بی‌نظمی بازار داخلی پلیمر؛ سد صادرات

صنایع پایین دستی پتروشیمی در ایران اکنون ظرفیت جذب 7میلیون تن از تولیدات مجتمعهای پتروشیمی را دارند. اما به واسطه سیکل معیوبی که در به نتیجه رسیدن پروژههای استحصال گاز وجود دارد؛ مجتمعهای پتروشیمی همواره با تاخیر مواجه شده و صنایع پاییندستی نیز به تبع آنها به سمت رکود و تعلیق کشیده میشوند. بررسیها از آمار معاملات صورت گرفته در بازار پلیمری اغلب اوقات حاکی از این است که کفه تقاضا بیشتر از کفه عرضه بوده و بسیاری از پتروشیمیها یا توان عرضه قابل توجه را ندارند یا در برخی موارد مانند سال گذشته صادرات را که موجب سودهای کلان بیشتری خواهد شد به عرضه محصولات در بورس ترجیح میدهند. این صنایع که موجب اشتغال قابل توجه و توسعه اقتصاد کشور در سطوح خرد میشوند اساسا یکی از مهمترین انگیزههای ایجاد و توسعه صنعت پتروشیمی در ایران بودهاند که به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شدند.

یکی از مهمترین مستندات بر این فراموشی، عدم وجود ثبات در بازار پلیمرها در ایران است. با بررسی روند این بازار در مدت یکسال به راحتی میتوان به این نتیجه دست یافت که هیچ متغیر بیرونی مشخصی بر وضعیت این بازار تاثیر نداشته و به نوعی نمیتوان برای آن «هویتی» مشخص درنظر گرفت. پیش از این در گزارش به بررسی بازار محصولات پلیمری در 6ماهه اول سال94 و مقایسه آن با 6ماهه اول سال93 پرداخته بود. جهتگیری در تهیه آن گزارش بیش از هرچیز شفافسازی فضای اقتصادی موجود بر صنایع پاییندستی پتروشیمی در نیمه اول سال94 بود و مهمترین نتیجه حاصل شده نیز وضعیت بهتر نسبی اردیبهشتماه نسبت به ماههای دیگر نیمه اول سال جاری بود.

اما تمام ماجرا به همین نتیجهگیریها ختم نمیشود. با گذشت یک هفته از شروع مهرماه بر آن شدیم تا وضعیت بازار پلیمری در هفته اول را با وضعیت بازار در هفته اول شهریور مقایسه کنیم. مقایسهیی که با آماری بهشدت متفاوت بیش از هرچیز از فضای بدون منطق حاکم بر بازار حکایت میکند. برای اثبات این عدم منطق که میتواند وضعیت بازار را تنها با گذشت دو یا سه هفته دچار تغییرات چشمگیر کند، بخشی از گزارش 6ماهه اول سال را مورد بازخوانی قرار دادیم. طبق این بازخوانی فروردین، اردیبهشت و خرداد 3ماه اول سال با فضاهایی کاملا متفاوت در بازار پلیمر مواجه بودند. برای مثال تقاضا برای محصولات پلیمری در فروردینماه 94 برابر با 378هزارو248تن بود که طبق محاسبات 59درصد کاهش را نسبت به تقاضای بیش از 921هزار تنی در فروردینماه سال93 نشان میداد. البته برخی بر این باورند که تقاضای بالای محصولات پلیمری در سال93 کاذب و بیشتر ازسوی دلالان بازار صورت میگرفته است.

به این ترتیب در فروردینماه 133هزارو846 تن کالای پلیمری در بورس کالا به ارزش 4هزارو230میلیارد ریال معامله شد. اما در ادامه اردیبهشت به ناگهان با افزایش چشمگیر حجم عرضه و تقاضای محصولات پلیمری روبهرو شد که هرگز ادامه نیافت. حجم عرضه در این ماه به 364هزارو806 تن و حجم تقاضا به 765هزارو20 تن رسید. این تقاضا در اردیبهشتماه بالاترین تقاضای محصولات پلیمری در 6ماهه نخست سال بود. بالا بودن این حجم از تقاضا در اردیبهشتماه البته همچنان با تقاضای بالای 2میلیون تنی محصولات پلیمری در اردیبهشتماه سال93 فاصله داشت اما به رقم خوردن معامله 235هزارو110 تن محصول پلیمری که باز هم بالاترین حجم در نیمه اول سال94 محسوب میشود، منجر شد. این حجم از معاملات ارزشی بالاتر از 8هزارو608میلیارد ریال داشتند که نسبت به ارزش معاملات در فروردینماه افزایشی کمتر از دوبرابر را تجربه کرد.

با وجود این رشد چشمگیر اما خرداد بازار فضایی کاملا متفاوت را سیر کرده و عرضه به 352 هزار و 236 تن رسید و تقاضا که در ماه قبل از آن رشد چشمگیری داشت، تقریبا به نصف تقلیل پیدا کرده و در حجم 322هزارو979 تن متوقف شد. به این ترتیب در اردیبهشتماه 216هزارو420 تن محصول پلیمری در بورس کالا معامله شد. این معاملات 5هزار و 466 میلیارد ریال ارزش را در این ماه به ثبت رساندند.

ماههای بعد از این اردیبهشت و خرداد نیز از همین فلسفه بینظمی پیروی کردهاند. در تیرماه 94 هرچند بازار محصولات پلیمری درسوی عرضه با افزایش روبهرو شده و به 384هزارو786 تن رسید اما در کفه تقاضا نسبت به ماه قبل از آن افت نسبتا چشمگیر و بیش از 100هزار تنی را تجربه کرده و به 219هزارو516 تن کاهش پیدا کرد. تیرماه که بیشترین نگاهها درکشور به نتیجه توافق هستهای دوخته شده و در نهایت روز بیستوسوم به نتیجه مثبت منجر شد، فعالان را در هالهیی از ابهام و سردرگمی نگه داشته بود. درهمین وضعیت بود که بسیاری از فعالان صنایع پاییندستی و تکمیلی پتروشیمی بر شدید شدن رکود حاکم بر این صنعت و تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی تاکید میکردند. به هرصورت در این ماه 230هزارو600 تن محصول به ارزش بیش از 4هزارو685میلیارد ریال در بورس کالا معامله شد. مرداد و شهریور نیز با همین روند ادامه یافتند و در نهایت بسیاری از فعالان بازار معتقد بودند که فضای معامله محصولات پلیمری در بورس کالا در شهریور روندی رو به بهبود داشته است؛ حالا اما بررسی آمار معاملات در مهرماه هیچگونه بهبودی را حکایت نمیکند.

طبق بررسیها از معاملات محصولات پلیمری صورت گرفته در بورس کالا در هفته اول مهرماه شروع فصل پاییز نسبت به هفته اول شهریورماه با فاصلهای معنادار در معاملات محصولات پلیمری همراه شده است.

درحالی که ماه شهریور ماهی بود که بسیاری آن را دمیدن امید به بازار پلیمر تلقی میکردند، شروع مهرماه با کاهش چشمگیر ارزش معاملات پلیمری در بورس کالا همراه شد. طبق آمار و اطلاعات درحالی که ارزش معاملات در هفته اول شهریورماه چیزی بیش از هزارو357میلیارد ریال بوده است در هفته اول مهرماه ارزش این معاملات به 402 هزارمیلیون ریال میرسد که حاکی از افت شدید و حدود دو سومی ارزش معاملات صورت گرفته در هفته اول فصل پاییز است. این افت شدید در ارزش معاملات نشات گرفته از افت قابل توجه درحجم محصولات پلیمری معامله شده در بورس کالاست. طبق بررسیهای تعادل حجم معاملات پلیمری صورت گرفته در بورس کالا در هفته اول مهرماه برابر با 11هزارو76 تن بوده است درحالی که این حجم در مدت مشابه در شهریورماه به بیش از 38هزار تن رسیده بود.

تقاضای محصولات پلیمری در هفته اول مهرماه برابر با 23هزارو433 تن بوده است که باز با افتی قابل توجه نسبت به تقاضای این محصولات در هفته اول شهریور همراه شده است. این تقاضا در شهریور برابر با 80هزارو565 تن بوده است. یکی از تفاوتهایی که میان هفته اول مهرماه و هفته اول شهریورماه در بازار پلیمر مشاهده میشود، این است که در شهریورماه برخلاف بسیاری از ماههای دیگر کفه عرضه از تقاضا پیشی گرفته و به 81هزارو945 تن رسید. درحالی که در مهرماه بازار پلیمر به روند سابق خود بازگشته و با وجود بیش از 23هزار تن تقاضا عرضه محصولات پلیمری درحدود 20هزار تن توقف کرد.

درکنار هم قرار دادن تمام این بینظمی حاکم بر آمار و دادها در بازار پلیمر از این حکایت میکند که این بازار هنوز نتوانسته به تعریف عمومی از کلمه «بازار» نزدیک شود. چنین مشکلی شاید در ظاهر بیاهمیت جلوه کند اما زمانی که پای صادرات به میان میآید، بسیار بااهمیت خواهد شد. برای مشتریان هر بازاری ثبات در تولید و عرضه آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و تنها نمیتوان با اتکا به برگزاری همایشهای مشترک با کشورهای همسایه و شعارهای زیبا، بازار صادراتی به دست آورد. اکنون مهمترین وظیفه شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران طبق اظهارات بیژن زنگنه وزیر نفت، توسعه صنایع تکمیلی و پاییندستی پتروشیمی است. اما آنطور که شواهد نشان میدهد دل کسی چندان به حال این صنایع درکشور نمیسوزد.

این درحالی است که ایران تاکنون حتی از بازار بسیار مهم و پرتقاضایی مانند بازار پلاستیک پاکستان نیز غافل بوده است و هر لحظه غفلت بیشتر موجبات از دست رفتن بازارهای بیشتری در این حوزه را فراهم میکند.