سقوط بهره‌وری اقتصاد به ٥/٧- درصد

رکود تولید در سالهای اخیر به خصوص در سالهای ١٣٩١ و ١٣٩٢ به طور معناداری در افت شاخص بهرهوری سرمایه در بخش صنعت نمایان شده است.

به گونهای که کمترین میزان شاخص بهرهوری سرمایه طی دوره ١٢ ساله اخیر در سال ١٣٩١ معادل ٧/٨- درصد نشان داده شد که این امر باتوجه به کاهش شدید میزان سرمایهگذاری صنعتی در این سال و متوقف شدن طرحهای سرمایهگذاری، تعطیلی یا نیمهتعطیل شدن واحدهای تولیدی در سالهای اخیر و بهخصوص تولید در سطح ظرفیت ٣٠ درصد و کمتر مورد انتظار بوده است چرا که خواب سرمایه فیزیکی به هر شکلی میتواند موجب کاهش در بهرهوری سرمایه شود.

به عبارت دیگر طولانی شدن دوره اتمام طرحهای عمرانی و انباشت طرحهای نیمه تمام و خروجی اندک این طرحها در ایجاد ارزش افزوده میتواند از جمله دلایل اصلی بهرهوری پایین و منفی بهرهوری سرمایه در کل اقتصاد و بخش صنعت کشور باشد.

در ماده ٧٩ برنامه پنجم توسعه مقرر شده بود که سهم بهرهوری در رشد اقتصادی به یک سوم در پایان برنامه برسد. در کشورهای توسعه یافته بیشتر از ٥٠ درصد رشد ناخالص داخلی آنان از محل بهرهوری عوامل تولید تامین میشود. براساس گزارش سازمان بهرهوری آسیایی سهم بهرهوری عوامل تولید کشور ایران از رشد تولید ناخالص داخلی بسیار پایینتر از متوسط کشورهای توسعه یافته است. نرخ بهرهوری در طول ١٠ سال گذشته نشان میدهد این نرخ در دامنه ٥ تا ١٠ درصد در نوسان بوده اما در سالهای ٩١ و ٩٢ همزمان با رکود تورمی حاکم بر اقتصاد کشور و منفی شدن نرخ رشد اقتصاد و بخش صنعت از یک طرف و تغییرات کم در تعداد شاغلان بخش صنعت ناشی از عدم تعدیل چشمگیر نیروی کار، رشد بهرهوری نیروی کار در بخش صنعت در این دو سال منفی و به ترتیب به نرخ ٨/٤- و ٤/٨- درصد کاهش یافت.

در سالهای اخیر بیشترین میزان رشد بهرهوری نیروی کار در بخش صنعت به سالهای ١٣٨٨، ١٣٨٩ و ١٣٩٠ اختصاص داشته که بهطور میانگین حدود ١٠ درصد بوده است. در فاصله سالهای ١٣٨٣ تا ١٣٨٧ نرخ رشد بهرهوری نیروی کار بهطور میانگین حدود ٥ درصد و از روندی تقریبا یکنواخت برخوردار بود. افت شدید شاخص بهرهوری نیروی کار بخش صنعت و منفی شدن آن در سالهای ١٣٩١ و ١٣٩٢ همانند دیگر متغیرهای کلان بخش صنعت همانند ارزش افزوده، تولید، سرمایهگذاری، اشتغال و... امری بدیهی و قابل انتظار بوده است.

روند بهرهوری سرمایه طی دوره مورد بررسی حکایت از وجود نوسانات زیاد در وضعیت شاخصهای بهرهوری سرمایه در بخش صنعت دارد. شاخصهای بهرهوری سرمایه در بخش صنعت طی سالهای ١٣٨٣، ١٣٨٦، ١٣٨٧، ١٣٨٩ و ١٣٩٢ منفی بوده است. به استثنای سالهای ١٣٨٨ و ١٣٨٩ که شاخص بهرهوری سرمایه مثبت و به ترتیب ٣/٦ و  ٥/٤ واحد درصد بود، در بقیه سالهای مورد بررسی نرخ رشد مثبت در دامنه صفر تا دو درصد و نرخ رشد منفی در دامنه صفر تا ٨- درصد در نوسان بوده است.

به طور کلی دلیل اصلی پایین بودن بهرهوری در ایران دو عامل است. یکی پایین بودن کارایی در سرمایه به دلیل تکنولوژی پایین و فرسودگی ماشینآلات و دیگری پایین بودن بهرهوری نیروی کار به دلیل نبود انباشت سرمایه انسانی کارآمد و کمبود انگیزه، خلاقیت و نوآوری است. بنابراین بهرهوری عوامل تولید تاثیر چندانی در رشد اقتصادی نداشته و به اهداف ترسیم شده نرسیده است.