنگری شود. وی اضافه کرد: در صورتی که ظرفیتهای تولید بخش معدن تقویت و قوی شود بدون شک بر اقتصاد ملی بیش از اکنون اثر خواهد گذاشت. اما این موضوع بسته به شرایط و برنامههایی دارد که برای آن تدوین شود.

او ادامه داد: سهم بخش خصوصی چندان چشمگیر نبوده و در بحث واگذاری پهنههای معدنی کمترین سهم را داشته است. خامفروشی مواد معدنی که از سوی رهبر معظم انقلاب به آن اشاره شده موضوعی است که تنها ۱۵ سال است به شکل جدی مورد بررسی فعالان این بخش قرار گرفته است. وی تاکید میکند: یکی از نکات مهم در بخش معدن و صنایع معدنی این است که هنوز کسانی که در بخش فرآوری مواد معدنی سرمایه گذاری کرده و نسبت به ساخت کارخانه فرآوری اقدام میکنند، حمایت نمیشوند. این در حالی است که در صورت توجه به این افراد و حمایت از آنها انگیزه برای فعالیت در این بخش ایجاد خواهد شد و در نتیجه ظرفیت تولید محصولات نهایی افزایش یافته و از خامفروشی جلوگیری میشود.

فعال شدن دوباره معادن

جمیلی معتقد است نخستین گام، برای جلوگیری از خامفروشی، فعال کردن معادن متروکه یا غیرفعال است که هنوز مقادیری مواد معدنی دارند. میتوان با ایجاد مشوقها زمینه را برای راهاندازی و ساخت کارخانههای فرآوری فراهم کرد. یکی دیگر از مواردی که باید برای واگذاری معادن در نظر گرفته شود فنی بودن و آشنایی با معدن و معدنکاری است. به گونهای که کسانی که در این حوزه فعالیت دارند نسبت به ورود به این بخش اقدام کرده و در اولویت قرار گیرند. در واقع اگر افراد براساس توانمندی خود وارد این عرصه شوند بدون شک این فعالیتها نتایج مثبتی به همراه خواهد آورد.

رییس خانه اقتصاد ایران اظهار کرد: بخش خصوصی نیازمند تشکیل کنسرسیومهای معدنی برای تقویت این بخش است. به طور قطع بعد از تواقفات انجام شده در دوران پساتحریم امکان جذب سرمایهگذار خارجی فراهم میشود و میتوان فناوریهای جدید را به راحتی به کشور وارد کرد. در بحث بازارهای صادراتی نیز میتوان جغرافیای جدیدی را برای محصولات معدنی تعریف کرد. اما تمامی این موارد نیازمند حمایت و ارائه راهبرد از سوی دولت است. با توجه به اینکه هم قانون سال ۱۳۹۵ و هم برنامه ۵ ساله ششم در حال تدوین است باید تکالیفی برای دولت تعیین کرده و همچنین برنامهای برای رسیدن به اهداف در نظر گرفته شده، تدوین کرد.

جمیلی بر این باور است که بخش خصوصی ایران توانمندی زیادی دارد اما بروکراسی و شرایط اداری حاکم در بخش معدن به گونهای است که برای آغاز فعالیتهای معدنی، چالشهای بسیاری همچون مسائل زیستمحیطی، محلیها و شرایط منابع انرژی و زیرساختها وجود دارد که با برنامهریزی برای هرکدام از این بخشها، میتوان روند فعالیتها را تسهیل کرد. وی ادامه داد: ایران با توجه به وسعت، تنوع بالای مواد معدنی و ذخایر شناخته شده از ظرفیت بالایی برخوردار است و میتوان با اکتشافات عمقی زمینه را برای افزایش تولید محصول فراهم کرد. به این ترتیب که ضمن تامین نیاز صنایع داخلی با صادرات آنها بر اقتصاد ملی و رشد آن تاثیر گذاشت. جمیلی معتقد است برای واگذاری معادن باید جدیت و دقت بیشتری وجود داشته باشد. ایجاد واحدهای فرآوری و همچنین زیرساختها و... از دیگر مواردی است که باید مورد توجه دولت قرار گیرد و با حمایت از تولیدکنندگان و فعالان این حوزه، زمینه را برای رشد و توسعه معدن فراهم آورد.

بیشترین ارزش افزوده از مواد معدنی

محمدجعفر صادقیپناه، عضو هیاتمدیره خانه معدن ایران نیز درباره صحبتهای رهبر معظم انقلاب مبنیبر جلوگیری از خامفروشی مواد معدنی به صمت گفت: به طور قطع جلوگیری از خامفروشی مطلبی بهطور کامل درست است و لازم است که فرآوری بیشتری روی مواد معدنی خام ایجاد شود. این موضوع مدتی است که در کشور مطرح شده و در سطوح عالی هم مورد تایید و تاکید قرار گرفته است. او افزود: همه دلسوزان کشور معتقدند که لازم است حداکثر ارزشافزوده ممکن از مواد خام تولیدی در ایران چه نفت و گاز و چه سایر مواد معدنی و حتی محصولات تولید شده در بخشهای مختلف دیگر ایجاد شود و محصول نهایی صادر شده و تا حد ممکن از صادرات مواد خام جلوگیری شود.

صادقیپناه بر اینباور است که برای تحقق این امر باید سرمایهگذاریهای زیادی انجام شود و کارخانههای متعددی برای هر کدام از مواد خام تولیدی احداث شود تا زنجیره تولید از مواد خام به محصول نهایی ایجاد شود. برای رسیدن به این هدف، سرمایهگذاریها قاعدتاً باید به وسیله بخش خصوصی داخلی و خارجی انجام شود، مسئولان باید برنامهریزی جامع و کاملی تدوین کنند تا کارخانهها در محلهای مناسب و هماهنگ با آمایش سرزمین احداث شوند.

صادقیپناه ادامه داد: همراه با ساخت کارخانهها باید زیرساختهای لازم در ارتباط با صنایع تامین شده تا مواد خام دارای ارزشافزوده شوند. بنابراین ایجاد ارزشافزوده و جلوگیری از صادرات مواد خام بهطور قطع به این معنی نیست که از همین امروز جلوی صادرات را بگیریم یا با وضع عوارض و... سختگیری کرده و تولیدات مواد خام را متوقف کنیم یا تمامی کارگاههایی که مواد خام تولید میکنند و مصرف داخلی ندارند، را تعطیل کنیم. این موضوع نیاز به برنامهریزی دارد و دولت مسئولیت دارد که بسترهای لازم برای تحقق این سرمایهگذاریها را فراهم کند. به عنوان مثال معادنی که سنگآهن یا هر نوع ماده معدنی دیگر تولید میکنند و مصرف داخلی برای تولید با ارزش افزوده بالا را ندارند، نباید تعطیل شوند. صادقی پناه معتقد است باید درک درستی از موضوع خامفروشی مواد معدنی و جلوگیری از آن به وجود آورد.

به عنوان مثال اگر مطرح شود که از امروز دیگر نفت خام را نمیفروشیم و تولید نفت را متوقف کرده یا آن را ذخیره میکنیم تا کارخانههای فرآوری به اندازه کافی ایجاد شود و سپس محصول فرآوری شده را صادر کنیم، این موضوع امکانپذیر نیست. درباره سنگهای تزئینی و نما که در ایران ذخایر فراوان و متنوعی از آنها وجود دارد و هر سال درصدی از مصرف سنگ طبیعی کاسته شده و به مصرف سنگهای مصنوعی اضافه میشود و در ۱۰ یا ۱۵سال آینده بهطور قطع مصرف سنگ طبیعی در جهان به شدت کم خواهد شد و سنگهای تزئینی و نمای ما دیگر مشتری چندانی نخواهد داشت. پس درحالحاضر هرقدر امکان صادرات وجود دارد چه به صورت فرآوری شده و چه نشده و پلاک و کوپ و... باید تولید و صادر کرد.

تعدادی از کارشناسان نیز میگویند یکی از راههای جلوگیری از خامفروشی ساخت و راهاندازی واحدهای فرآوری مواد معدنی است که میتواند از سوی سرمایهگذاران بخش خصوصی داخلی و خارجی اجرایی شود. شرایط کنونی و امکان ارتباط با کشورهای پیشرفته که بعد از لغو تحریمها فراهم شده راه را برای ساخت کارخانههای فرآوری هموار کرده است. البته در این میان مسئولان امر نیز باید برنامهریزیهایی برای ایجاد زیرساختها داشته باشند.