مواد معدنی پرکاربرد در صنایع از نگاه کارشناسان

مواد معدنی طیفهای مختلفی دارند و براساس ویژگیهایشان در صنایع مختلف کاربرد دارند. حال اینکه استفاده از کدام یک از مواد معدنی ضرورت بیشتری در صنعت دارد نظرات مختلفی از سوی کارشناسان مطرح میشود. برخی میگویند عناصر استراتژیک که همان عناصر نادر خاکی هستند بهدلیل کاربرد فراوان در صنایع «هایتک» امروزه بهعنوان مواد معدنی استراتژی محسوبمیشوند. از طرفی برخی دیگر از دانشآموختگان و فعالان در حوزه معدن معتقدند باید در ابتدا بازار مصرفی محصول شناسایی شده و سپس نسبت به دستهبندی آنها تصمیمگیری شود.

عناصر استراتژی

ککعلی دوستی، کارشناس معدن درباره این موضوع که آیا میتوان انواع مواد معدنی کشور را با توجه به اهمیت آنها در صنایع و تامین نیاز انسانها در ۳ دسته و براساس ضرورت نیاز، تقسیمبندی کرد یا خیر، اظهار کرد: مواد معدنی که نیاز به آنها به شدت احساس میشود شامل عناصر استراتژیکی هستند که در صنایع پیشرفته و فضایی به کار میروند یا معادل ارز بانکی بوده یا برای تولید تجهیزات پیشرفته نظامی لازم هستند و کشورهای دارنده آن حاضر به صادرات آنها نبوده و بهطور معمول این معادن به وسیله نیروهای نظامی در کنترل هستند. او در ادامه افزود: بهدلیل مسائل امنیتی، اطلاعات دقیقی از معادن عناصر استراتژیک منتشر نمیشود. پلاتین، طلا، نقره، مس، اورانیوم، زیرکن و... را میتوان جزو این عناصر نام برد.

کانیهای ضروری

دوستی به دسته دیگری از مواد معدنی اشاره کرد و گفت: دومین دسته مواد معدنی را میتوان کانیهای ضروری نامگذاری کرد. این دسته از کانیها که لازمه صنایع ماشینسازی و ساختمانسازی هستند موادی همچون سنگآهن، نیکل، کروم و خاکهای صنعتی را شامل میشوند. به طور کلی مواد معدنی ضروری به کانیهایی اطلاق میشود که فراوانی بیشتری داشته و در صورت کمبود آنها در کشور امکان واردات آنها از دیگر کشورها فراهم باشد. او بر این باور است که فناوری، قدرت فرآوری، آلیاژ و ترکیب مواد است که به عناصر ارزش میبخشد. بارزترین نمونه کاربرد این کانیها را میتوان در تلفنهای همراه مشاهده کرد که قدرت دانش و فناوری منجر به ایجاد ارزش افزوده برای این عناصر شده است زیرا بیشترین ارزشی که در تلفنهای همراه وجود دارد متعلق به همین عناصر است. او به یکی از پیچیدهترین فناوریها اشاره کرد و گفت: امروزه اتصال عناصر نیمه رسانا یکی از پیچیدهترین فناوریهاست که در انحصار چندین کشور نظیر امریکا، ژاپن، چین و... قرار دارد.

نیمهرساناها عناصر گرانی قیمتی نیستند ولی قطعاتی نظیر آیسیها، دیودها و ترانزیستورها به کمک این عناصر ساخته میشوند و ارزشافزوده فوقالعاده بالایی از تولید آنها ایجاد میشود. دیود نورانی (الایدی) یکی از سادهترین این محصولات است. همان چراغ کوچکی که پایین مانیتور یا تلویزیون روشن است و و امکان ساخت آن در کشور وجود ندارد یا لامپهایی که با تثبیت ولتاژ عمر بینهایت دارند از دیگر محصولات ساخته شده از این عناصر هستند. البته از مواد معدنی گرانبهایی مانند طلا نیز در اتصالات استفاده شده است. علی دوستی بیان کرد: میتوان نتیجه گرفت که کانیهای آهنی و غیرآهنی جزو مواد معدنی ضروری هستند و فلزات گرانبها مواد معدنی خیلی ضروری به شمار میآیند. او معتقد است اگر اطلاعات کافی از کاربرد مواد معدنی داشته باشیم و قبل از شروع به اکتشاف و استخراج، به ویژه درباره کانیهای غیرفلزی، بازاریابی انجام شده باشد، با سرعت بیشتری به سود میرسیم. البته باید به این نکته توجه داشت که معدنکاری بازدهی و سوددهی آن در بلندمدت است و برای رشد در این حوزه باید بازاریابی مناسبی را در ابتدای کار انجام داد.

فلزات استراتژیک

سیداحمد مشکانی درباره انواع کانیها براساس ضرورتشان به گفت: صمت فلزات استراتژیک بیشتر در صنایع هایتک، فضانوردی، نظامی، فولاد و آلیاژهای خاص کاربرد دارد که میتوان به مهمترین این عناصر یعنی عناصر نادر خاکی سبک و سنگین، عناصر کمیاب مثل نیوبیوم، تانتالیوم، زیرکونیوم، ژرمانیوم، ایندیوم و... اشاره کرد. همچنین لیتیوم و منیزیوم اشاره کرد. ازمولیبدنیوم، تنگستن، وانادیوم و... را نیز میتوان به عنوان کانیهای معدنی مهم و ضروری یاد کرد. مشکانی افزود: فلزات آهنی نیز شامل آهن، کبالت و نیکل است که به اضافه مولیبدن و منگنز در صنایع فولادسازی و آلیاژهای مقاوم استفاده میشود. فلزات گرانبها نیز شامل طلا، نقره، گروه پلاتین و در صنایع هم بهعنوان زیورآلات و بهعنوان پشتوانه مالی ارزش دارند. کانیهای غیرآهنی موادی همچون مس، سرب و روی، آلومینیوم نیز بعد از آهن بیشترین مصرف را در صنایع دارند. مشکانی با اشاره به اینکه عوامل مختلفی میتواند در طبقهبندی مواد معدنی دخیل باشد، اظهار کرد: مواد معدنی همچون پتاسیم، فسفر و نیترات و اوره بهعنوان کودهای کشاورزی کاربرد فراوانی دارند و معمولا این کودهای از کانسنگهای غیرفلزی پتاس، فسفاته و نیتراتها بهدست میآیند، وی گفت: خاکهای صنعتی نیز شامل فلدسپارها، کائولن، پیروفیلیت، رسها و بنتونیت در صنعت سرامیک، کاشی، آجر و نفت کاربرد دارند. خاکهای نسوز نیز موادی همچون رسهای آتشخوار، بوکسیت، بعضی از کائولنها، آندالوزیت، سیلیمانیت و کرومیت است.

اولویتبندی بیمعنی است وقتی...

خلیل بهار فیروزی، دکترای زمینشناسی اقتصادی نیز درباره انواع مواد معدنی و دستهبندی آنها نیز در گفتوگو با صمت بیان کرد: با توجه به اینکه مواد معدنی یکی از نهادهها در صنایع مختلف همچون صنایع نظامی، غذایی، ساختمان و... هستند، میزان ضرورت آنها بستگی به اولویتبندی انجام شده برای صنایع مختلف در اقتصاد کشور دارد. او در ادامه گفت: باید دید آیا چنین اولویتبندی در صنایع در کشور انجام شده است یا خیر؟ به نظر میرسد براساس داشتههای موجود، وضعیت اقتصادی کشور، نیاز بازارهای منطقهای و جهانی، اولویتبندی مشخصی در سطح کلان برای نقش زمینههای مختلف اقتصادی در تولید ناخالص ملی انجام نشده است. بهار فیروزی معتقد است تا زمانی که ضرورت و اولویت بازارهای مصرفکننده مواد معدنی مشخص نباشد، تعیین ضرورت هر یک از مواد معدنی نیز بیشتر صوری و آرمانی خواهد بود.

بهعنوان مثال با توجه به وجود منابع متعدد انرژی در کشور، پویایی صنعت ساختمان تا چه اندازه مهم است و ماده معدنی به چه میزان لازم است. تا زمانی که اعلام میشود که چند هزار واحد مسکونی خالی وجود دارد، صنعت ساختمان دچار رکود است. در این صورت چگونه میتوان نیاز این بخش را به ماده معدنی مشخص کرد. اینکه از عناصر استراتژیک و مورد استفاده در صنایع با فناوری بالا را به عنوان مواد ضروری نام ببریم، آیا در اینگونه صنایع میتوانیم حرکتی داشته باشیم؟ او ادامه داد: یک برنامه جامع توسعه اقتصادی مورد قبول تمام طیفهای سیاسی وجود ندارد. اولویتهای اقتصادی برای گروههای مختلف سیاسی حاکم تفاوتهای قابلتوجهی دارد و این موضوع موجب سردرگمی در نقش بخشهای مختلف اقتصادی، ازجمله صنایع مختلف بهویژه زمینههای مصرف مواد معدنی میشود. بهارفیروزی بر این باور است که هرگونه دستهبندی برای مواد معدنی عجولانه است و باید در ابتدا اولویتبندی در بازار مصرف انجام شود. در واقع بدون محاسبات پیش فرض شاید برخلاف نظر برخی از کارشناسان، اولویت نخست با مواد معدنی چون فسفات، پتاس، نیترات باشد که جای کار بیشتری دارد.