دود پتروشیمی یا سود پتروشیمی

عملیات اجرای پروژه مجتمع یوتیلیتی متمرکز شهرک پتروشیمی مکران با حضور وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر صنعت، معدن و تجارت، مشاور عالی رییسجمهور و دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد، استاندار سیستان و بلوچستان، مولوی عبدالحمید نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه اهل تسنن زاهدان و تنی چند از مقامات ارشد کشوری و لشکری روز پنجشنبه ١٩ شهریور ماه در چابهار برگزار شد. یوتیلیتی شهرک پتروشیمی، وظیفه تامین برق، بخار، اکسیژن، نیتروژن و تصفیه پساب پتروشیمیهای مستقر در شهرک را به عهده دارد. میزان سرمایهگذاری این طرح ١٥٠٠ میلیون یورو در سه فاز است که در فاز نهایی آن ١٠٠٠ نفر به طور مستقیم مشغول به کار خواهند شد؛

خبری مسرتبخش برای وضعیت اشتغال یکی از بیکارترین استانهای کشور که طی سالیان متمادی، خشکسالی، کشاورزیاش را بلعیده و غفلتهای تاریخی از ظرفیتها و سرمایههای طبیعی، صنعتیشدنش را ناممکن ساخته. منطقهای که با دارا بودن کمترین نرخ باسوادی و بیشترین جمعیت بازمانده از تحصیل، دچار فقر شدید نیروی انسانی متخصص و مهاجرت نخبگان است و از نعمت مرز، موادمخدر و تکفیر را به ارث برده.

یکی از شعارهای اصلی دولت یازدهم چه در ایام تبلیغات انتخاباتی و چه در برنامهریزیها و تعیین اولویتهای پس از انتخابات، ساماندهی وضعیت معیشت و اقتصاد جامعه ایرانی بوده است و به تبع همین سیاستگذاریها علیاوسط هاشمی، استاندار سیستان و بلوچستان در یک سال اول مسوولیت خود، رایزنیهای گستردهای را جهت فراهم کردن زیرساختهای توسعه اقتصادی مانند: خطوط ریلی، گازرسانی، اسکلهها و بنادر، آبیاری تحت فشار و... آغاز کرد که پس از گذشت حدود دو سال، آثار و نتایج این اقدامات به مرور، قابل مشاهده است. متاسفانه انتظار رشد جهشی اقتصاد، فرصت پرداختن به ارتقای سطح آگاهی و تخصص نیروی انسانی را با تاخیر مواجه خواهدساخت و این یعنی ظرفیتهای عظیم اقتصادی و زیرساختی منجر به اشتغال، باری از بیکاری مردم استان برنخواهد داشت و صاحبان صنایع، مجبور به تامین نیروی انسانی خود از سایر نقاط کشور خواهندبود و شاید توجه به همین ضرورتها هاشمی را مجاب به تعیین مسیر توسعه استان در آغاز سال ٩٤ با رویکرد اجتماعی و فرهنگی ساخت که در این مسیر، ضرورت شکلگیری جامعه مدنی در راستای تعامل فعال دولت و ملت، بیش از پیش احساس میشود.

برای نمونه، در سالیان گذشته، ایجاد منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار، امید بهبود وضعیت معیشت و محرومیتزدایی را در دلهای ساکنان این منطقه روشن ساختهبود اما حالا با گذشت بیش از ٢٠سال از تاسیس منطقه آزاد، شهر چابهار به شکلی کاملا ناهمگون، رشد یافته و تفاوت میزان برخورداری از امکانات رفاهی و خدمات شهری میان بخشهایی از شهر که در اختیار منطقه آزاد است با دیگر نقاط چابهار کاملا مشهود است. مضافا اینکه کارکنان و سرمایهگذاران مجتمعهای بزرگ تجاری از سایر مناطق کشور به چابهار آمدهاند و حتی بخشهای مسکونی این مناطق، سهم مردم این دیار نیست. ازجمله برنامههای توسعهای در جنوب استان، پروژه احداث مجتمع بزرگ پتروشیمی در مسیر جاده شهرستان کنارک به شهرستان چابهار بوده که مکانیابی این مجتمع در ٧کیلومتری خلیج چابهار، ١١کیلومتری روستای پارک شیخان، ٧کیلومتری روستای وشنام، ٨کیلومتری روستای تیس و ١٣کیلومتری شهر چابهار تعیین شده و این جانمایی، نگرانیهایی را درخصوص احتمال ایجاد آلودگیهای زیستمحیطی، به وجود آورده است.

از همان ابتدای رسانهای شدن پروژه در سال ٩٣، مدیرکل وقت محیط زیست استان و در ادامه محمودی، مدیرکل کنونی این سازمان با اشاره به فاصله بسیار کم مجتمع پتروشیمی با مراکز جمعیتی شهری و روستایی، نسبت به غیرکارشناسی بودن مکانیابی و نامشخص بودن شیوههای دفع فاضلاب و پساب مجتمع ابراز نگرانی کردند و کار تا آنجا پیش رفت که در برههای از زمان، دستور توقف کار، ازسوی دادستان عمومی و انقلاب چابهار صادر شد. پیش از این دوستمحمد بلوچ از اعضای سابق شورای شهر چابهار، طی مصاحبهای گفته بود: «هیچ کس با احداث پتروشیمی دراستان مخالف نیست اما در مکانی درست و ارزیابی شده و با تامل کافی، چراکه احداث پتروشیمی در مکان فعلی چیزی جز قتل عام مردم نخواهد بود و این پروژه عظیم با وجود تمام مخالفتها از منظر زیستمحیطی از سوی مردم و حتی ممنوعیت قانونی از سوی مراجع قانونی برای توقف کار دست از فعالیت برنداشته است.»این مسوول با اشاره به آبی که برای خنکسازی توربینها به کار خوهد رفت، گفته بود: «آب حاصل از خنکسازی، نمک به جا خواهد گذاشت و انتقال این نمکها به خلیج یعنی در دراز مدت تبدیل خلیج چابهار به دریاچه ارومیه که هیچ موجود زندهای نتواند در آن زندگی کند.»

وی با اشاره به اینکه هماکنون ٦٠ درصد کل ماهیهای کشور از طریق خلیج چابهار تامین میشود، گفته بود: «نباید برای ایجاد ١٠ فرصت شغلی، ١٠هزار فرصت شغلی را نابود کرد. با تغییر محل احداث پتروشیمی میتوان ضمن حفظ محیط زیست و مشاغل موجود، مشاغل جدید را ایجاد کرد. من به عنوان عضو هیاترییسه شورای عالی استانهای ایران به دولت پیشنهاد میکنم اشتباه عسلویه را دوباره تکرار نکنیم و نگذاریم این طرح عظیم ملی با جانمایی نادرست، تهدیدی برای آینده این سرزمین باشد چابهار با پتانسیل شیلات و گردشگری طبق اذعان نمایندگان سازمان ملل از سه نقطه برتر جهانگردی در دنیاست و با سرمایهگذاری روی جاذبههای جهانگردی آن میتوان درآمدی به مراتب بالاتر را برای استان در این زمینه کسب کرد. احداث پتروشیمی در نقطهای مناسب ضمن کمک به حفظ محیط زیست میتواند به فعالیت و اشتغالزایی خود ادامه دهد و ازاین راه ما شهری توریستی و صنعتی را با بهترین فاکتوها میتوانیم داشتهباشیم.»

همچنین رییس اداره محیط زیست انسانی سیستان و بلوچستان ضمن ابراز نگرانی از رعایت نکردن اصول زیست محیطی در فرآیند احداث پتروشیمی منطقه آزاد چابهار گفته بود: «اگر کوچکترین آلایندهای از این صنایع وارد خلیج چابهار شود، آلودگیهای بسیار شدیدی ایجاد میکند». نیره پورملایی افزوده بود: «این صنایع باید حتما مکانیابی و ارزیابی زیستمحیطی درستی شوند، در حالی که در حال حاضر هیچ کدام از این موارد در احداث پتروشیمی رعایت نشده که اینها زنگ خطری برای محیط زیست چابهار است. قبل از آنکه بخواهیم این منطقه را تبدیل به قطب پتروشیمی کنیم، باید برنامه آمایش سرزمین بر اساس اصول زیستمحیطی را در آن انجام دهیم، در حالی که سایت پیشنهادی که اکنون برای احداث پتروشیمی انتخاب شده، هنوز تاییدیه زیستمحیطی استانی و سازمانی را نگرفته است.»

پورملایی با اشاره به اینکه این منطقه، ظرفیت ایجاد چندین پتروشیمی و واحد صنعتی را دارد، اظهار کرد: «بحث اثر تجمعی آلایندهها در این منطقه نیز بسیار نگرانکننده است که باید در برنامههای زیستمحیطی به آن توجه شود. همچنین علاوه بر این مساله، مکان انتخابشده برای پتروشیمی نیز دچار چند مشکل است؛ اول آنکه چند روستا در محدوده اثرات طرح قرار گرفته و مشکل دوم هم با توجه به مصرف بالای آب این صنایع، استفاده پتروشیمی از آب خلیج چابهار است که اکوسیستم بسیار حساسی دارد علاوه بر این مسائل با وجود فاصله ۱۰ الی ۱۲ کیلومتری این منطقه از شهر چابهار احتمال ایجاد حادثه در این صنایع و ایجاد خسارات زیستمحیطی احتمالی به شهر را نیز باید در نظر گرفت.»وی همچنین گفتهبود: «در منطقهای که هنوز تاییدیه ندارد، برخی پیشرویهای فیزیکی ازجمله جادهسازی و برقکشی صورت گرفته که این مسائل مغایر با ضوابط است. اداره محیط زیست نیز چندین بار سعی کرده این پیشرویها را متوقف و متخلفان را به دادگاه معرفی کند. ما تاکید داریم که این صنایع به هیچعنوان از خلیج چابهار استفاده نکنند و مراتب برای دریای عمان پیشبینی شود و حتما اسکله اختصاصی داشته باشند. اگر کوچکترین آلایندهای از این صنایع وارد خلیج چابهار شود آلودگی بسیار شدیدی را ایجاد کرده و سبب مرگ و میر ماهیها و به خطر افتادن صیادی و زنجیره غذایی آنها خواهد شد.

علاوه بر این مسائل، بحث آلایندههای هوا و خاک با توجه به ماهیت مواد مصرفی این صنایع نیز مطرح است.»حالا پس از گذشت بیش از یک سال کش و قوس میان دستگاههای دولتی، نهایتا مجتمع بزرگ پتروشیمی چابهار رسما افتتاح شد تا همانند روال معمول کشورهای درحال توسعه، اولویت با رشد صنعتی و اقتصادی باشد. این افتتاح، نشاندهنده قدرت نامتوازن دستگاههای دولتی و تشکلهای غیردولتی هم هست؛ عدم توازنی که بارها در سالیان گذشته و در مناطق مختلف، ناکامیهای بلندمدت را سهم مردم ساخته. رهاسازی بیبرنامه و بدون مطالعه ماهی در دریاچه هامون با هدف اشتغالزایی که نابودی پوشش نیزار و بهدنبال آن افزایش سطح تبخیر و خشکشدن دریاچه را به دنبال داشت و بعد ایجاد زمینهای کشاورزی در بستر دریاچه در ایام خشکسالی که با سست کردن بستر آن، زمینهساز افزایش بیسابقه میزان ریزگردها و از بینرفتن شرایط زندگی و مهاجرتهای گسترده از سیستان شد یا پروژه احداث پل روی دریاچه ارومیه و دامنزدن به خشک شدن آن، تنها نمونههایی از اقدامات دولتها بدون توجه به مسائل زیستمحیطی هستند.

در چنین شرایطی اگر مردم منطقه و جامعه مدنی مستقل از بدهبستانهای دولتی، قومی و طایفهای، رفتار مسوولانهای از خود بروز میدادند و دربرابر زیادهخواهیها و بیبرنامگیهای دولتها ایستادگی میکردند قطعا خاطرات شیرین شیلات سیستان و ماهیگیری از هامون در اذهان پدران و مادران این دیار نقش نمیبست اما احتمالا امروز شاهد نابودی تدریجی و یکی پس از دیگری روستاها و تراژدی مهاجرتهای گسترده از منطقه هم نبودیم. ضعف فراگیر سازمانهای مردمنهاد و نهادینهنشدن حرکات مدنی در این منطقه، کفه ترازو را بیش و پیش از آنچه انتظار میرفت به ضرر سلامت محیط زیست مردم، پایین آورده است. هرچند در استان سیستان و بلوچستان، چندین و چند سازمان مردمنهاد با موضوع فعالیت مسائل مرتبط با محیط زیست، ثبت و تشکیل شده و حتی نمایندگان این سمنها سال گذشته برای نخستینبار در استان شبکه سازمانهای مردمنهاد زیستمحیطی را ایجاد کردند اما جای خالی این تشکلها در بزنگاههایی مانند افتتاح پروژه پتروشیمی چابهار، بهشدت احساس میشود. در این میان، برنده یا بازنده اصلی این گونه پروژهها بیشک، مردم منطقه خواهندبود که با نقشآفرینی فعال خویش میتوانند توسعه را به شکل پایدار آن و با درنظر گرفتن ابعاد گوناگون زیستمحیطی، امنیتی، اجتماعی، اقتصادی و... برای آیندگان خویش رقم بزنند.