کالبدشکافی از نامه منتسب به پتروشیمی‌ها

مجتمعهای پتروشیمی مصرفکننده خوراک مایع، تاکنون بارها و بارها از وضعیت خود گلایه کردهاند، شنیدهها از مجلس شورای اسلامی حاکی از این است که این گروه در مراتب مختلفی تاکنون به مجلس شورای اسلامی و کمیسیون انرژی این مجلس مراجعه کرده و نسبت به سود بسیار پایین خود گلایه کردهاند. آبان و آذرماه سال گذشته و مصادف با زمان بسته شدن بودجه در کشور، مراجعههای نمایندگان این مجتمعها به کمیسیون انرژی و به خصوص نزد الیاس نادران، منجر به نوشته شدن گزارشی در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، پیرامون در خطر بودن این مجتمعها در صورت عدم افزایش تخفیف نرخ خوراک آنها بود.

در آن زمان در متن گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی که بر اساس دادههای شرکتها و همچنین اطلاعات آنها در بورس نوشته شد، آمده بود: « با نگاهی به وضعیت مالی واحدهای پتروشیمی که از خوراک مایع استفاده میکنند، میتوان دریافت که برخی از این واحدها از نظر حاشیه سود در وضعیت مناسبی قرار ندارند و در صورت اعمال تخفیفات بیشتر میتوانند به وضعیت مطلوبی برسند. بر اساس محاسبات انجام شده، در صورتی که خوراکهای مایع با قیمت 90 و 85 درصد نسبت به فوب خلیجفارس به واحدهای پتروشیمی تحویل شود و در صورتی که این واحدها در حداکثر ظرفیت عملی خود خوراک مصرف کنند (یعنی 100 درصد ظرفیت) به ترتیب 363 و 763میلیون دلار از درآمدهای دولت کاسته میشود. همچنین در صورتی که این واحدها در 75درصد ظرفیت عملی خود خوراک مصرف کنند و قیمت خوراک مایع تحویلی به آنها 90 و 85 درصد فوب خلیجفارس باشد به ترتیب 259 و 572میلیون دلار از درآمدهای دولت کاسته خواهد شد.» در ادامه این گزارش تلویحا این خواسته مطرح شده بود که تخفیف این مجتمعها در ادامه بیشتر است.

اما از آذرماه سال گذشته تاکنون، اتفاقی بسیار مهم و تاثیرگذار در این حوزه رخ داد. «افت بیش از 50 درصدی قیمت نفت خام». این افت قیمت، بهای «نفتا» به عنوان خوراک بعضی از مجتمعهای پتروشیمی را نیز با افت شدید مواجه کرد. طبق بررسیها از اطلاعات امور بینالملل شرکت ملی نفت، در حالی که نفتا در سال گذشته و پیش از آغاز موج کاهشی در حدود 900 دلار در هر تن بوده است، در روزها و ماههای اخیر این نرخ به 400 دلار در هر تن که معادل بیش از 50 درصد افت قیمت بوده، رسیده است. این در حالی است که طبق دیدگاه کارشناسان، تاثیر کاهش خوراک بر کاهش قیمت محصول در پتروشیمی با درصدی کمتر و در فاصله زمانی بیشتری رخ میدهد. برای مثال علیرضا صدری مدیرعامل سابق پتروشیمی تبریز که یکی از 3 مجتمع با خوراک نفتا در ایران است، درباره تاثیر کاهش قیمت نفتا بر محصول میگوید: « برای مثال اگر قیمت نفتا 50درصد کاهش یابد، قیمت محصول در فاصله زمانی یک ماه با 20 درصد کاهش مواجه میشود» به این ترتیب با حسابی ساده میتوان به این نتیجه رسید که مجتمعهای پتروشیمی مصرفکننده خوراک مایع در سال جاری، نسبت به سال گذشته از موقعیت بهتری بهره بردهاند، البته این به معنای خروج از وضعیت «زیاندهی» در این مجتمعها نیست اما بهطور قطع بیانگر این مساله است که آنها نسبت به گذشته وضع بهتری دارند.

در چنین شرایطی است که ناگهان خبری روی خروجی خبرگزاری تسنیم قرار میگیرد که موجب تعجب است. خبر که نحوه تنظیم و عکس استفاده شده برای آن و نظراتی که پس از انتشار خبر، در مورد آن گذاشته میشود، کمی موجب شبهه است، از «نامه مجتمعهای پتروشیمی مصرفکننده خوراک مایع» به رییسجمهور میگوید. نامهای که البته نه نامی از امضاکنندگان آن آمده است، نه تصویری مبنی بر مستند بودن آن در داخل متن خبر مشاهده میشود.

پیگیریها را آغاز میکنیم و با احمد مهدوی رییس انجمن صنفی کارفرمایی صنایع پتروشیمی تماس میگیریم، هر چند که سود بسیار پایین مجتمعهای پتروشیمی مصرفکننده خوراک مایع را تایید میکند اما از وجود چنین نامهیی «اظهار بیاطلاعی» میکند. مهدوی میگوید: «حاشیه سود خوراک مایع 3 تا 5 درصد است و بعد از یکسانسازی نرخ ارز نیز آنها با زیان بیشتری مواجه خواهند شد. 5درصدی که اکنون به عنوان تخفیف نسبت به فوب خلیج فارس برای این مجتمعها در نظر گرفته میشود، کفاف حملونقل و کرایه را میدهد و این مجتمعها از سویی دیگر نیز نگران هستند که با تک نرخی شدن ارز، استفاده آنها از حاشیه ارز در صادرات نیز از دست رفته و به این ترتیب با زیان بیشتری مواجه شوند.» وقتی از مهدوی راجع به این میپرسم که آیا با کاهش قیمت نفت، خوراک این مجتمعها نیز با کاهش مواجه نشده و در نتیجه وضعیت بهتری را برای آنها به وجود نیاورده است، میگوید: « این مساله صحت دارد اما ماهیت مجتمعهای خوراک مایع با مشکلات مالی مواجه است. تخفیفی هم که در قانون هدفمندی دیده شده به آنها داده نمیشود.»

بعد از گفتوگو با آقای مهدوی به سراغ مدیرعامل سابق پتروشیمی تبریز میرویم که او هم از چنین نامهیی اطلاعات چندانی ندارد، در اینجا، با تطبیق قسمتی از متن نامه منتشر شده توسط تسنیم با متن گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در سال گذشته، این نتیجه حاصل میشود که در واقع هر دو این متون، یکی هستند و تفاوتی ندارند.

به همین واسطه برای کسب اطلاعاتی راجع به صحت و سقم این نامه و اینکه آیا از اساس نامهیی وجود دارد یا نه، به سراغ خداداد غریبپور مدیرعامل پتروشیمی اراک رفتیم. آقای غریبپور در ابتدا حاضر به گفتوگو شد اما به محض آمدن اسم «نامه» اظهار کرد که باید در جلسهیی شرکت کند و نمیتواند اکنون در این زمینه پاسخگو باشد. غریبپور در پاسخ به اصرار در این زمینه که آیا وجود چنین نامهیی را تایید میکند یا خیر نیز گفت که این تایید را از «منبع منتشرکننده خبر» بگیرید. پیگیریهای «تعادل» برای کسب اطلاعات بیشتر از خبرگزاری تسنیم نیز در ادامه بینتیجه ماند. به هر صورت تسنیم در خبر خود نوشته بود: « در نامه سرگشاده که به امضای 45 سهامدار حقیقی و حقوقی رسیده، آمده است: آقای رییسجمهور، آیا از وضعیت کسب و کار پتروشیمیهای مایع خبر دارید؟ آیا میدانید تولید فرآوردههای مهمی همچون پلیاتیلن، پلیپروپیلن، بوتادین، پلیبوتادین، اسید استیک، وینیلاستات، اتیلناکساید و اتیلنگلیکولها، دو اتیلهگزانول و بوتانلها و اتانولآمینها در کشور به خطر افتاده است؟ و با احتمال کاهش تخفیف 5درصدی خوراک مایع تحویلی به شرکتهای تولیدکننده این فرآوردهها 15000 نفر در خطر بیکاری قرار گرفتهاند؟!»

گذشته از تمام این مسائل که آیا چنین نامهیی وجود خارجی داشته یا خیر، مساله «ضرردهی» این مجتمعها، موضوعی است که به صورت جداگانه نیازمند بررسی است. موید حسینیصدر رییس کمیته پتروشیمی کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی در پاسخ به پیگیری درباره وضعیت مجتمعهای پتروشیمی مصرفکننده خوراک مایع که در نامه منتشر شده از واژه «ورشکسته» برای توصیف آن استفاده شده است، میگوید: « از چنین نامهیی بیاطلاعم اما اطلاع دارم که سود این مجتمعها پایین و نزدیک به صفر است. نظر مدیران این واحدها بر این است؛ همانطور که در قانون آمده است که علاوه بر تخفیف 5 درصدی امکان ارایه تخفیفی 2 الی 3 درصدی مازاد نیز وجود دارد، آنها از چنین تخفیفی بهرهمند شوند. حال اگر رییسجمهور در این مورد لایحه ارسال کند؛ مجلس آن را رعایت خواهد کرد.» حسینیصدر در پاسخ به این سوال که با توجه به کاهش قیمت نفت آیا این مجتمعها در یکسال گذشته سود نبردهاند، گفت: « باید دید که وزارت نفت قیمت خوراک را پایین آورده یا خیر؟ در صورتی که این قیمت پایین آمده باشد این مجتمعها نه تنها ضرر نکرده بلکه سود نیز بردهاند» در نتیجه و با احتساب این مساله که اطلاعاتی موثق در مورد کاهش نرخ خوراک مجتمعهای مصرفکننده نفتا، نسبت به سال گذشته دارد، طبق اظهارنظر آقای حسینیصدر، این مجتمعها در سال گذشته سود کردهاند.

دردسرهای نامهنگاری برای صنایع کشور

اگر وجود چنین نامهیی را در نظر بگیریم، این سوال به وجود میآید که آیا اساسا «نامهنگاری» با بالاترین مقام اجرایی کشور، در حالی که پیش از آن افکار عمومی و رسانهها، بهترین بستر برای عنوان شدن مشکلات اینچنینی است، رویکردی صحیح تلقی میشود؟ آیا رییسجمهور که اساسا مشغول با مسائلی در سطح «کلان» جامعه است، فرصت رسیدگی به این مسائل را دارد و باب شدن چنین نامهنگاریهایی سبب نمیشود در ادامه با خیل نامههای سرگشاده برای حل مشکلات اینچنینی مواجه باشیم؟ در واقع این رسانهها هستند که میتوانند با رویکرد کارشناسی، وضعیت این صنایع نسبت به وضعیت جهانی و دادههای بازار را به دست آورند و در آن زمان است که چنین اعتراضهایی از رنگ و بوی «شوی تبلیغاتی» خارج شده و به قضاوت افکارعمومی سپرده میشود. اکنون اما و در وضعیتی که راه دسترسی به مدیران این مجتمعها به دشواری صعود به قله قاف شده است، نامهنگاری مستقیم با رییسجمهور قطعا، راه را برای قضاوت عمومی درباره تخصیص منابعی که متعلق به تمام کشور است را مسدود میکند.

آنطور که پیگیریهای نشان میدهد، این مجتمعها در هفتههای گذشته مراجعات مکرری به علی مروی رییس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت خود داشتهاند، تماسها با علی مروی وهمچنین الیاس نادران که پتروشیمیها سال گذشته دیدارهای زیادی با او داشتهاند تا زمان نگارش این گزارش بینتیجه ماند؛ این در حالی است که وقتی پای تخصیص منفعت از حساب منابع عمومی مانند نفت و گاز در میان باشد، قضاوت افکار عمومی و نگاه آنها به این مساله از اهمیت بسیاری برخوردار است. به نوعی در نهایت و در کنار نگاههای کارشناسی این مردم هستند که باید تصمیم بگیرند، چاههای نفت و گازی که یک عمر بسیاری از آنها برایشان سختی کشیدهاند و بسیاری در راه دفاع از ماندگاری آنها در خاک ایران، به شهادت رسیدهاند، قرار است در چه مسیری و با چه رویکردی در اختیار بدنه تولیدی کشور قرار گیرد. اگر فضای تعامل در این زمینه باز شود، قطعا هم مجتمعهای پتروشیمی خوراک مایع به نتیجه بهتری خواهند رسید، هم فضا برای شیطنتهای هر از چندگاهی برخی رسانهها بسته خواهد شد. رییسجمهوری نیز در این حالت نسبت به وظایف اساسی خود فرصت بیشتری به دست خواهد آورد. طبق بررسیهای «تعادل» اکنون سه مجتمع فرآورش پتروشیمی بندر امام، مجتمع پتروشیمی شازند اراک و مجتمع پتروشیمی تبریز مصرفکننده عمده خوراک «نفتا» در کشور هستند. فرآورش بندر امام سالانه 1000 تن نفتا، پتروشیمی تبریز سالانه 267 هزار و 500 تن در سال و پتروشیمی شازند سالانه 925 تن در سال نفتا را به عنوان خوراک خود به مصرف میرسانند.