مانع اصلی تولید دانه‌های روغنی

توجه به توسعه کشت دانههای روغنی در کشور از سال 1340 با توسعه کشت پنبه آغاز شد و در سال 46-1345 با تاسیس شرکت توسعه کشت دانههای روغنی زراعت آفتابگردان و سویا در کشور توسعه یافت.

سطوح زیر کشت و تولید دانههای روغنی در سالهای اولیه افزایش قابل توجهی داشت و در ادامه دچار نوسانهای زیادی شد.

کند شدن رشد تولید دانههای روغنی و افزایش سریع سرانه مصرف روغن نباتی در کشور سبب شد درصد خودکفایی در این کالای اساسی از حدود 75 درصد سال 1340 به کمتر از 10 درصد در سال 1378 برسد.

وزارت جهاد کشاورزی موضوع افزایش تولید دانههای روغنی را در برنامه کار خود قرار داد و طرح توسعه کشت دانههای روغنی را با محدودیت کشت کلزا تهیه کرد.

در ادامه و در سال 1382 وزارت جهاد کشاورزی طرحی تحت عنوان طرح تامین منابع روغن نباتی کشور تهیه و اجرا کرد که در آن هدف حصول خوداتکایی حدود 75 درصد در تولید روغن در سال 1393 بود، اما آمارهای موجود نشان میدهد که نسبت به مواد اولیه تولید روغن نباتی حدود 95 درصد وابستگی داریم که این موضوع نشان از عدم کارایی طرح مذکور به دلایل مختلف دارد.

افشین اسماعیلیفر عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در رشته بیماری شناسی گیاهی- امنیت غذایی در مورد علل عدم موفقیت در خوداتکایی دانههای روغنی در 50 سال اخیر گفت: دانههای روغنی و گندم از آن جهت که جزء محصولات استراتژیک به شمار میروند، در امنیت غذایی از اولیت خاص برخوردار است.

وی با بیان اینکه در گذشته ضریب خود اتکایی دانههای روغنی حدود 8 درصد بود و اکنون این رقم به کمتر از 5 درصد کاهش یافته، افزود: به علت وابستگی 95 درصدی به واردات روغن خام امنیت غذایی کشور در این حوزه بسیار آسیبپذیر است.

اسماعیلیفر بیان داشت: با تاسیس شرکت کشت و توسعه دانههای روغنی در سال 1345 کشت و توسعه دانههای روغنی در کشور آغاز میشود و با توجه به میزان جمعیت در آن مقطع زمانی حدود 90 درصد نیاز داخلی کشت روغن کشور از طریق تولیدات دانههای روغنی داخلی فراهم میشد، اما با گذشت زمان با افزایش جمعیت میزان تولید داخلی متناسب با افزایش جمعیت نبود.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: با تاسیس کارخانجات روغن در آن سالها کارخانجات روغن به یک اجماع میرسند که دانههای روغنی مورد نیاز را خودشان کشت کنند، محوریت هم با کشت سویا، آفتابگردان و کمی کمرنگ بود، اما بعدها گیاه کلزا محور کشت دانههای روغنی کشور قرار گرفت که در همه اقلیمهای گرمسیر و سردسیر قابل کشت است و در حال حاضر هم محور کشت دانههای روغنی در کشور کلزا است.

متخصص بیماریشناسی گیاهی، امنیت غذایی در پاسخ به این سوال که موانع عمده تولید دانههای روغنی در کشور چیست؟ تصریح کرد: موانع تحقیقاتی از موانع عمدهای است که در تولید دانههای روغنی با آن روبرو هستیم.

اسماعیلیفر با بیان اینکه علیرغم استراتژیک بودن روغن تولید دانههای روغنی در اولویت برنامههای دولت نبوده است بیان داشت: افزایش عملکرد تولید دانههای روغنی در واحد سطح نیاز به مکانیزاسیون، بذر، سموم و کود دارد که با گذشت سالهای و فرایندهای سیاسی در حوزه بینالملل کلا محدود شد.

عضو هیأت عملی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: مهمترین مسئلهای که مانع گسترش کشت دانههای روغنی در کشور بوده اولویتهایی است که دولت نتوانسته برای این موضوع در نظر بگیرد و همچنان این محصول علیرغم استراتژیک بودن آن در اولویت برنامهریزی دولتها نبوده است.

متخصص بیماری شناسی گیاهی – امنیت غذایی با بیان اینکه تولید گندم و کلزا در دنیا ثابت شده است بیان داشت: با بهرهگیری از برنامهریزی مستمر و دنبالهدار تناوب کشت گندم و کلزا میتوان 20 درصد افزایش عملکرد در حوزه گندم داشت.

اسماعیلیفر به مانع دیگر تولید دانههای روغنی در کشور اشاره کرد و گفت: دولت در زمینه تولید دانههای روغنی با ضعف کارشناسی و تخصصی روبرو است و نیاز به سرمایهگذاری، حمایت و حضور و فعالیت سرمایهگذاران بخش خصوصی دارد.

این استاد دانشگاه بیان داشت: عدم سیاستهای حمایتی در سالهای گذشته از کشاورز برای تولید دانههای روغنی و نبودن وام کشت و همچنین عدم وجود مباشر خرید متناسب با قیمت تضمینی از دیگر مسائل و مشکلات تولید نشدن دانههای روغنی در کشور است.

متخصص بیماری شناسی گیاهی- امنیت غذایی گفت: در گذشته مباشر خرید دانههای روغنی تولیدی کشاورزان شرکت توسعه کشت بود، اما از سال 85 این امر به تعاون روستایی سپرده شد و با این کار یک واسطه میان زارعان و بخش خصوصی قرار میگیرد و بر اثر افزایش هزینه خرید دانههای روغنی تولید داخلی برای کارخانجات افزایش مییابد مضاف بر اینکه خرید روغن خام وارداتی هزینه کمتری برای کارخانجات داشت.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بیان داشت: در دهه گذشته واردات روغن خام جهت تنظیم بازار روغن داخلی باعث شد به پروسه تولید و زنجیره تولید خلل جدی وارد شود و کل زنجیره به چالش کشیده شده است.

اسماعیلیفر در پاسخ به این سوال که به نظر شما آیا دلیل نخریدن دانههای روغنی توسط کارخانجات روغن نباتی و روغنکشی رانت موجود در آن است، گفت: نرخ تضمینی خرید کلزا از کشاورزان 2200 تومان تعیین شده در حالی که قیمت وارداتی آن هر کیلو 1400 تومان است، بنابراین کارخانجات به ازای خرید هر یک کیلو کلزای داخلی مبلغ 700 تومان متضرر شده یا به عبارتی باید مابهالتفاوت بپردازند.

وی با بیان اینکه اختلافی که بین صنعت روغن و وزارت جهاد وجود دارد، بر سر همین مابهالتفاوت است و گفت: مابهالتفاوت 700 تومانی برای خرید 50 هزار تن کلزای داخلی یک رقم بزرگ است که با سیاستهای وزارتخانه باید از جیب کارخانجات پرداخته شود که چنین امکانی برای فعالان اقتصادی وجود ندارد.

متخصص بیماریشناسی گیاهی- امنیت غذایی تصریح کرد: این گونه مسائل به چرخه تولید لطمه میزند و انتظار این است که شیب یک طرف نباشد و در مقابل انتظارات وزارتخانه گشایشهایی برای تولیدکنندگان هم وجود داشته باشد.

وی با اشاره به قیمت پیشنهادی 2600 تومان وزاتخانه برای خرید تضمینی کلزا سال آینده اظهار داشت: سیاستی که وزارتخانه برای قیمت تضمینی در پیش گرفته فقط حمایت از کشاورزی و تولید کننده است، در حالی که قیمت تضمینی محصولات کشاورزی باید بگونهای باشد که منافع تمامی ذینفعان زنجیره تولید را تامین کند و اگر چنین باشد زنجیره تولید پایدار میماند و در غیر این صورت با نخریدن دانههای روغنی تولید داخل دیگر هیچ کشاورزی از سال آینده حاضر به کشت کلزا و سایر دانههای روغنی نخواهد بود.

اسماعیلیفر تصریح کرد: با اجرای قانون هدفمندی یارانهها در بخش کشاورزی حاشیه سود کشاورزان کاهش یافته است در حالی که سیاستهای اولت باید به گونهای باشد که بستر مناسب اقتصادی برای تولید کننده و کارخانهدار فراهم شود.

وی افزود: اولویت اول در واردات تامین منافع ملی است بنابراین اگر قرار است روغن از طریق واردات تامین شود باید در راستای اشتغالزایی دانههای روغنی وارد شود.

این استاد دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به افت شدید قیمت جهانی روغن خام بیان داشت: بنابراین دولت برای حمایت از تولید داخل یا باید به کشاورز یارانه بپردازد و یا نرخ تضمینی را با نرخ توافقی که بازار تعیین کننده قیمت محصول است، جایگزین کند.

متخصص بیماریشناسی گیاهی- امنیت غذایی با بیان اینکه تصمیم دولت پشت درهای بسته بدون حضور بخش خصوصی تصمیمی کار آمد نخواهد بود، بیان داشت: باید ستاد دانههای روغنی متشکل از بخش دولتی و خصوصی تشکیل شود و در این ستاد در مورد نرخ تضمینی، میزان مورد نیاز دانههای روغنی و روغن خام و همچنین تعرفههای وارداتی بحث شود.

وی افزود: صنعت روغن از اهمیت استراتژیکی برخوردار است چرا که علاوه بر تامین دانههای روغنی توسط کشاورز و استحصال آن دانهها در کارخانجات و تبدیل به روغن کنجاله دانههای روغنی مورد استفاده بنگاههای فراوردههای دامی است.

اسماعیلیفر تصریح کرد: 100 درصد کنجاله مورد نیاز خوراک دام از طریق واردات تامین میشود و علاوه بر وابستگی در صنعت غذایی در صنعت خوراک دام و طیور وابسته هستیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این سوال که در مورد تصمیم جدید وزاتخانه مبنی بر خرید دانههای روغنی توسط شرکت بازرگانی دولتی گفت: در اینجا این سوال پیش میآید که شرکت بازرگانی دولتی با چه قیمتی قرار است دانه روغنی خریداری شده را در اختیار کارخانجات قرار دهد، بنابراین باز هم فرآیند مابهالتفاوت قیمت داخلی و خارجی دانههای روغنی و روغن خام برقرار است.