رقابت دشوار متانول ایران با امریکای جنوبی تا 2 سال آینده

متانول یکی از پرسودترین محصولات پتروشیمی است؛ محصولی که هر چند میتواند به همان شکل اولیه نیز فروخته شود اما جزو پایین دستیهای پتروشیمی محسوب شده که قابلیت تبدیل به پروپیلن و احداث واحدهای الفینی را در امتداد خود دارد. طبق بررسیها ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران پیش از موج صدور مجوزهای زیاد برای تولید متانول برابر با 3 میلیون و 394 هزار تن بود که در 4 مجتمع تولید میشد. در سالهای گذشته و به ویژه بعد از فرآیند خصوصیسازی، ناگهان به 15 مجتمع برای تولید متانول مجوز داده شد. مجتمعهایی که اکنون بهطور متوسط پیشرفتی کمتر از 20درصد دارند اما با به نتیجه رسیدن در سالهای آینده ظرفیت تولید متانول ایران را 22 میلیون و 105هزار تن افزایش خواهند داد. به این ترتیب ایران در سالهایی نه چندان دور حدود 24 الی 25 میلیون تن متانول تولید خواهد کرد.

بسیاری از جمله مسوولان شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر این باورند که با توجه به رشد روزافزون تقاضای چین برای متانول، ایران مشکلی در زمینه «خام فروشی» این محصول نخواهد داشت. اما تازهترین اظهارنظر عباس شعری مقدم مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشان میدهد که دولت و مجلس اکنون هر دو نگران این موضوع هستند که بازار جهانی نتواند متانول ایران را جذب کند. شعریمقدم در همین زمینه گفت: نتیجه جلسهیی که در کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با حضور او و بیژن زنگنه وزیر نفت برگزار شده، حاکی است که بازار جهانی تنها توانایی جذب 16میلیون تن از تولیدات متانول ایران را خواهد داشت.

به این ترتیب اگر ایران مازاد تولید خود را نیز در آینده وارد بازار کند، این امکان به وجود میآید که قیمتهای جهانی متانول فروکش کند. تدبیری که مجلس و دولت در تازهترین جلسه خود در این زمینه اندیشیدهاند، احداث واحدهای تکمیلی در کنار مجتمعهای تولید متانول است. مجتمعهایی که بتوانند تولیدات این واحدها را به محصولات دیگر تبدیل کنند. شعری مقدم در همین زمینه گفت که این واحدهای جدید نیاز به حدود یک میلیارد دلار سرمایهگذاری دارد.  برای درک بهتری از فضا، به سراغ متانول و کاربردهای آن میرویم. وبسایت موسسه جهانی متانول در گزارشی مینویسد، متانول مانند یک بلوک سیمانی شیمیایی در ساخت صدها محصول از رنگهای نقاشی و پلاستیکها، مبلمان و موکت، قطعات خودرو و مایع شستشو شیشه اتومبیل نقش ایفا میکند. محصولاتی که در زندگی ما کاملا محسوس و ملموس است. متانول به عنوان سوخت انرژی نیز در حال ظهور است. این کاربرد در مورد اتومبیلهای ما، کامیونها، اتوبوسها و حتی توربینهای برق در حال اجراست. همچنین متانول به عنوان متیل الکل یا الکل چوب نیز شناخته میشود. این سادهترین الکل با فرمول شیمیایی CH3OH است.

متانول ماده ای بیرنگ، مایع قابل اشتعال در دمای اتاق و شامل کربن و هیدروکربن کمتر از هر سوخت مایع دیگراست. آسیا، امریکای شمالی و جنوبی، آفریقا و خاورمیانه مهمترین مراکز تولید متانول در جهان هستند. در سراسر جهان، بیش از 100 مجتمع متانول با ظرفیت تولید حدود 100میلیون تن (33 میلیارد گالن یا 125 میلیارد لیتر) و هر روز بیش از 180000 تن متانول که به عنوان مواد خام شیمیایی یا به عنوان سوخت حملونقل (60 میلیون گالن یا 225 میلیون لیتر) مورد استفاده قرار میگیرد. فعالیت اقتصادی صنعت جهانی متانول هرساله حدود 36میلیارد دلار است. این صنعت بیش از 100هزار فرصت شغلی در سراسر دنیا ایجاد کرده است.

این الکل ساده میتواند تقریبا از هرچیزی که نوعی گیاه است (یا حتی نوعی گیاه بوده) به دست آید که شامل سوختهای فسیلی رایج مانند گاز طبیعی و زغالسنگ و منابع تجدید شونده مانند زیست توده، گاز دفن زباله و حتی گازهای گلخانهیی تولیدی نیروگاهها و CO2 اتمسفر میشود. با وجود چنین تنوعی از مواد اولیه و نیز کاربردهای فراوان، جای شگفتی نیست اگر بگوییم متانول یکی از همهگیرترین مواد شیمیایی مورد استفاده در دنیا از سال 1800 تاکنون است.

از بازار چه خبر؟

چین در سالهای گذشته مهمترین رهبر افزایش تقاضای متانول در جهان بوده است. بررسیهای ایاچاس در همین زمینه نشان میدهد که در سال 2013 برآورد از تقاضای جهانی برای این محصول از 60.7 میلیون متریک تن به 109 میلیون متر یک تن در سال 2023 رسیده است. رقمی که 80 درصد افزایش تقاضا در 10 سال و در واقع 8 درصد در هر سال را بالغ میشود. چین مهمترین دلیل این افزایش تقاضاست. افزایش چشمگیر احداث واحدهای الفینی در چین باعث شده است که این کشور خود نیز متانول را از طریق زغالسنگ تولید کنند. پیشبینیها حاکی است که مصرف متانول چین از 30 میلیون تن در سال 2013 به 67.5 میلیون تن در سال 2023 خواهد رسید. به این ترتیب واردات متانول چین که در سال 2013 تنها 4 میلیون متر یک تن بوده، در سال 2023 به 25 میلیون متر یک تن خواهد رسید. شاید این تصور اکنون قویتر شده که با افزایش تقاضای جهانی، چین که یکی از شرکای استراتژیک ایران محسوب میشود تا سال 2020 بازار متانول و صادرات صنعت پتروشیمی ایران را ظرف 4 یا 5 سال آینده تضمین خواهد کرد. پیشبینیها از تولید 24 الی 25 میلیون تن تولید متانول در آینده خبر میدهد.

اما همهچیز به این سادگی نیست. هر چند تقاضا و مصرف متانول در جهان رو به افزایش است اما از سوی دیگر طرف عرضه نیز با رشد چشمگیری روبهروست. ای اچ اس در یکی از گزارشهای خود در همین زمینه مینویسد که امریکای جنوبی تا سال 2017 به یکی از مهمترین صادرکنندگان جهانی متانول تبدیل خواهد شد. مسالهیی که نشان میدهد به دست آوردن بازار متانول برای ایران به این سادگی نیست.

حال و روز مجتمعها

هر چند از بهار سال 1393 که شرکت سرمایهگذاری صنایع پتروشیمی آماری از آخرین وضعیت طرحهای در دست احداث این صنعت منتشر کرد تاکنون، تنها آمار جسته گریختهیی از پیشرفت طرحها وجود دارد اما برآوردها نشان میدهد که بهطور متوسط واحدهای تولیدکننده متانول به غیر از دو طرحی که هنوز پیشرفت چندانی نداشته و واحدهایی که در همان سال 93 نسبتا جلو بودهاند، به پیشرفتهایی کمتر از

20درصد رسیده باشند. پتروشیمی آپادانا که در ابتدا با همکاری یک شرکت ونزوئلایی ایجاد شد و در پایان اسفندماه سال 92 پیشرفتی معادل 9.5 درصد داشت اکنون با 10درصد پیشرفت به 19.5 درصد پیشرفت فیزیکی رسیده است. این آمار طبق آخرین خبری است که سیدتورج ارونقی مدیرعامل این واحد در اختیار «تعادل» قرار داده است. سیدتورج ارونقی مدیرعامل شرکت پتروشیمی آپادانا با اعلام این خبر به «تعادل» میگوید: «اکنون در انتظار وارد شدن برخی از تجهیزات هستیم. همچنین با رسیدن ایران و 1+5 به توافق ما قصد داریم سفارش تجهیزات دیگر خود را به شرکتهای تراز اول اروپایی بدهیم.»

ارونقی در واکنش به این پرسش که سرنوشت پتروشیمی آپادانا که ظرفیت تولیدی برابر با 1650 هزار تن در سال دارد، با توجه به رصد اخبار جدید از بازار متانول توسط مسوولان ارشد پتروشیمی دچار تغییری خواهد شد، بیان میکند: «مبانی مختلفی در این زمینه دیده شده است. متانول با اینکه محصولی نهایی برای فروش محسوب میشود، میتواند به محصولات پاییندستی مانند پروپیلنها و الفینها تبدیل شود و به فروش برسد.» البته پروژههای MTX (تبدیل متانول به دیگر فرآوردهها) پروژههای سادهیی نیست. تکنولوژی این تبدیلها اکنون در ایران وجود نداشته و صنعت پتروشیمی ایران نیاز به واردات این تکنولوژیها را دارد. البته این مساله جدا از سرمایهگذاری کلی برای احداث چنین واحدهایی است. مدیرعامل پتروشیمی آپادانا اما در این باره میگوید: «تاکنون 4 شرکت چینی در این زمینه اعلام آمادگی کردهاند که تکنولوژی تبدیل متانول به پروپیلن و الفینها را به ایران بفروشند. آنها به تازگی در یک گردهمایی بزرگ این تکنولوژی را ارائه دادند. در نتیجه این فرآیند برای پتروشیمی ایران غیرقابل دسترس نیست.»

ارونقی معتقد است به این ترتیب ایران به «قطب جهانی متانول» تبدیل میشود، او البته در پاسخ به این پرسش که آیا تبدیل شدن ایران به قطب جهانی متانول به بهای فروکشکردن قیمتهای جهانی این محصول تمام نخواهد شد، اظهار میکند: «این مساله به وضعیت اقتصادی جهان بستگی دارد. اما من اعتقاد دارم با توجه به تقاضای روزافزون برای این محصول به ویژه از طرف چین، متانول جایگاه خود را در کوتاهمدت از دست ندهد.» شاید در نهایت اکنون برای نتیجهگیری در زمینه سرنوشت متانول ایران زود باشد. با عملی شدن رفع تحریمها و ورود سرمایهگذاران خارجی، این امید بیشتر میشود که صنایع الفینی در ایران رو به پیشرفت گذاشته و در نتیجه حجمی هر چند اندک از حدود 25میلیون تن متانول تولید شده در ایران به صنایع پاییندستی تبدیل شود. این رویکرد البته مستلزم این است که هر چه سریعتر نقش جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی در قالب شرکتی رگولاتوری که بر فعالیت دیگر واحدها نظارت دارد، مشخص شود. اما گذشته از تمام این مسائل، یک نکته بر جای خود باقی است، این نکته که صدور مجوزهای بیشمار احداث واحدهای متانول در ایران، چندان با نگاه کارشناسی و آیندهنگری همراه نبوده است. نکتهیی که باید در قبال دیگر طرحها بیشتر رعایت شود.