چشم‌انداز دشوار صنایع پتروشیمی جهان

افول رونق در بازار پتروشیمی و چشمانداز خاکستری این صنعت سبب شده است که بازیگران صنعت پتروشیمی فانوس به دست حرکت کنند. بهطور کلی و مانند هر مورد اقتصادی دیگر، رکود حاکم بر بازار پتروشیمی یا ناشی از مشکل در بخش تقاضاست یا باید مشکل را در بخش عرضه این صنعت جستوجو کرد. اما در دوران فعلی عمده نگرانی حاکم بر این بازار ناشی از بیرمق بودن بخش تقاضای این صنعت است. کاهش تقاضای این صنعت ناشی از روند کلی حاکم بر کل اقتصاد جهان است که دیگر صنایع را نیز تحت تاثیر قرار داده است. مثال شاهد این قضیه چین است که یکی از بزرگترین واردکنندگان پتروشیمی جهان به حساب میآید اما به نظر میرسد که این کشور دیگر آن مقصد پرزرقوبرق برای صادرات محصولات پتروشیمی نیست. ازسوی دیگر کاهش قیمت نفت و در نتیجه آن کاهش قیمت محصولات پتروشیمی و همچنین مسالهای به نام بازگشت پتروشیمی ایران پس ازلغو تحریم همگی از مواردی هستند که تردید را در دل هر فعال صنعت پتروشیمی به وجود میآورند.

اما اگر بخواهیم نگاهی به بخش عرضه این صنعت بیندازیم باید بررسی را از خاورمیانه شروع کنیم. منطقهیی که با داشتن بیشترین ذخایر نفت و گاز درجهان همواره نقش اساسی درصنعت جهانی پتروشیمی بازی کرده است. آنچه مشخص است این بخش از صنعت درحال گستردهترشدن و افزایش ظرفیتهای تولیدی خود است اما نگرانی اصلیای که در این زمینه وجود دارد کاهش تقاضایی است که گریبان این صنعت را گرفته است.

به نقل از پایگاه خبری خلیج تایمز، براساس آخرین گزارش GPCA (انجمن صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی خلیجفارس)، درآمد پتروشیمیهای کشورهایGCC به 88میلیارد دلار رسیده است و بدین ترتیب سهم صنایع پتروشیمی این کشورها در GDP آنها به 31درصد رسیده است. در سال2014، محصولات پتروشیمی درکشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس رشدی معادل 8.3 را تجربه کردند. این افزایش تولید پتروشیمی کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس را در رده دوم بیشترین میزان رشد در سال2014 قرار داده است. اما اگر بخواهیم نگاهی به بزرگان پتروشیمی خاورمیانه بیندازیم بدون شک نام پتروشیمیهای عربستان در صدر است. پرتفو عربستان سعودی، به عنوان بزرگترین تولیدکننده پتروشیمی منطقه، 63درصد پرتفو شیمیایی را در برمیگیرد و درآمدی معادل 68.3میلیارد دلاری را نصیب این کشور کرده است. پس از عربستان و با اختلاف، قطر با 8میلیارد دلار درآمد در رده دوم قرار دارد.

با این حال، سقوط قیمت نفت و روند نزولی رشد اقتصادی چین، مستقیما روی قیمت محصولات پتروشیمی تاثیر منفی گذاشته است. به گزارش «خلیج تایمز»، انجمن صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی خلیجفارس در ماه نوامبر دهمین گزارش سالانه خود را درمورد وضعیت پتروشیمیهای کشورهای GCC منتشر خواهد کرد. مطابق اعداد و ارقام موجود در نمودارهای دهمین گزارش سالانه GCC  این تاثیر مستقیم با کاهش درآمد نسبت به سال گذشته- که 89.4میلیارد دلار بوده است- همراه بوده است. عبدالوهاب السعدون، دبیرکل GPCA در این زمینه گفت: «کاهش قیمتهای نفت و نزول رشد اقتصادی چین و نیز احتمال حصول توافق هستهیی با ایران باعث کاهش قیمتهای محصولات پتروشیمی شده است. این شرایط در کوتاهمدت، چشمانداز دشواری پیشروی آینده صنایع شیمیایی و پتروشیمی جهان قرار میدهد.»

وی تاکید کرد: «با توجه به اینکه تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی GCC قیمتگذار نیستند، تولیدکنندگان حاشیه خلیجفارس برای موفقیت باید عملکردی چابکتر، همکارانهتر و با نوآوری بیشتر داشته باشند.» با نگاه به آینده، سناریو بلندمدت مثبتتر به نظر میرسد. السعدون افزود؛ پیشبینی میشود با تولید منطقهیی بیش از 190میلیون تن محصولات پتروشیمی، این صنعت ظرف پنج سال آینده به رشد سالانه 6درصد برسد. هدایت به سمت محصولات باارزشتر، با کار روی مواردی ازجمله تخصصگرایی و عملکرد مواد شیمیایی، درحال شتاب است. انتظار میرود این موارد، در سال پیشرو، در نقش کاتالیزور برای رشدی حتی فراتر از رشد فعلی محصولات پتروشیمی GCCعمل کند.

السعدون معتقد است: «با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از GDP کشورهای GCC صنعتی است، ما فکر میکنیم گشودن دری به سوی تشویق آگاهانه، بحث متفکرانه و مباحثه روی مسائل کلیدی پیرامون این مساله است. اعداد و ارقام گزارشها و گردهمایی سالانه، پلتفرمهایی هستند که ما از طریق آن آموزش و تعامل را ساماندهی میکنیم. همچنین دستاوردهای صنعت پتروشیمی را نشان میدهیم و پیشبینیهایی برای آینده این صنعت ارائه میدهیم.» برای بررسی صحبتهای السعدون در مورد مشکلات پیشروی صنعت پتروشیمی شامل کاهش قیمت نفت، نزول رشد اقتصادی چین و نیز احتمال حصول توافق هستهیی با ایران به سراغ «جواد موسوی» کارشناس بازارهای پتروشیمی رفتیم. در ابتدا از وی در مورد آینده پتروشیمی ایران و تاثیر بازگشت ایران به بازارهای پتروشیمی پرسیدیم. موسوی در این باره معتقد است: «نباید انتظار داشته باشیم که بازگشت ایران به بازارهای جهانی پتروشیمی تاثیر چندانی روی قیمتها داشته باشد. هرچند رفع تحریمها کار مجتمعهای پتروشیمی ایران را در زمینه انتقال پول، انجام معاملات و همکاری با شرکتهای خارجی راحتتر میکند اما مشکل اصلی این است که پتروشیمی ایران از زیرساختهای لازم برای بازگشت قدرتمندانه به بازار برخوردار نیست. وی با اشاره به رقبای ایران برای تصاحب بازار اروپا میافزاید: «درحال حاضر پتروشیمیهای زیادی در بازار اروپا فعال هستند اما کماکان بازار اروپا نیازمند محصولات پتروشیمی بیشتری است. ایران برای تصاحب بازار اروپا باید با رقبایی مثل SABIC عربستان رقابت کند. مسلما وضعیت مجتمعهای پتروشیمی ایران با SABIC از لحاظ زیرساخت و تکنولوژی قابل مقایسه نیست. مضاف بر اینکه پتروشیمیهای داخل ایران با یکدیگر اتحاد ندارند. از اینرو وضعیت ایران در قیاس با رقبای منطقهیی خود بدتر است.»

یکی از مزایایی که برای پتروشیمی ایران برشمرده میشود، مزیت خوراک ارزان و در دسترس برای پتروشیمیهای فعال در داخل ایران است. موسوی با به چالش کشیدن این نظر میگوید: «80 تا 90درصد کاتالیستهای مصرفی در ایران وارداتی است. از اینرو هزینهیی که پتروشیمیهای ایران برای تبدیل اتان به اتیلن و پروپیلن متحمل میشوند، بسیار بالا میرود. علاوه بر این، تکنولوژی مورد استفاده در پتروشیمی ایران قدیمی است. لذا این عوامل سبب میشود که هزینههای تولید در پتروشیمیهای ایران بالا برود و رقابت را سختتر میکند. اما با این حال بازگشت ایران رقبای ایران را نگران میکند و این نگرانی نیز به جاست. زیرا ایران در زمینه فاصله تا بازارهای اروپایی خصوصا نسبت به کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا وضعیت بسیار بهتری دارد. هرچند درحال حاضر در اروپا کشوری مثل لهستان در صنعت پتروشیمی بسیار خوب عمل کرده و نیاز بازار شرق اروپا را تا حدود زیادی تامین کرده است. لذا ایران برای تصاحب بازار شرق اروپا نیز باید با چنین رقبایی سرشاخ شود.»

این کارشناس بازار پتروشیمی، سرمایه گذاری خارجی را تنها راه برونرفت پتروشیمی ایران از این وضعیت میداند. نکتهیی که مدیران ارشد پتروشیمی مانند عباس شعریمقدم پیش از این و درخلال مذاکرات هستهیی ایران و 6 قدرت جهانی نیز به آن اذعان داشتند. جواد موسوی در این زمینه معتقد است: «تنها روزنه باقیمانده برای ایران بحث سرمایهگذاری خارجی است. به عنوان مثال 40درصد سهام شرکت آریاساسول دراختیار ساسول آفریقای جنوبی است و این مجتمع پتروشیمی وضعیت بهتری از بسیاری پتروشیمیهای داخلی دیگر دارد. علت این مساله حضور مداوم یک تیم خارجی و نیز سرمایهای است که از طرف این شرکت آفریقایی وارد این مجتمع میشود. بنابراین پتروشیمی ایران برای رسیدن به روزهای بهتر نیاز به حضور خارجیها و سرمایهگذاری آنها دارد. البته این بهبود قطعا در کوتاهمدت اتفاق نمیافتد و درصورت حضور سرمایهگذاران خارجی در میانمدت و بلندمدت شاهد رونق صنعت پتروشیمی ایران خواهیم بود.»

همانطور که در ابتدای گزارش نیز ذکر شد دو عامل کاهش قیمت نفت و کاهش تقاضای چین بازار پتروشیمی جهان و به خصوص خاورمیانه را تهدید میکند. جواد موسوی معتقد است خطر کاهش تقاضای چین برای بازار پتروشیمی بیشتر از کاهش قیمت نفت است و کشورهای صادرکننده محصولات پتروشیمی باید به سراغ بازارهای جایگزین بروند. «چین نقش اساسی در بازار پتروشیمی بازی میکند. هرچند خود چین در سالهای گذشته به صف تولیدکنندگان پتروشیمی پیوسته است و با داشتن حجم عظیم ذخایر زغالسنگ اقدام به تولید پلیپروپیلن میکند. همچنین حجم انبوه تولید اتیلن چین سبب کاهش شدید قیمت جهانی این محصول شد. این مساله نشان میدهد که چین دیگر صرفا یک واردکننده محصولات پتروشیمی نیست. لذا ایران باید به سراغ بازارهای جایگزین مثل آفریقای جنوبی یا هند که گفته میشود در آینده قرار است جای چین را بگیرد، برود.» موسوی معتقد است نوسان قیمت نفت بیشتر از کاهش قیمت نفت به پتروشیمی ضربه میزند.

وی در این زمینه اظهار کرد: «با کاهش قیمت جهانی نفتخام، قیمت نفتا نیز کاهش مییابد. لذا اگر قیمت نفت کاهش یابد و ثابت بماند شرکتهای پتروشیمی خود را با آن تطبیق میدهند. کاهش قیمت نفت بیشتر از صنعت جهانی پتروشیمی برای کشورهای صادرکننده نفتخام مشکلساز میشود زیرا درآمدهای ارزی اینگونه کشورها را کاهش میدهد. هرچند قیمت نفتخام نیز در آینده بالا خواهد رفت. زیرا شرکتهای امریکایی تولیدکننده نفت شیل به دلیل هزینههای بالای استخراج چشمانداز روشنی را نخواهند داشت و این مساله سبب میشود که قیمت نفت بالا برود.»