گزارش از حال و روز اوپک/ دعوای خانوادگی!

زمانی که خوان پابلو پرز آلفونسو وزیر نفت ونزوئلا در سال 1963 از سمت خود کنارهگیری میکرد از سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) که در آن زمان دچار رقابتهای داخلی بود، به دلیل ناتوانی در منفعت رساندن به کشورش به شدت انتقاد کرد. در حالیکه نیم قرن از آن دوران میگذرد اوپک همچنان دچار اختلافات داخلی و ونزوئلا مجددا ناراضی است و این بار به دلیل عدم تمایل عربستان بزرگترین تولید کننده اوپک به نجات قیمت نفت از رسیدن به پایینترین سطح شش سال اخیر است که اقتصاد متزلزل ونزوئلا را دچار بحران عمیقی کرده است.

به نقل از بلومبرگ، الوجیو دلپینو وزیر نفت ونزوئلا اخیرا از اوپک و کشورهای خارج از این سازمان خواست که درباره قیمت عادلانه برای نفت(حداقل قیمتی که تضمین کننده ثبات بازار باشد) و پایان دادن به اختلاف نظرات داخلی، مذاکراتی را داشته باشند.

نیکلاس مادورو، رییس جمهور ونزوئلا شانزدهم سپتامبر اعلام کرد که در خصوص برگزاری نشست سران کشورهای صادر کننده نفت به پیشرفتهایی رسیده است. الجزایر دیگر عضو اوپک از پیشنهاد برگزاری نشست توسط ونزوئلا و همچنین تمایل مادورو برای بالا رفتن قیمت نفت حمایت کرد. مقامات ونزوئلایی در این زمینه اظهار نظر نکردند.

برنامههای مادورو در صورتی که عربستان به رها کردن نفت خود در بازار خاتمه ندهد نتیجه نخواهد داشت. این در حالی است که هیچ نشانهای مبنی بر عقب نشینی عربستان از این استراتژی که به این کشور در حفظ سهم بازار و حتی به دست آوردن سهم بیشتر کمک میکند، دیده نمی شود. احمد بن بیتور نخست وزیر سابق الجزایر میگوید: اوپک دیگر این روزها کارآیی گذشته را ندارد. اختلافات امروز بر سر سهم بازار است نه قیمت و الجزایر امروز هیچ منفعتی از این سازمان نمیبرد. اوپک در خصوص این سخنان اظهارنظر نکرده است.

شکایات ونزوئلا و الجزایر این سوال را در ذهن ایجاد میکند که چرا برخی از اعضای اوپک به رغم کنترل شدید عربستان روی این سازمان و نادیده گرفتن درخواستهای آنها برای افزایش قیمت نفت همچنان عضو اوپک باقی ماندهاند؟ نه ونزوئلا و نه الجزایر هیچ اقدامی برای ترک اوپک انجام ندادهاند. این سازمان نه تنها هیچ عضوی را از دست نداده بلکه اندونزی عضو سابق اوپک نیز در حال بازگشت به این سازمان است که تعداد اعضا را به 13 کشور افزایش میدهد.

جیمی وبستر تحلیلگر مسائل انرژی در موسسه تحقیقاتی IHS میگوید: اعضای ناراضی اوپک این سازمان را ترک نمیکنند چرا که هنوز معتقدند این شانس وجود دارد که اوپک در آینده تصمیمی برای بالا بردن قیمت نفت و کاهش تولید خود اتخاذ کند.

وی افزود: زنده نگه داشتن اوپک از تعطیل کردن آن بسیار سادهتر است و با باقی ماندن این سازمان یک کانال ارتباطی کلیدی بین دولتهایی که سلامت مالی آنها تا حد زیادی به درآمد نفتی وابسته است، ایجاد میگردد.

از 1.7 تریلیون بشکه نفت که هنوز در سراسر جهان استخراج نشده، 1.2 تریلیون(70 درصد) متعلق به اعضای کنونی اوپک است. ونزوئلا و عربستان به ترتیب 18 و 16 درصد ذخایر نفتی جهان و ایران و عراق هر یک 9 درصد این ذخایر را در اختیار دارند. این چهار کشور به همراه کویت اعضای موسس اوپک را تشکیل میدهند.

عدنان شهابالدین نماینده سابق کویت در اوپک میگوید: صرفا نگاهی به چشمانداز نفت در 10، 20 و 30 سال آینده بیاندازید. انتظار میرود کشورهای عضو اوپک باید بخش عمده رشد عرضه را بر عهده بگیرند تا بتوانند از پس تقاضا بربیایند.

وی میافزاید: اگر اوپک وجود نداشت، در آینده بیشتر از زمان حال یا گذشته به آن نیاز میشد تا تولید را هماهنگ و نفت جهان را تامین کند.

قیمتگذاری همیشه عامل اختلاف اعضای اوپک بوده است. الجزایر، ایران، عراق، لیبی و ونزوئلا به دنبال افزایش قیمت هستند در حالیکه عربستان و متحدانش شامل کویت، قطر و امارات با این سیاست مخالف بودهاند.

کارلوس روسی رییس موسسه مشاور انرژی نامیکز در کاراکاس ونزوئلا میگوید: موضع ونزوئلا در اوپک دنبال کردن استراتژی تولید کم و قیمت بالا است، زیرا آنها نمیتوانند برای افزایش تولید سرمایه جذب کنند. کشورهای حاشیه خلیج فارس بیشتر مایل به قیمتهای پایینتر برای نگه داشتن مصرف کنندگان روی سوخت ارزان و طولانی کردن دوران استفاده از نفت است. به ویژه این احتمال میرود که عربستان قیمت پایین نفت را که رشد جهانی را در پی دارد و نفوذ روی امور جهان در حدی فراتر از اقتصاد واقعی این کشور را برایش مهیا میکند، بپذیرد.

اِد مورس مدیرعامل بازارهای جهانی سیتیگروپ میگوید: اقتصاد عربستان چیزی به اندازه اقتصاد ایالت ایلینویز آمریکا است، اما این کشور به مدد نقش خود به عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت دور یک میز کنارچین، اروپا، ژاپن و آمریکا مینشیند.

علی النعیمی وزیرنفت عربستان در نوامبر سال گذشته به جای پایین آوردن تولید برای بالا بردن قیمتها (طبق خواسته الجزایر و ونزوئلا) با اعضای اوپک مشورت کرد که سهم بازار خود را به تولیدکنندگان رقیب همچون تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا واگذار نکنند. در پی این تصمیم قیمت نفت سقوط کرد و در حال حاضر حدود 50 دلار در هر بشکه(نصف قیمت سال گذشته) معامله میشود.

شهابالدین میگوید: آنچه اوپک میخواهد انجام دهد یک نگاه تازه به تغییرات ساختاری است که در بازار نفت و با ظهور نفت شیل آمریکا و دیگر تولیدکنندگان ایجاد شده است. تولید کنندگانی که در صورت بالا بودن قیمت نفت میتوانند نفت بیشتر را فراتر از تقاضا موجود وارد بازار کنند.

تلاش الجزایر و ونزوئلا برای به کار گرفتن تولید کنندگان خارج از اوپک برای افزایش قیمتها با مخالفت روسیه و مکزیک دو صادرکننده بزرگ خارج از اوپک مواجه شده است. مکزیک میگوید تمرکز آنها روی احیای تولید در بزرگترین میدان نفتی این کشور است. روسیه نیز میگوید به دلیل زمستانهای سخت و زمینشناسی پیچیده میادین نفتی سیبری، همانند برخی از تولیدکنندگان حاشیه خلیج فارس توان افزایش یا کاهش فوری عرضه نفت خود را ندارد.

سرگئی کلابکف تحلیلگر اکتشاف و تولید نفت در موسسه مشاور ویگان در مسکو میگوید: نمیتوان میزان تولید چاههای نفت روسیه را صرفا با چرخاندن یک شیر تنظیم کرد.

آژانس بینالمللی انرژی میگوید: عربستان در حال پیروزی در نبرد بر سر سهم بازار است و تولید کنندگان پرهزینه ای همچون شرکتهای نفت شیل آمریکا را از بازار بیرون میکند. انتظار میرود عرضه نفت کشورهای خارج از اوپک در سال 2016 بیشترین کاهش طی بیش از دو دهه گذشته داشته باشد چرا که تولید کنندگان چاههایی را که با نفت 50 دلاری توجیه اقتصادی ندارند تعطیل خواهند کرد. آژانس بینالمللی انرژی افزود: تولید نفت کشورهای غیرعضو اوپک در سال 2016 روزانه با 500 هزار بشکه کاهش به 57 میلیون و 700 هزار بشکه خواهد رسید.

این امر باعث آرامش آن دسته از اعضای اوپک که به شدت نیازمند پول هستند نخواهد شد. انتظار میرود عرضه نفت ایران در سال آینده با لغو تحریمها در نتیجه توافق هستهای ماه ژوئیه بین ایران و غرب افزایش پیدا کند. بانک گلدمن شاس چندی پیش در گزارشی اعلام کرد: قیمت نفت ممکن است سال آینده به 20 دلار در هر بشکه سقوط کند.

تولید نفت عربستان در حال حاضر 10.5 میلیون بشکه در روز(بالاترین سطح در کل ادوار) است و این کشور هنوز ظرفیت تولید مازاد روزانه بیش از یک میلیون بشکه دارد. دیگر اعضای اوپک در حال تولید کمتری هستند چرا که پروژههای وارد کردن نفت جدید به بازار به دلیل ناآرامیهای سیاسی و یا اجتماعی منحرف شده یا به تاخیر افتاده است. ونزوئلا در حال حاضر روزانه دو و نیم میلیون بشکه نفت تولید میکند در حالی که در سال 1970 روزانه 3.7 میلیون بشکه نفت تولید میکرد. الجزایر و نیجریه نیز شرایط مشابهی دارند.

این سه کشور در کنار عراق و لیبی آندسته از اعضای اوپک هستند که بیشترین آسیبپذیری را در برابر ناآرامیهای سیاسی دارند چرا که نفت ارزان باعث سقوط ارزش پول آنها و تضعیف تواناییشان برای حفظ پرداخت یارانههای اجتماعی میشود.

کرستوفر لونی و حلیمه کرافت از رویال بانک کانادا در ماه اوت در گزارشی درباره پنج عضو شکننده اوپک گفتند: به نظر میرسد ونزوئلا در بحبوحه اعتراضات و کمبود کالاهای اساسی در آستانه انتخابات پارلمانی ماه دسامبر در آستانه یک بحران قرار دارد.

کارن نیسل استاد مسائل انرژی در دانشگاه وین میگوید: اوپک همانند خانواده ای است که کودکان در آن مدام با یکدیگر دعوا میکنند اما نمیتوانند بدون یکدیگر زندگی کنند. آنها میدانند که بهتر است برای حفظ منافع مشترک و بلندمدت با یکدیگر گفتوگو کنند. حتی آن دسته از اعضایی که مدتها قبل این سازمان را ترک کردهاند در حال بازگشت هستند.

اندونزی در سال 2009 به طور داوطلبانه عضویت خود در اوپک را لغو کرد چرا که تولید این کشور تا حدی پایین آمد که مجبور به واردات نفت شد. اندونزی هنوز نفت مورد نیاز در بازار داخل خود را تولید میکند. این کشور در نشست اوپک در چهارم دسامبر امسال به طور رسمی به این سازمان بازخواهد گشت. اندونزی اولین عضو اوپک خواهد بود که یک صادر کننده نفت محسوب نمیشود. سودیرمان سعید وزیر انرژی اندونزی در ماه ژوئن اعلام کرد: این کشور به عنوان تنها عضو اوپک در شرق آسیا میتواند به تقویت مناسبات اوپک در این منطقه جایی که تقاضای نفت بسیار زیاد است کمک کند.

وی افزود: اندونزی به عنوان یک مصرف کننده و تولید کننده نفت به اوپک برای پر کردن شکاف بین این دو گروه کمک خواهد کرد.

حسن قبازرد رییس سابق بخش تحقیقات اوپک میگوید: مزایای ماندن در اوپک بسیار بیشتر از هزینههای آن است است. دریافت اطلاعات دست اول درباره بازار، تحقیقات و اطلاعاتی که ممکن است روی بازار تاثیر بگذارد، میتواند انگیزهای برای بازگشت اندونزی به این سازمان باشد.