ابهام در برنامه‌ریزی‌ بالادستی برای صنایع پالایش و پتروشیمی

هتل المپیک در دو روز گذشته، شلوغتر از همیشه بود. در نخستین کنگره نفت و نیرو و مقامهای مختلف دولتی و خصوصی و سرمایه گذاران خارجی در جای جای لابی هتل دیده میشدند. فعالان و پیمانکاران صنعت نفت و گاز در ایران نیز به دنبال یافتن کانالی ارتباطی با سرمایهگذاران خارجی، راهی این کنگره شده بودند. روز گذشته و در نشست تخصصی صنایع پالایشی و پتروشیمی، جین مارک دی رویر نایبرییس ارشد بخش بینالملل و پایداری شرکت ایرلیکویید، هیروشی اگاوا نایبرییس شرکت چیودا، مرضیه شاهدایی مدیر طرحهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی، یوتاکا مازاکی نایبرییس ارشد شرکت JGC و عباس کاظمی معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش به مباحثه پرداختند.

جین مارک دی رویر در مهمترین قسمت از ارائه خود این پرسش را مطرح کرد که آیا آنها که تمام قراردادهایشان در کشورهای دیگر عمری 15 ساله دارد، میتوانند امیدوار باشند که در ایران به قراردادی بلندمدت دست پیدا کنند؟ هیروشی اگاوا نیز ابراز امیدواری کرد که این شرکت ژاپنی بتواند پروژههای تبدیل متانول به الفینها را در ایران داشته باشد. مهمترین بخش از اظهارات مازاکی نیز به مشکلات ایران در پالایشگاهها و امکان کمک شرکت JGC که سابقا نیز در ایران حضور داشته برای حل این مشکلات بود. مرضیه شاهدایی و عباس کاظمی نیز کلیتی از وضعیت هر یک از بخشهای تحت نظارت خود ارائه کردند. کاظمی در این ارائه صراحتا بیان کرد که پالایشگاهها در ایران اکنون سودده نبوده و در بسیاری از موارد حتی «ضررده» هستند.

بررسیها از واکنش حاضران در این کنگره نشان میداد که بسیاری بر این باور بودند که سخنان مسوولان ارشد وزارت نفت طی دو روز گذشته بیش از هر چیز نشان میدهد که آنها اکنون «برنامه دقیق» و مشخصی برای توسعه این صنعت ندارند و بیش از هر چیز به بیان کلیات اکتفا میکنند. یکی از حضار که نمیخواهد نامش فاش شود، اظهار میکند که تمام صحبتهای مطرح شده طی 2 روز گذشته تکرار مکررات در 2 سال گذشته بوده است و از دیدگاه او تنها طرحی که میتوان اکنون روی آن حساب کرد «طرح پالایشی سیراف» است. یکی دیگر از شرکتکنندگان در کنگره میگوید که خارجیها تا زمانی که از جزئیترین شرایط و برنامه درباره یک طرح مطلع نباشند هرگز ریسک سرمایهگذاری را نخواهند کرد و برآوردی هم که از این صحبتها میشود، این است که برنامه دقیقی وجود ندارد. گزارش  از مشروح مباحث طرح شده در نشست پتروشیمی و پالایش را در ادامه میخوانید.

جین مارک دی رویر اظهارات خود را اینگونه آغاز میکند: «من این پنل را با صنعت گاز آغاز میکنم. ما در 80 کشور فعالیت داریم و بیش از 50 هزار نفر در شرکت ما مشغول به کار هستند. درآمد ما از فروش حدود 15 یوروست. سازمان آلمانی لورگی در زمینه تکنولوژیهای حوزه پتروشیمی با ما همکاری میکند. امروز ما گروه خود را با ماهیت فرانسه-آلمانی مدیریت میکنیم.»

کمک به ایران برای تبدیل تکنولوژی پتروشیمی

او در ادامه میگوید: «اینجا ما گاز طبیعی داریم اما آنچه من از آن با عنوان صنعت گاز صحبت میکنم منظور من چندین مولکول است، مثلا اکسیژن، نیتروژن، مونوکسیدکربن، هلیم. پس این مولکولها هستند که ما تولید میکنیم و در اختیار مشتریان قرار میگیرند. البته ما عرضهکننده تکنولوژی در حوزه پتروشیمی نیز هستیم. اما بحث امروز این است که ما به ایران کمک کنیم به جای اینکه عرضهکننده تکنولوژی به این کشور باشیم، کاری کنیم این کشور بتواند خودش در حوزه صنعت گاز، این مولکولها را تولید کند. در حالی که ایران در حال بهبود بخشیدن به فناوری و صنعت پتروشیمی خودش است به نظر ما بهتر است مدلهایی که در دیگر کشورها مورد استفاده قرار گرفته است را در نظر بگیرد. از سنگاپور و کره و چین گرفته تا اروپا و هوستون این مدل مورد استقبال مشتریها واقع شده است.»  رویر ادامه میدهد: «به نظرم سه انتظار پشت هر فناوری وجود دارد: نخست امنیت عملیات است. آنها فعالیتهای مستمر و بدون وقفه واحدها را میخواهند. آنها انتظار دارند ما این امنیت را برقرار کنیم و به نظر این نخستین نیاز است. دوم نیاز آنها، رقابتپذیری است. اگر ما این مولکولها را برای آنها فراهم کنیم این رقابتپذیری فراهم خواهد شد. سومین نیاز مربوط به محدودیتها میشود. این محدودیتها مربوط به سایت میشود مثلا آن سایت چقدر انتشار کربن یا مصرف سوخت دارد که ما باید آن را کاهش دهیم. این موارد محرکهایی هستند که بسیاری از کارخانههای بزرگ پتروشیمی را به سوی ایرلیکویید کشانده است.»

وضعیت گاز ایران جذاب است

نایبرییس ارشد بخش بینالملل شرکت ایرلیکویید در ادامه بیان میکند: «به هر حال ما اینجا هستیم و مسوولیت ما تامین و عرضه گاز است و باید با بالاترین درصد اطمینان این گاز را تامین کنیم که این اساسیترین انتظاری است که مشتری از ما دارد. شرکتها طی سالها فعالیتی که داشتهاند تخصصهایی را به دست آوردهاند و ما کمک میکنیم تا آن را ارتقا دهیم. نخستین کاری که ما انجام میدهیم فراهم آوردن تکنولوژی است که تنها از طریق درک عمیق آن قابل انجام است. تفاوتی ندارد که شما تولیدکننده اکسیژن باشید یا هر نوع دیگری از مولکولهای گازی، شما باید تکنولوژی خود را ارتقا بدهید. دومین مورد تخصص در انجام عملیات است.»

او ادامه میدهد: «ما از طریق روابطی که در این سالها داشتهایم در این زمینه تخصص بسیاری به دست آوردهایم. مثلا ما باید بتوانیم تخصص لازم را به دست بیاوریم تا بتوانیم تاسیسات و خطوط را بهبود ببخشیم و بهترین عملکرد را از آنها به دست بیاوریم. سوم اینکه ما سرمایهگذاری میکنیم، نه تنها روی مشتری بلکه روی زمان نیز سرمایهگذاری میکنیم. خیلی اهمیت دارد که بتوانیم کیفیت بالا را از طریق سرمایهگذاری حفظ کنیم. در پایان اینکه ما تجربیات بازاریابی خود را روی میز قرار میدهیم. ما میدانیم چطور بازار را توسعه ببخشیم و ارزش افزوده ایجاد کنیم.»  رویر در ادامه میگوید: «در نهایت اینکه به نظر من وضعیت صنعت گاز در اینجا بسیار جذاب است و صنعت پتروشیمی ایران باید این را مد نظر قرار بدهد.

پرسش نخستی که ما دیدهایم مشتری مطرح میکند این است که پول و منبع طبیعی خود را کجا خواهید برد؟ این پرسشی کلیدی است. یعنی چه چیزی برای مشتری اهمیت دارد و مایل است در درازمدت تلاشش را روی چه چیزی قرار دهد؟ و پرسش دوم این است که اگر نقطه ایکس برای عرضه گاز مناسب است، آیا مایل است برای درازمدت با آنجا همکاری کند؟ این یک فرآیند یکشبه نیست بلکه همانطور که توضیح دادم گاهی اوقات 15سال یا بیشتر طول میکشد تا یک رابطه تجاری قابل اعتماد شکل بگیرد. این یک تصمیم مهم است. به نظر من اکنون بهترین موقع است که این سوال را از خودمان در مورد ایران بپرسیم.» 

هیروشی اگاوا مدیرعامل شرکت چیودا دومین سخنرانی است که بعد از رویر ارائه خود را آغاز میکند. اگاوا با اشاره به اینکه از سال 1991 فعالیت خود در ایران را آغاز کردهاند، اظهار میکند که ارائه او مربوط به پروژههای تبدیل متانول به پروپیلن و متانول به الفین است. او اظهار میکند که شرکت ژاپنی چیودا اکنون در 60 کشور دنیا فعالیت کرده و یکی از اصلیترین بازیگران دنیای ال ان جی است. او با اشاره به اینکه این شرکت در نقاط مختلفی مانند بغداد، بصره، لندن و هیوستون شعبه دارد به سابقه فعالیت این شرکت در واحد پتروشیمی بندر امام نیز اشاره کرده و ابراز امیدواری میکند که آنها بتوانند نقشی در وضعیت جدید صنعت پتروشیمی ایران ایفا کنند.

باید از متانول استفاده کنیم

مرضیه شاهدایی مدیر طرحهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی کشور پس از اینکه اگاوا ارائه خود را درمورد تخصص شرکت متبوعش در زمینه پروژههای تبدیل متانول به پروپیلن و الفینها داد، ارائه خود را با توضیح راجع به ماهیت فعلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی و وضعیت و هدفهای طرحها آغاز میکند. شاهدایی در اظهارات خود به این مساله اشاره میکند که ارائه آقای اوگاوا راجع به پروژههای تبدیلی در پتروشیمی ایران، شامل برخی طرحهای این شرکت در وضعیت فعلی میشود.

او در ادامه بااشاره به اینکه ایران تاکنون از خوراکهای مایع و ترکیبی استفاده میکرده است، بیان میکند طرحهایی که تاکنون داشتیم به سمت آمونیاک و اوره و متانول بوده است که در حقیقت این ارقامی هم که ارائه دادم آمونیاک موجود در کشور است و پروژههایی هست که پیشبینی کردهایم و از خوراک متانول باید استفاده کنیم. شاهدایی در ادامه به رشد فزاینده مصرف پلاستیک اظهار میکند که این بازار در ایران برای سرمایهگذاران بسیار مناسب است. مدیر طرحهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی بااشاره به اینکه در 10سال اخیر ایران به سمت تولید پروپیلن از متانول حرکت کرده است خبر میدهد که ظرفیت تولید این محصول در ایران بهزودی به 5.5میلیون تن خواهد رسید.

پلیپروپیلن اولویت است

شاهدایی در ادامه اظهار میکند یکی از مهمترین پرسشهایی که از شرکت ملی صنایع پتروشیمی میشود این پرسش است که چرا تولید در این شرکت بیش از پروپیلن به سمت پلیپروپیلن حرکت میکند؟ او پاسخ خود در این زمینه را اینگونه مطرح میکند نگاهی به آمارهای جهانی در سال2014 نشان میدهد که 66درصد مصرف پروپیلن صرف تولید پلیپروپیلن میشود و در سال2019 نیز این روند و درصد به 67درصد خواهد رسید. درنتیجه پروژههای تولیدی در ایران باید به سمت تولید پلیپروپیلن حرکت کنند. شاهدایی اظهار میکند که واحدهای تبدیل گاز به پروپیلن و گاز به الفینها به خودی خود توجیه اقتصادی ندارد و در حالتی توجیهپذیر خواهد بود که واحدهای پاییندستی در کنار آنها ایجاد شود. او در پایان اظهار میکند که سرمایهگذاران خارجی را تشویق میکند برای توسعه صنعت پتروشیمی در کنار شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار بگیرند و مهمتر از همه به این نکته توجه کنند که این صنعت در ایران اکنون بهدنبال جذب «سرمایهگذاری مستقیم» است. او در ادامه به ابلاغیه اسحاق جهانگیری درباره نرخ خوراک پتروشیمی اشاره کرده و بیان میکند: «نهاد ریاستجمهوری نیز بهتازگی مصوبهیی را اعلام کرده که طبق آن مصوبه تخفیفهای پلهیی به سرمایهگذاران در شرایط خاص تعلق میگیرد. طبق این آییننامه واحدهایی که هر 3جنبه بالادستی، میاندستی و پاییندستی را در صنعت پتروشیمی ایجاد کنند به تخفیفهای خوبی خواهند رسید.»

یوکاتا یامازاکی مدیرعامل شرکتJGC پس از مرضیه شاهدایی سخنان خود را با معرفی این شرکت آغاز میکند. طبق اظهارات یامازاکی شرکتJGC در بیش از 80کشور فعالیت میکند و سالانه درآمدی معادل 6.6میلیون دلار دارد. یامازاکی در ابتدای اظهارات خود بااشاره به اینکه آنها در گذشته با چالشهای مختلفی در فعالیت در ایران روبهرو بودهاند از شرکتهای پتروپارس و شرکت ملی صنایع پتروشیمی بابت اینکه در این دوران از آنها حمایت کردند، تشکر میکند. یامازاکی اظهار میکند که آنها در سال1994 در ساخت واحدBPSD در ایران فعالیت داشتهاند و اکنون 76پروژه در خاورمیانه به ارزش 29میلیارد دلار دراختیار دارند. یامازاکی که متن کامل ارائه او در شماره بعدی روزنامه «تعادل» منتشر خواهد شد در پایان اظهارات خود نیز اظهار امیدواری میکند که این فرصت برای شرکت متبوعش ایجاد شود که مانند گذشته فعالیتهایش در ایران را ازسر بگیرد.

بعد از اینکه مدیرعامل شرکتJGC اعلام آمادگی میکند که آنها آمادگی دارند تا در صنعت پالایشی ایران تحول ایجاد کنند و میزان تولید مازوت در این پالایشگاهها را کاهش دهند، عباس کاظمی معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش اظهارات خود را آغاز میکند. شاید اشاره مدیرعامل شرکت جیجیسی به پایین بودن راندمان پالایشگاهها و کیفیت نامطلوب فرآوردههای نفتی در ایران است که باعث میشود کاظمی از همان ابتدا آب پاکی را روی دست پالایشگاهسازی در ایران ریخته و اظهار کند که با افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی در گذشته، از نقطهیی به بعد در ایران رسما «اقتصادی» نبوده است.

او بااشاره به تاریخچه پالایشگاهسازی در ایران به این مساله اشاره میکند که نخستین پالایشگاه در ایران بعد از ملی شدن صنعت نفت در تهران ایجاد شد و پالایشگاه دوم در تهران، شیراز، بندرعباس و اصفهان نیز همه با روش نخستین پالایشگاه ساخته شدند. روشی که سبب شد در ادامه تمام این پالایشگاهها به ورطه ضرر کشیده شوند.

پالایشگاههای ایران سودده نیستند

کاظمی ماجرا را اینگونه روایت میکند: «در سال1344 که پالایشگاه تهران ساخته شد، نفت قیمتی کمتر از یکونیم دلار در هر بشکه داشت و قیمت آن در لیتر به کمتر از یک سنت میرسید. این درحالی بود که فرآوردههایی مانند مازوت در آن زمان قیمتی بالاتر از 3سنت داشتند. درنتیجه پالایشگاه تهران در ابتدا اقتصادی بود اما با آغاز روند افزایشی قیمت نفت در سال51، اقتصاد پالایشگاهها زیر سوال رفت. در آن زمان شرکت ملی نفت وظیفه امنیت عرضه را برعهده داشته و به اقتصاد توجهی نداشت.»

همین مساله باعث میشود در تمام سالهایی که از آن تاریخ میگذرد پالایشگاهها در ایران به فعالیت غیراقتصادی خود ادامه دهند و تنها اقدام اصلاحی حدود 2سال گذشته در پالایشگاه اراک صورت بگیرد. کاظمی در ادامه اظهارات خود بیان میکند که پس از انجام اصلاحات نسبی در پالایشگاه اراک، روند خصوصیسازی اتفاق افتاده و این عملکرد معطل میماند. او در ادامه اظهار میکند: «سال گذشته دولت اجبار کرد که پالایشگاهها 30درصد از سود را برای کاهش مازوت و کیفیت محصولات هزینه کنند پالایشگاه اصفهان شروع کرده ولی رضایتبخش نیست. ازسوی دیگر هم یک قانون دایمی هم داریم که طبق آن وزارت نفت مکلف شده بود که تا سال2025 تولید مازوت ما به زیر 10درصد برساند که این قانون هم باید عملی شود.» نکته جالبتوجه درمورد این قسمت از اظهارات کاظمی اینجاست که نیروگاهها در ایران اکنون وابستگی شدیدی به مازوت دارند و درواقع اگر وزارت نفت تولید مازوت خود را کاهش دهد، نیروگاهها چالشی جدید خواهند داشت.

به هر رو کاظمی اظهارات خود را بااشاره به اینکه تمام این مسائل سبب میشوند حوزه پالایش در ایران جای کار بسیار زیادی داشته و نیاز به اصلاحات شدید را حس کند به پایان میرساند؛ پایانی که خالی از هرگونه معرفی «جذابیتهای این بخش» برای خارجیها و سودی که آنها از این سرمایهگذاری خواهند برد است. به نوعی این روش ارائه بیش از هر چیز بر ضعف شدید ساختار پالایشی در ایران دلالت داشت و به خودی خود نمیتوانست رغبت چندانی در سرمایهگذار برای ورود به این حوزه ایجاد کند.