جزئیات قرارداد ٤٠ میلیارد دلاری ایران و روسیه

وزیر انرژی روسیه بههمراه مدیران ٥٠ شرکت برتر انرژی، نفتی، پتروشیمی، خط آهن و نیروگاه چهارشنبه و پنجشنبه هفته گذشته به ایران آمدند و زمینههای سرمایهگذاری و همکاری مشترک را با کشورمان بررسی کردند.  به نقل از «آناتولی»، الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، گفت: «درمجموع در دیدار از ایران فهرستی از طرحهای اجرائی بین دو کشور را درآوردیم». وزیر انرژی روسیه تأکید کرد: «طرحهای چندینمیلیارددلاری که قرار است بین ایران و روسیه اجرا شود، مربوط به یکسال نیست بلکه این پروژهها در مدتی طولانی اجرا خواهند شد». ایران و روسیه قرار است، طرح ساخت راهآهن بین دو کشور را به ارزش پنج میلیارد دلار اجرا کنند. همچنین هزینه بهروزرسانی نیروگاه برق بخار به ارزش حدود شش میلیارد دلار و چندین طرح دیگر توسط «زاروبژ نفت» شرکت نفتی دولتی روسیه، به ارزش شش میلیارد دلار در ایران اجرا خواهد شد. در این حال طرف ایرانی فهرست ٢١ طرح شامل توسعه حملونقل لجستیکی به ارزش ٢٥میلیارد دلار را ارائه کرده است. آنچنان که در خبرها آمده بود توافق سرمایهگذاری ایران و روسیه با حضور ٥٠ شرکت برتر حوزه انرژی، نفت، پتروشیمی، خط آهن و نیروگاه بوده است. «شرق» برای اطلاع از جزئیات توافقهای احتمالی در حوزه نفت و پتروشیمی با حمید حسینی، عضو هیأتمدیره اتحادیه صادرکنندگان فراوردههای نفت، گاز و پتروشیمی، گفتوگویی دارد که در ادامه میخوانید.

در شرایطی که بسیاری از کشورهای اروپایغربی برای سرمایهگذاری در ایران پساتحریم نظر مثبت دارند، با سفر اخیر وزیر انرژی روسیه به ایران، از توافق برای سرمایهگذاری حدود ٤٠میلیارد دلاری در حوزههایی مانند انرژی، نفت، پتروشیمی، خط آهن و نیروگاه در ایران خبر داده شد. شما از جزئیات این توافق، بهخصوص در حوزه نفت و پتروشیمی، اطلاعی دارید؟
من هم از کلیات این توافق چندان خبر ندارم. البته مذاکرات طرف روسی با وزیر نفت خیلی موفق نبود و میتوان گفت مذاکره آقای زنگنه و وزیر انرژی روسیه، مذاکره شفاف و پرباری نبوده اما گویا مذاکرات وزیر نیرو پیشرفت داشته است. وزارت نیرو علاقهمند همکاری با روسهاست و چند نیروگاه را نیز برای واگذاری به روسها آماده کرده است چراکه بههرحال وزارت نیرو از یکسو با افزایش مصرف برق در کشور و از دیگرسو با کمبود منابع و سرمایهگذاری مواجه است و در شرایطی که پیشبینی میشود ادامه این روال در سال آینده مشکل کمبود برق و قطعی آن را تشدید کند مجبور است چارهای بیندیشد.

در مورد کلیات این توافق چه میدانید؟
تا جایی که من میدانم، بیشتر قرار شده در چارچوب تهاتر، دو کشور در زمینههایی که توانایی دارند با هم همکاری کنند. به این صورت که ما نفت، فراوردههای نفتی، محصولات پتروشیمی و دیگر محصولات ایرانی که در روسیه یا کشورهای ثالث بازار دارند را در اختیار روسیه بگذاریم و درمقابل، روسها به پروژههای نیروگاهی آبی و گازی کشور، برخی از پروژههای ریلی و همچنین در آن بخش از میادین نفتی که توان حضور دارند، وارد شوند.

همراهان وزیر انرژی روسیه در سفر به ایران، علاوه بر انرژی و راهآهن به حوزه نفت و پتروشیمی هم مربوط بودهاند؛ در این حوزهها چه توافقی شده؟
روسها به محصولات پتروشیمی و برخی از فراوردههای نفتی ایران علاقهمند هستند و قطعا این محصولات در روسیه بازار خوبی خواهند داشت. از دیگرسو روسیه بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده نفت جهان است و با توجه به اینکه نفت اورال به نفت سبک ایران بسیار نزدیک است، قطعا علاقه دارد که از این محل بتواند با ایران همکاری کند و فضایی فراهم آورد که در ازای نفت و فراوردههای نفتی و پتروشیمی، کالای روسی به ایران صادر شود. قطعا در این وضعیت نفت میتواند جذابیت داشته باشد.

یعنی نفت بدهیم در ازای کالای روسی؟
نفت، فراوردههای نفتی، محصولات پتروشیمی و هر کالای دیگری که برای صادرات به روسیه دارای مزیت است یا امکان دارد روسیه آن کالا را از ما بگیرد و به کشورهای ثالث صادر کند را به روسیه میدهیم و در ازای آن یا کالاهای مورد نیاز را وارد میکنیم یا از سرمایهگذاری روسها بهرهمند میشویم. البته کالاهای تجاری بیشتر توسط بخش خصوصی وارد یا صادر میشوند و دولت زیاد در این حوزه حضور ندارد و پای نفت هم پیش نمیآید اما در زمینه دفاعی و پروژههایی که دولت میخواهد راهاندازی کند، نفت میتواند وارد شود و کمبود منابع را تأمین کند.

قرار است فقط در خرید اقدام کنند یا در زیرساختهای نفت و پتروشیمی هم وارد میشوند؟
قطعا بهعنوان پیمانکار وارد پروژههای نفت و پتروشیمی هم میشوند ضمن اینکه سابقا نیز علاقهمند بودهاند در حوزههای نفتی ایران وارد شوند اما احتمالا در ایران زیاد زمینه همکاری با روسها وجود نداشته است چراکه پیش از این اعتقادی به تکنولوژی روسها و علاقهای به همکاری با آنها نداشتهایم.

چه شده که حالا اعتقاد و علاقه پیدا کردهایم؟
بالاخره روابط سیاسی الزاماتی بههمراه دارد. با توجه به بحثهای پس از توافق و برجام و اخطارهایی که درباره ورود و نفوذ آمریکا داده شده، نظام درصدد است جلو نفوذ آمریکا در ایران گرفته شود. یکی از راهها هم همین است که حوزه نفوذ چین و روسیه در بازار ایران کاهش پیدا نکند ازاینرو تقریبا یک استراتژی مشخص در پیش گرفته شده که حجم روابط با چین حفظ شود و لطمه نخورد از آن طرف هم روابط سیاسی و اقتصادی با روسیه توسعه پیدا کند تا زمینه برای یکهتازی شرکتهای اروپایی و آمریکایی در ایران مهیا نشود. این استراتژی از بالا تعیین شده و حتما هم لازم نیست که اقتصادی باشد و منافع اقتصادی برای کشور داشته باشد. قاعدتا کشور مسائل امنیتی و سیاسی مهمی دارد که براساس آن تصمیم گرفته شده تا همکاری با روسها افزایش پیدا کند.

پیش از این هم مسائل سیاسی مطرح بوده، چرا تاکنون پای روسها را به حوزه اقتصادی ایران باز نکرده بود. آیا فقط برای جلوگیری از نفوذ غرب و آمریکا روابط اقتصادی خود را با روسیه گسترش میدهیم؟
از یک سال پیش تلاشهایی شد که روسها هم حضور جدیتری در پروژههای نفت و گاز، راهآهن و نیروگاهی کشور پیدا کنند و هم اینکه روسها خریدار نفت خام ایران شوند و آن را بفروشند و کمک کنند تا فشار تحریمها کم شود. با توجه به اتفاقاتی که سال گذشته در روابط روسیه و غرب بر سر مسائل اوکراین افتاد، تحول در روابط ایران و روسیه بسیار امیدوارکننده بود. سفرهای دوجانبه دوباره شروع شد و رفتوآمدها هم از سر گرفته شد، اما متأسفانه آنچه باید در روابط دو کشور در حوزه مسائل بانکی و ویزا و مسائل حملونقل سروسامان پیدا میکرد تحقق نیافت و عملا با وجود اینکه بازار بسیار خوبی ایجاد شده بود و ما میتوانستیم از فرصت تحریم کالاهای غربی در روسیه استفاده کنیم، این فرصت به دلیل همین مسائل و ناهماهنگی دو کشور از دست رفت. در آن روزها بحثهایی بین ما و روسها ردوبدل شد، حتی توافقات کلی هم انجام شد که روسها نفت ایران را خریداری کنند، اما عملا در اجرا با مشکلاتی مواجه شدیم؛ چراکه قیمتهای پیشنهادی روسها بههیچوجه مورد قبول ایران واقع نشد و رابطهای شکل نگرفت. اما حالا با توجه به تحولاتی که در منطقه در حال شکلگیری است و حضور جدی روسیه در سوریه و روابط استراتژیکی که در بحث سوریه و عراق با روسیه پیدا کردهایم، شرایطی فراهم شده تا روابط سیاسی، یخ روابط اقتصادی را آب کند.

این مسئله باعث نمیشود اقتصاد فدای سیاست شود؟
در همه جای دنیا رسم بر این است که روابط اقتصادی، پایهگذار روابط سیاسی باشد؛ اما سیستم کشور ما به گونهای است که وقتی روابط سیاسیمان با کشوری گرم میشود روابط اقتصادی را نیز پیگیری میکنیم؛ یعنی تا وقتی روابط سیاسی نزدیک و قابل اتکایی با یک کشور نداشته باشیم دنبال توسعه روابط اقتصادی نیستیم. حالا فضایی فراهم شده و به نظر میرسد با سفر این هیأت روسی حداقل در بحث نیروگاهی توافقاتی شده و به مرحله اجرا نیز نزدیک میشود و این موقعیت پیش آمده که در سایه روابط سیاسی موفق به توسعه روابط اقتصادی هم شویم.

کشورهای زیادی برای سرمایهگذاری در ایران به تفاهمهایی رسیدند. حالا روسیه تقریبا بیسروصدا وارد میشود. آیا این مسئله به روابط نوپای ما با دنیا آسیب نمیزند و اینکه آیا واگذاری طرحهای اقتصادی در فضای رقابتی به نفع کلیت اقتصاد کشور نیست؟
مسئلهای که در کشور ما وجود دارد، این است که اولویت با مسائل و روابط سیاسی با کشورهاست و شاکله تصمیمگیریها هم مسائل سیاسی و امنیتی است نه مسائل اقتصادی. بالاخره به نظر میرسد حفط منافع سیاسی نسبت به منافع اقتصادی ارجحیت دارد و این تصمیمات اقتصادی نیز به نظر میرسد بیشتر برمبنای منافع سیاسی است تا اقتصادی. در اقتصاد هر تصمیمی که بگیرید منافعی و زیانهایی دارد. هیچ تصمیمی بدون هزینه نیست. این تصمیمات قطعا هزینههایی برای اقتصاد خواهد داشت. اما منافع سیاسی آن موردنظر است. اگر میشد به گونهای تصمیمگیری کرد که هر دو منفعت اقتصادی و سیاسی را داشته باشیم اما زیان نبینیم خوب بود، اما در واقعیت این مسئله نمیتواند اتفاق بیفتد.

برای اینکه در حوزه سیاسی زیان نکنیم احتمال دارد از اقتصاد به سیاست یارانه بدهیم و اقتصاد ضرر کند؟
اغلب همینگونه بوده و ما از اقتصاد به سیاست یارانه دادهایم. عمده تصمیمات وجهه سیاسی- امنیتی دارد و کمتر تصمیماتی با نگاه اقتصادی صرف گرفته شده و کمتر نگاه کارشناسی اقتصادی مبنای روابط در طولانیمدت بوده است. به هر حال باید اولویتها مشخص شود.

ما گفتیم در پساتحریم تولید نفت را افزایش میدهیم، آیا حضور روسها میتواند همسو با این هدف ما، کمککننده باشد؟
ما برای افزایش ظرفیت تولید نفت نیازی به روسها نداریم. افزایش ٥٠٠ هزار بشکهای را در اولین فرصت انجام میدهیم، برای افزایشهای بعدی هم شرکتهای ایرانی و چینی و شرکتهایی مانند انی، که اعلام آمادگی کردهاند، کفایت میکنند. بسیاری از شرکتهایی هم که در عراق مشغول فعالیت هستند با توجه به شناختی که نسبت به حوزههای غرب کارون پیدا کردهاند، آمادگی دارند با ایران همکاری کنند.

آیا روسها در زمینه نفت و پتروشیمی سابقه فعالیت گسترده در دیگر کشورها را دارند؟
روسها در قزاقستان، آذربایجان، اوکراین و بلاروس حضور دارند، اما به این حضور نمیتوان نام سرمایهگذاری خارجی را اطلاق کرد، چراکه روسیه این کشورها را حوزه اقتدار و نفوذ خود میداند و برای جلوگیری از خروج این کشورها از حوزه نفوذ خود به عنوان سرمایهگذار حاضر شده است. البته روسها در حوزه گاز در بسیاری از کشورها حاضر هستند. اما در حوزه نفت؛ اینطور که غربیها و چینیها در صنعت نفت جهان حضور دارند، حداقل من از حضور روسها اطلاعی ندارم.

با تکنولوژی موجود در زیرساختهای کشور و با توجه به سابقهای که ما در صنایع خود داریم آیا روسها میتوانند با ما همکاری کنند؟
دانش و تکنولوژی روسها با سابقه و تکنولوژی و نوع کاری که ما تاکنون داشتهایم، قطعا هماهنگ نیستند. اگر بخواهیم از روسها استفاده کنیم باید در پروژههای جدید از آنها استفاده کنیم؛ چراکه در پروژههای فعلی قطعا امکان استفاده از دانش و تکنولوژی روسیه وجود ندارد.

یعنی در طرحهای نیمهتمام امکان استفاده از حضور روسیه وجود ندارد؟
در بحث تجهیزات نه، اما در حوزه توان مالی و توان پیمانکاری میتوان از آنها استفاده کرد.