بازار ۶ نرخی ارز ایران

با افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر در بازار ارز، دلایل متعددی از سوی کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی برای آن اعلام می شود اما فارغ از آنچه آنها اعلام می کنند؛ نرخهای ارزی که هر روز به نوعی در بازار اعلام می شود و با ملاک قرار گرفتن، قیمتهای بازار ارز را تحت الشعاع قرار می دهد، از جنسهای متفاوتی است.

کارشناسان اقتصادی میگویند که ارز کالایی در اختیار و انحصار دولت است و بازاری به نام ارز به معنای واقعی کلمه نداریم.

در ماههای اخیر هم قیمت ارز در بازار روندی افزایشی داشته به طوری که در طول ماه قیمت دلار روندی افزایشی در پیش گرفته اما در پایان ماه قیمت آن تا حدودی تعدیل میشود تا قیمت ارز در پایان ماه با نرخ کمتری بسته شود اما در ماه بعد دوباره همین روند تکرار میشود.

برخی تحلیلهای اقتصادی مطرح میکنند که افزایش نرخ ارز به نفع صادرات کشور است ولی به اعتقاد برخی اقتصاددانان این موضوع را هنوز صادرات ما درک نکرده است و بنابراین جز متضرر شدن مردم حاصل دیگری ندارد.

پیش از این گفته میشد که بازار ارز نرخهای سه گانهای دارد اما با بررسیهای بیشتر مشخص می شود که هم اکنون بازار ارز از ۵ نوع قیمت تبعیت میکند و تحت تاثیر آن قرار میگیرد و در اصل ۵ قیمت ارز در این بازار حاکم است و همین امر به شدت بازار ارز و قیمتها را دچار نوسان و دستکاری میکند. این ۵ قیمت غیر از نرخ دلالی و سوداگری است.

این در حالی است که بازار باید خود را برای ارز تک نرخی آماده کند، این وعده ای است که مسئولان بانک مرکزی آن را اعلام و مطرح کرده اند که تا پایان امسال ارز تک نرخی خواهد شد و مقدمات آن در حال حاضر فراهم شده و با اجرایی شدن برجام، ارز چند نرخی را دیگر شاهد نخواهیم بود. حال به بررسی ۵ نرخی شدن دلار در بازار میپردازیم.

نرخ اول؛ نرخ ثبت شده در سامانه سنا

در خردادماه امسال بود که بانک مرکزی برای مشخص شدن میانگین موزون نرخ خرید و فروش ارز بر مبنای معاملات ثبت شده، اعلام کرد که معاملات از تاریخ ۱۳ خرداد از طریق سایت «سنا» اعلام خواهد شد. براساس اعلام مسئولان، نرخهای اعلامی مندرج در سایت مزبور بیانگر میانگین وزنی نرخهای خرید و فروش ارز بر مبنای معاملات ثبت شده در سامانه سنا توسط صرافی های مجاز کل کشور و مربوط معاملات نقدی دلار آمریکا، یورو و درهم امارات است.

اطلاعات معاملات توسط صرافی های مجاز در سامانه سنا ثبت و به طور مستقیم به سامانه فوق ارسال میشود، متعاقباً میانگین موزون نرخ خرید و فروش نقدی برای هر ساعت و کل روز محاسبه و در سایت درج میشود.

براساس ماده (۶) مقررات مزبور تمام صرافی ها موظفند معاملات عمده را به صورت همزمان در سامانه سنا ثبت کنند. همچنین براساس ماده (۷)آن ثبت معاملات جزئی در سامانه سنا می تواند در پایان روز کاری توسط صرافی های مجاز انجام شود. نرخ های اعلامی برای روزهای کاری بانکی بوده؛ میانگین وزنی کلیه معاملات انجام شده و ثبت شده توسط صرافی ها در سامانه سنا میباشد.

صمد کریمی مدیر اداره صادرات بانک مرکزی در این زمینه گفته است: براساس سامانه میانگین وزنی معاملات ارزی در بانک مرکزی میانگین وزنی دلار تا دیروز ۳ هزار و ۵۵۰ تومان بود.

براساس دستور بانک مرکزی، تمامی صرافی های مجاز، لازم است که روزانه در ساعتی مشخص میانگین موزون معاملات را در این سامانه درج کنند و این شامل تمامی صرافی های مذکور بدون استثنا می شود و در واقع اعلام اطلاعات در این زمینه توسط تمامی صرافان اجباری است.

اما بررسی های بیشتر به نقل از فعالان بازار نشان می دهد که برخی صرافی ها، آمار و میانگین موزون نرخ خرید و فروش ارز و در اصل معاملات واقعی خود را در این سامانه ثبت نمیکنند و این موضوع نتیجه اشتباهی را رقم می زند و باعث می شود که همیشه نرخهای اعلامی در این سامانه ۵۰ تا ۶۰ تومان کمتر از نرخ حقیقی بازار باشد.

نرخ دوم؛ مرکز مبادلات ارزی

دومین نرخی که همیشه برای بازار و فعالان اقتصادی، واردکنندگان و تجار ملاک است و در اصل نرخ روزانه ارز براساس آن در بازار شکل میگیرد، نرخ پایه ای است که بانک مرکزی آن را هر روز بر روی سایت خود اعلام می کند. ارزها با این نرخ در مرکز مبادلات ارزی عرضه میشوند و نه تنها صرافی بانکها آن را خریداری می کنند بلکه متقاضیان ارزی یعنی فعالان بخش وارداتی کشور نیز درخواست هایی برای آن دارند.

در ماههای اخیر بانک مرکزی به صورت نامحسوس این نرخ را افزایش داده است و به اصطلاح میخواهد با نزدیک کردن آن به نرخ دلار بازار و نرخ ارز آزاد، مقدمات اجرای ارز تک نرخی را در بازار فراهم کند، فارغ از اینکه بانک مرکزی هر چه این نرخ را بالاتر می برد، نرخ ارز در بازار آزاد هم به تبعیت از آن افزایش می یابد و همچنان اختلاف قیمتی بین نرخ دلار دولتی و بازار آزاد بالا است. 

بانک مرکزی نرخ دلار دولتی را امروز دوشنبه برای عرضه در مرکز مبادلات ارزی ۲۹۹۶ تومان اعلام کرده است.

نرخ سوم؛ حواله ارز مرکز مبادلات از سوی صرافی بانکها*

یکی از نرخهایی که طی سالهای اخیر در سیستم تبادل پولی کشور و با آغاز تحریمها مرسوم شده است حواله ارز تخصیص داده شده از سوی مرکز مبادلات ارزی به کشورهای مختلف جهان توسط برخی صرافیهای بانکهای کشور است.

این نوع ارز بسته به ارز اختصاص یافته از سوی بانک مرکزی، کارگزار مربوط به صرافی بانکها و محدودیتهای کشور واسط دارای درصدهای مختلفی است. به عنوان مثال یک تولیدکننده یا بازرگان برای واردات کالا از کشور آلمان نیاز به حواله وجه دارد. این شخص برای حواله وجه و استفاده از نرخ ارز مرکز مبادلات مجبور است یکی از کشورهای قابل معامله با ایران مانند ترکیه، هند، کره جنوبی یا چین را انتخاب کند و بر اساس ارز این کشورها ارز مورد نیاز را از مرکز مبادلات دریافت نماید. سپس بانک کارگزار پرونده را به صرافی خود ارسال کرده و این صرافی با انجام برخی کارها و به واسطه برخی کارگزاران و با درسافت درصدی حدود ۶ تا ۸ درصد نسبت به حواله ارز تخصیص یافته به کشور مقصد اقدام نماید.

این نحوه مبادله معمولا بسیار زمانبر (در برخی موارد یک ماه یا بیشتر) و دارای ریسکهایی مانند تغییر برابری ارزها و ... است.

نرخ چهارم؛ حواله ارزی

جهت ارسال ارز از طریق یک بانک به حساب فرد یا شرکت در بانک مقصد از حواله ارزی (Remittance) استفاده می شود. در همه این روشها، ارسال کننده پول ابتدا از اینکه بانک مقصد دارای کد رهگیری یا سوئیفت معتبر است، اطمینان حاصل کرده و سپس واحد پول ارسالی را تعیین میکند و معادل آن را بر مبنای واحد پول بانک مبدا جهت ارسال حواله تحت عنوان حواله رمیت تحویل بانک میدهد.

حوالههای فوق از طریق بانک ثالثی که بر مبنای واحد پول ارسالی متغیر است، به بانک مقصد می رسد و بسته به نوع حساب شخص یا شرکت در بانک مقصد به واحد پول رایج تبدیل شده و یا در حساب ارزی وی/شرکت ثبت میشود.

حواله ارزی به دو نوع T/T و D/D از لحاظ نحوه و زمان انتقال ارز تقسیم می شود: T/T مخفف(Telegraphic Transfer) در این روش انتقال ارز به صورت سریع در وجه ذینفع از طریق شبکه سوئیفت انجام می شود. D/D مخفف (Demand Draf) این روش در واقع به مفهوم پرداخت یک حواله/برات ارزی به تاریخ آینده است و متعهد تحویل مقدار مشخصی ارز به ذینفع در آینده را می پذیرد.

حواله T/T در سیستم صرافی پیوست به نام حواله مستقیم و حواله D/D به نام حواله غیر مستفیم شناخته می شود. به هر یک از این عملیات کارمزدی تعلق می گیرد که در مورد T/T معمولا کارمزد بیشتری دریافت میشود.

نکته مهم در استفاده از حواله ارزی، کارمزدی است که به آن تعلق می گیرد و همین عامل باعث می شود که قیمت ارز حوالهای حدود ۵۰ تا ۶۰ تومان بالاتر از قیمت واقعی آن باشد.

نرخ پنجم؛ دلار عمده

اصلی ترین و تعیین کننده ترین نرخ در بازار ارز، نرخ صرافی بانکها به ویژه صرافی پارسیان است. بانک مرکزی از طریق این صرافیها، ارزها را به بازار تزریق می کند و نرخ آن همواره حدود ۲۰ تومان از نرخ بازار آزاد پائین تر است. 

البته کوروش پرویزیان مدیرعامل بانک پارسیان اخیرا صرافی پارسیان را اهرم بانک مرکزی دانسته و گفته است: در دو سال گذشته صرافی این بانک در حوزه کارگزاری بانک مرکزی فعال بوده است. کیفیت عملکرد صرافی پارسیان از نظر بانک مرکزی مناسب است و برهمین اساس بانک مرکزی خواستار بهره گیری از این صرافی به عنوان اهرم است.

نکته حائز اهمیت در عملکرد صرافی بانکها این است که هرچه به معاملات ساعات پایانی نزدیک تر می شویم، بخشی از عرضه ارزها به صرافی بانکها در همین ساعات انجام میشود اما بنا به گفته فعالان بازار و با اتمام ساعات معاملات و تعطیلی شعب، این ارزهای تزریقی در صرافی بانکها باقی میمانند و در مواردی نرخ صوری ارز در پایان معاملات روزانه به خصوص حوالی ساعت ۱۵ و ۳۰ دقیقه را کلید میزنند.

در این میان، برخی فعالان بازار ارز روایت می کنند، نرخ دلار عمده که معمولا حدود ۲۰ تومان از نرخ دلار بازار آزاد پائین تر است، در ساعت پایانی معاملات این اختلاف حتی در برخی موارد تا بیش از ۱۰۰ تومان هم میرسد.

نرخ ششم؛ دلار صرافیها

ششمین نرخ، نرخ صرافیها است که روزانه توسط صرافان دارای مجوز و بدون مجوز بر روی تابلوها درج و اعلام می شود و این نرخها ملاک بازار آزاد ارز است. در حال حاضر بانک مرکزی لیست اسامی ۴۲۱ صرافی دارای مجوز را در سایت خود اعلام کرده که خرید و فروش ارز از طریق این صرافی ها مجاز است. گرچه این صرافی ها هم هر از گاهی از انجام اقداماتی از جمله خرید و فروش ارز با مبالغ کم و غیره سرباز میزنند.

بانک مرکزی هم اخیرا برای ساماندهی فعالیت صرافی ها دستورالعمل ناظر بر عملکرد صرافی ها را صادر کرد که البته با مقاومتهایی از سوی برخی صرافی ها همراه شد. به هر حال نرخ دلار بازار آزاد که همان نرخ اعلامی صرافیها است، هم اکنون نرخ آن ۳۵۸۲ تومان است.

* توضیح تکمیلی: نرخ نوع سوم از سوی کارشناسان ارانیکو اضافه شده است و در منبع این خبر نبوده است.