لزوم ۵ برابر شدن سطح زیر کشت پنبه تا سال ۱۴۰۴

آنطور که مسئولان سازمان پنبه و دانههای روغنی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کردهاند سطح زیر کشت پنبه در سال زراعی جاری با 17 درصد کاهش نسبت به سال قبل، به 70 هزار هکتار خواهد رسید، البته سطح سبز پنبه همواره از سطح زیر کشت کمتر است ولی اگر فرض کنیم که در سال زراعی پیش رو، 70 هزار هکتار پنبه کاری خواهیم داشت و با فرض برداشت متوسط دو تن وش پنبه از هر هکتار، در سال زراعی جاری حدود 140 هزار تن وش از مزارع پنبه کشور برداشت خواهد شد که باز هم با فرض کیل 32 درصد(استحصال 32 کیلو پنبه محلوج از هر 100 کیلو وش پنبه)، در سال جاری حدود 45 هزار تن پنبه محلوج خواهیم داشت که حدود 40 تا 45 درصد از نیاز فعلی صنایع نساجی را تأمین خواهد کرد و بقیه آن باید از طریق واردات تأمین شود که با فرض قیمت جهانی 2 دلار برای هر کیلو پنبه، نیاز ارزی واردات پنبه در سال زراعی جاری حداقل 100 میلیون دلار برآورد میشود.

بر اساس اظهارات مقامات سازمان پنبه، میانگین مصرف سالانه پنبه در صنایع نساجی در 5 سال اخیر بالغ بر حدود 100 هزار تن بوده و به طور متوسط سالانه حدود 50 هزار تن پنبه نیز واردات داشتهایم، البته این در شرایط فعلی است که صنایع ریسندگی در کشور با تمام ظرفیت کار نمیکند و در غیر اینصورت حداقل نیاز سالانه صنایع ریسندگی به الیاف پنبه در حدود 150 هزار تن تخمین زده میشود.

از طرفی بر اساس هدف گذاری وزارت صنعت، تولید نخ در سیستم پنبه ای برای سال 1404 بالغ بر 500 هزار تن پیش بینی شده است که با فرض اینکه در 60 درصد این هدف گذاری برای تولید نخ در سیستم پنبه ای از الیاف پنبه استفاده شده باشد، به حدود 350 هزار تن پنبه محلوج نیاز داریم.

طبق اظهارات مسئولان سازمان پنبه، سطح زیر کشت پنبه در سالهای اخیر روندی کاهشی داشته است و اگر با همین شتاب، کاهش پیدا کند تا سال 1404 تقریباً سطح زیر کشت پنبه به نصف میزان فعلی یعنی حدود 35 هزار هکتار خواهد رسید که حدود 25 هزار تن پنبه محلوج خواهیم داشت. در نتیجه در سال 1404 واردات حداقل 325 هزار تن پنبه محلوج جهت تأمین نیاز صنایع ریسندگی بر مبنای برنامه وزارت صنعت اجتناب ناپذیر خواهد بود که بر فرض افزایش قیمت پنبه به هر کیلو 3 دلار تا 10 سال آینده حدود یک میلیارد دلار ارز بری خواهد داشت.( قیمت امروز پنبه به طور متوسط حدود 2 دلار است)

در اینصورت و با توجه به هدف صادراتی 3 میلیارد دلاری صنعت نساجی، پوشاک، کیف و کفش از هم اکنون میتوان حدس زد که تراز تجارت خارجی نساجی در سال 1404 هم منفی خواهد بود.

سوال اینجاست که آیا وزارت جهاد کشاورزی با برنامههای توسعهای وزارت صنعت هماهنگ است؟

با توجه به افزایش مصرف البسه پنبهای در جهان به دلیل راحتی و سازگاری آن با بدن و عزم کشورهای تولیدکننده پنبه به ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور و اجتناب از صادرات آن به عنوان ماده اولیهای که میتواند در داخل هر کشور اشتغال و ارزش افزوده ایجاد کند و نظر به اینکه پنبه، محصول کشاورزی است و افزایش تولید آن علی الخصوص با توجه به محدودیت منابع آبی در جهان با مشکلاتی روبرو است، به نظر میرسد که واردات این میزان پنبه در 10 سال آینده به راحتی میسر نیست، مضافاً اینکه احتمال افزایش قیمت آن نیز به دلیل افزایش تقاضا و عدم امکان افزایش تولید آن متناسب با تقاضا متصور است.

توجه داشته باشید که کشور ازبکستان که در حال حاضر 90 درصد پنبه مورد نیاز صنایع ریسندگی ما را تأمین میکند درصدد توسعه صنایع نساجی و پوشاک خود بوده و به احتمال قریب به یقین تا 10 سال آینده هیچ پنبه مازادی برای صادرات نخواهد داشت و تمامی آن را در داخل کشور به ارزش افزوده تبدیل خواهد کرد. استراتژی سایر کشورهای تولیدکننده بزرگ پنبه نیز کم و بیش شبیه ازبکستان است.

به هر حال خوب است سازمان پنبه و دانههای روغنی وزارت جهاد کشاورزی هم برنامههای خود را برای افزایش سطح زیر کشت پنبه طی 10 سال آینده در جهت تأمین پنبه مورد نیاز صنایع ریسندگی در سال 1404 بر مبنای هدفگذاری وزارت صنعت تدوین و اعلام کند. تولید 350 هزار تن پنبه محلوج با برداشت متوسط 2 تن وش پنبه در هر هکتار در مجموع نیاز به 500 هزار هکتار سطح زیر کشت پنبه دارد. آیا این مقدار زمین کشاورزی آماده برای کشت پنبه و آب مورد نیاز و وسایل و تجهیزات برداشت مکانیزه  آن را در اختیار داریم؟ و آیا اصولاً زمین های کشاورزی بزرگی که بتوان در آن به صورت مکانیزه محصول را برداشت کرد، در اختیار داریم؟

 طبیعتاً کاشت، داشت و برداشت یک میلیون تن وش پنبه در فضایی به وسعت 500 هزار هکتار( 7 برابر سطح زیر کشت پنبه امسال ) در قطب های تولید پنبه در کشور مانند گلستان ، خراسان و دشت مغان و ... به صورت سنتی و دستی امکان پذیر نیست و نیاز به واحدهای بزرگ کشت و صنعت و تجهیزات مکانیزه دارد که سرمایهگذاری سنگینی را میطلبد. افزایش راندمان در برداشت محصول پنبه در واحد سطح از دیگر راهکارهای افزایش تولید و تأمین نیاز صنایع ریسندگی در افق 1404 است که طرح و اجرای آن بر عهده متخصصان و کارشناسان سازمان پنبه کشور و واحدهای تحقیقاتی آن است.

با فرض افزایش راندمان برداشت محصول پنبه از هر هکتار زمین کشاورزی از 2 تن وش پنبه به 3 تن در طی 10 سال آینده، باز هم به حدود 350 هزار هکتار (5 برابر سطح زیر کشت پنبه امسال) زمین مستعد کشت پنبه و آب کافی در افق 1404 نیاز است.

در مورد این سوالات و بسیاری سوالات دیگر، کارشناسان محترم صنعت کشت پنبه باید اظهار نظر کنند. نیاز به سرمایه گذاری های جدید به منظور احداث کارخانههای مدرن پنبه پاک کنی به منظور تصفیه این میزان از وش پنبه از دیگر احتیاجات افزایش تولید پنبه داخلی است که برنامهریزی آن در حیطه مسئولیت وزارت صنعت بوده و بحث راجع به آن در حوصله این مقاله نیست و در فرصتی دیگر به آن خواهم پرداخت.