بازی سه‌گانه نفت در زمین اروپا

بلومبرگ در یک بررسی بر این موضوع تاکید کرده است که تخفیفهای گسترده عربستان برای کسب بازاری که 70 درصد آن در اختیار روسیه است، میتواند به سود ایران به پایان برسد. بلومبرگ در بیان دلیل چنین نظری معتقد است نفت ایران با انواع نفت روسیه مشابهتهای فراوانی دارد؛ بهطوریکه پالایشگاههای اروپایی به خصوص در شرق و جنوب شرق قاره سبز میتوانند به راحتی با جایگزینی این دو نفت به کار خود ادامه دهند؛ مضاف بر اینکه نفت ایران در دوره پیش از تحریمها نیز حدود 17درصد از بازار اروپا را به خود اختصاص میداد و از این منظر نیز شرایط برای حضور ایران فراهم است.

بازار اروپا در حال تبدیل شدن به صحنه رقابت کشورهای روسیه و عربستان است؛ رقابتی که برای تصاحب این بازار کار را حتی به افت قیمتهای نفت و تخفیفهای دو کشور در این منطقه مهم اقتصادی رسانده است. عربستان قصد دارد بازارهای هلند، سوئد و لهستان را در آینده در اختیار خود بگیرد و در طرف مقابل روسیه برای کسب بازارهای آسیا از جمله بازار چین در تلاش است.

در چنین شرایطی ورود ایران به بازار جهانی نفت نیز تهدید دیگری محسوب میشود. بلومبرگ در تازه ترین گزارش خود به بررسی این موضوع میپردازد که تهدید بزرگتر برای بازار جهانی نفت کدام است؟ نزاع قیمتی در کشورهای مختلف یا ورود ایران؟ بلومبرگ معتقد است بازگشت نفت ایران با حذف تحریمها قادر است ارزش محمولههای صادراتی روسیه را به منطقه به زودی و حتی در یک سال آینده کاهش دهد. رقابت سختتر در اروپا است؛ جایی که مقصد 70 درصد صادرات روسیه است و این در حالی است که این کشور در حال حاضر در حال مبارزه با رکودی سخت است که منجر به کاهش شدید ارزش پول این کشور در یک سال گذشته شده است. در این میان درآمدهای نفت و گاز در حدود نیمی از درآمدهای دولت روسیه را کاهش داده و در طرف مقابل تحریم های اقتصادی که بر سر موضوع اوکراین اقتصاد این کشور و صادرات کالایی آن را با چالش روبهرو کرده به ضعف بنیه اقتصادی آن منجر شده است. در این بین کارشناسان معتقدند رفع تحریمهای ایران و بازگشت نفت ایران به بازار میتواند شرایط را برای روسیه سخت کند.

میکائیل نایبی اسکویی، رئیس بخش تحلیل انرژی خاورمیانه و شرق آسیا در استراتفور میگوید پالایشگاههای اروپای شرقی با نفت روسیه به فعالیت خود ادامه میدهند. نفت اورال، نزدیکترین نوع نفت به نفت ایران محسوب میشود. در این بین فشار عربستان برای کاهش بیشتر قیمتها میتواند به حضور قوی تر ایران در بین مشتریان نفتی روسیه منتهی شود و به عبارتی اگرچه عربستان در تلاشی اقتصادی- سیاسی است تا بازار نفت را از چنگ روسیه درآورد، اما در حقیقت این تلاش بیش از آنکه کمکی به عربستان کند شرایط را برای حضور پررنگ تر ایران فراهم خواهد کرد. ایران پیش از تحریمها 600 هزار بشکه در روز معادل 17 درصد از نفت تولیدی خود را به اروپا صادر میکرد. اما از سال 2012 تاکنون این رقم به صفر رسیده و کشورهای عربستان و روسیه جای ایران را در این بازار پر کردهاند با این حال بیژن زنگنه وزیر نفت ایران معتقد است کشورمان قادر است تولید خود را به راحتی به پیش از تحریمها برگرداند حتی اگر قیمت نفت به 20 دلار برسد. به گفته زنگنه ایران تا یک سال آینده یک میلیون بشکه در روز بر تولید خود میافزاید و یکی از مهمترین بازارها برای ورود ایران به بازار اروپا است.

دیوید فایف، رئیس مرکز تحقیقات بازار موسسه نفتی گانور گروپ معتقد است ایران به شدت به دنبال محکم کردن جای پای خود است و در این بین بازاریابی دقیقی را آغاز کرده است. در این بین مشتریان قدیمی ایران نیز در حال از سرگیری مراودات خود هستند تا بتوانند خرید نفت را از ایران از سر گیرند. به خصوص در جنوب اروپا این وضع جدی تر است بهطوریکه برخی پالایشگاههای نفتی در جنوب اروپا همچون پالایشگاه هلنیک یونان که سومین پالایشگاه از پنج پالایشگاه بزرگ این کشور با ظرفیت تولید 341 هزار بشکه در روز است برای واردات نفت از ایران اعلام آمادگی کرده است. در طرف دیگر پالایشگاههای اسپانیایی آمادگی کامل دارند تا میزان صادرات نفت خودرا از ایران از سر بگیرند. ایگناسیو رودریگز، رئیس SAU در گفتوگو با بلومبرگ اعلام کرده است سه پالایشگاه این کشور در مجموع قادرند با ظرفیت روزانه 520 هزار بشکه فرآوردههای نفتی واردات خود از ایران را از سر بگیرند. به گفته وی ایران میتواند روزانه 30 درصد از نیاز نفتی یونان را تامین کند و در کشورهای دیگر اروپا نیز بین 15 تا 30 درصد تامینکننده نیاز وارداتی این کشورها و پالایشگاههای اروپایی باشد.

احسان الحق، رئیس بخش تحلیل کیبیسی میگوید این موضوعات بالاترین فشار را بر فروش نفت روسیه به خصوص نفت اورال این کشور که بالاترین گرید صادراتی نفت این کشور نیز محسوب میشود وارد میکند. به عقیده وی، این موضوع میتواند در سال آینده تا 70 سنت در هر بشکه باعث افت قیمت نفت روسیه در مقایسه با نفت برنت شود که میتواند تا 420 هزار دلار در روز درآمدهای این کشور را تحت الشعاع قرار دهد. این به معنای افت 153 میلیون دلاری درآمد نفتی روسیه از کشورهای جنوب اروپا است که البته این رقم 0/4 درصد از کل درآمدهای ناشی از نفت و گاز روسیه در سال 2015 است. با این حال تهدید جدی تر حضور همزمان ایران در سایر بازارهای اروپا از جمله جنوب شرقی این قاره است که در کنار حضور عربستان در این قاره میتواند برای روسیه خطرناک باشد. نکته جالب در این بین که در نمودار همراه نیز دیده میشود آن است که از سال 2011 به بعد با آغاز تحریمهای ایران، سهم عربستان در بازار اروپا رشد کرده و سهم روسیه تغییر جدی نداشته است. این مساله نشان میدهد عربستان نفوذ بالاتری را در اروپا در سالهای اخیر و در غیاب ایران آغاز کرده که این مساله تهدید جدیتری برای روسیه محسوب میشود تا بازگشت ایران به بازار.

در این بین عربستان سعودی در تلاش است که با ارائه قیمتهای پایین تر نفت خود را در بازارهای اروپایی جایگزین نفت روسها کند و تا حدودی در اجرای این امر موفق بوده است به گونهای که تا کنون پالایشگاههای شرق اروپا خرید خود را از عربستان افزایش دادهاند. ایگور سچین مدیر عامل روسنف اعلام کرده عربستان فروش نفت خود به اروپاییها را با تخفیفات قابل توجهی شروع کرده و این درحالی است که روسها نگران تصمیم عربستان برای ذخیره کردن نفت در کشورهای لهستان و دیگر کشورهای اروپایی برای تامین سریع نفت اروپا هستند. قابل ذکر است که کشور لهستان و بسیار ی از کشورهای مرکزی و شرق اروپا از مشتریان بلند مدت شرکتهای روسی بودهاند. در هر صورت جدال این دو قدرت نفتی بر اقتصاد کشور ما هم تاثیر بسزایی دارد و شرایطی را پیش میآورد که در جنگی که عربستان راه انداخته ایران و روسیه در یک طرف و عربستان در طرف دیگر قرار گیرد. نتیجه اقدام اخیر عربستان مبنی بر کاهش قیمت نفت ممکن است نتیجهای معکوس داشته و بازی به نفع دو قدرت نفتی ایران و روسیه تمام شود.

جنگ نفتی که آل سعود علیه ایران و روسیه شروع کرده شاید در کوتاه مدت به نفع عربستان تعریف شود اما در بلند مدت با اتحاد ایران و روسیه و ورود ایران به بازار نفت در کنار موقعیتهای سنتی که روسیه از آنها بهره مند است میتواند نتیجه را بهطور کامل تغییر دهد. در مقابل اقدامات عربستان رئیسجمهوری روسیه در تلاش است روسیه را بهعنوان یک بازیگر بزرگ در شرق میانه به بازی برگرداند و این بازی را با تامین نفت مورد نیاز اروپا و حتی آسیا شروع کرده است.

مسوولان روس نیز در مورد بازگشت ایران نظر منفی ندارند. الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه در حاشیه یک نشست دولتی بین ایران و روسیه در مسکو اعلام کرده است که بازگشت ایران به بازار نفت تغییر فوق العادهای را در بازار نفت ایجاد نخواهد کرد. با این حال کارشناسان معتقدند تهدید ایران را باید در کنار تهدید عربستان مورد مطالعه قرار داد. بانک مرکزی روسیه اخیرا در گزارشی به بررسی وضعیت اقتصادی این کشور پرداخته و در بخشی این موضوع را مورد بررسی قرار داده و اعلام کرده است ورود عربستان به بازار اروپا قادر است قیمت نفت اورال را نسبت به نفت برنت در این منطقه با افت روبهرو کند که این موضوع میتواند روی درآمدهای روسیه، تراز پرداختها و بودجه اثرات کاهشی داشته باشد که خطرناک تر از بازگشت ایران محسوب میشود.