ثروت به دنبال معدنکاران اورانیوم جهان

براساس گزارش «انجمن جهانی هستهای» انرژی هستهای در تولید برق جهان در ۲۰ سال آینده به رشد مداوم خود ادامه خواهد داد و به بیش از ۴۵درصد خواهد رسید. درحالحاضر ۱۱درصد از برق جهان در نیروگاههای هستهای تولید میشوند. با این وضعیت نیاز به اورانیوم روز به روز افزایش مییابد و کشورهایی مانند قزاقستان، کانادا و استرالیا که تولیدکننده این ماده معدنی هستند، درآمدهای بیشتری از این راه بهدست خواهند آورد.

مخاطرات استفاده از انرژی هستهای

استفاده از انرژی هستهای برای مصارف صلحآمیز، در کنار منافع و مزایای بسیاری که برای کشورها به ارمغان میآورد، خطرات و چالشهای بهداشتی و زیستمحیطی متعددی را نیز ممکن است با خود داشته باشد، بهویژه زمانی که بکارگیری انرژی هستهای از کنترل خارج شود و اصول ایمنی و حفاظتی مربوط رعایت نشود. هرگونه کوتاهی و اهمالکاری در اینباره، عوارض جبرانناپذیری برای سلامت انسان و محیطزیست به همراه خواهد داشت.

یک انفجار هستهای ناخواسته یا تعمدی، نشت مواد رادیواکتیو از رآکتورهای آسیب دیده یا فرسوده نیروگاهها یا مراکز فناوری هستهای، بروز آلودگی رادیواکتیو در هنگام حمل، جابهجایی و ذخیرهسازی سوخت و زباله اتمی و آلوده شدن محیط و افراد درگیر عواقب فاجعهباری خواهد داشت. تشعشعات ساطعشده از هسته اتمهای رادیواکتیو یا انفجار کنترل نشده ناشی از همجوشی یا شکافت هستهای، خطرهایی برای انسان و محیطزیست به دنبال دارد که به خطرات هستهای معروف است.

چرنوبیل نام ناآشنایی نیست. همان جایی است که فاجعه هستهایاش نامش را بر سر زبانها انداخت. چرنوبیل شهری در استان کیف اوکراین و در نزدیکی مرز بلاروس است. این شهر به علت حادثه اتمی که در نیروگاه هستهای چرنوبیل در ۱۴/۵ کیلومتری این شهر رخ داد، خالی از سکنه شد. این حادثه در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ (۲۹ سال پیش) در رآکتور شماره ۴ نیروگاه هستهای چرنوبیل اوکراین رخ داد. از این حادثه اتمی چرنوبیل بهعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده در آن زمان ۴هزار کشته و دهها هزار بیمار سرطانی و آلودگی گسترده رادیواکتیویته در اروپا به جای گذاشت. بیشتر ما درباره حادثه چرنوبیل چیزهایی شنیدهایم؛ ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ ساعت ۱: ۲۴ صبح، شعلهای رنگین کمانی به هزار متری آسمان اوکراین زبانه کشید. رآکتور چهارم این نیروگاه اتمی در جریان یک آزمایش از کنترل خارج شد و انفجار عظیمی را در ساختمان رآکتور ایجاد کرد. قسمتی از ساختمان تخریب شد و مقدار زیادی پرتو در آن ناحیه آزاد شد به نحوی که ضرایب ایمنی دیگر بهکار نمیآمدند، سوخت اورانیوم موجود در رآکتور بیش از حد گرم شده و به صورت مذاب در موانع حفاظتی جریان پیدا کرد.

این اتفاق نشان از این واقعه بود که نبرد چرنوبیل آغاز شده است. ۸ ماه، ۸۰۰ هزار سرباز جوان، معدنکاران و حتی شهروندان عادی از گوشه و کنار اتحاد جماهیر شوروی تلاش میکردند تشعشعات را کنترل کنند، مقبرهای سنگی دورتادور رآکتور ویران شده بسازند و مهمتر از همه اینکه دنیا را از انفجاری دیگر نجات دهند. آنها باید احتمال انفجار اتمی دوم را از بین میبردند؛ انفجاری که ناشی از واکنشهای زنجیرهای مهیب و ۱۰ برابر قویتر از هیروشیما بود هر لحظه تهدید میکرد که نه تنها کل اوکراین بلکه نیمی از اروپا را از چهره زمین محو کند! انسان با زمان در حال نبرد بود؛ نبردی که نخستین شرکتکنندگان نبرد چرنوبیل هرگز فراموش نخواهند کرد. اروپا در آستانه فاجعه بود.

دلیل انفجار و فاجعه چرنوبیل چه بود؟

رآکتورهای نیروگاه چرنوبیل در آن زمان از نوع «RBMK» و فاقد سیستمی بود که امروزه به آن نگهدارنده میگویند. این سیستم در واقع یک گنبد ساخته شده از سیمان و فولاد است که به عنوان سقف دوم رآکتور عمل میکند و باعث میشود تا در صورت بروز چنین حادثهای پرتوها داخل رآکتور بمانند و در فضا پخش نشوند. با گذشت زمان، عناصر رادیواکتیوی مثل پلوتونیوم، ید، استرانتیوم و سزیوم در کل منطقه پخش شده بودند. علاوه بر این نقص در نیروگاه چرنوبیل، بلوکهای گرانیتی که بهعنوان متعادل نگهدارنده در «RBML» نگهداری میشوند با ورود هوا به رآکتور و گرمای ناشی از انفجار آتش گرفتند که این باعث شد پرتوهای موجود در مرکز رآکتور به بیرون تابیده شوند.

بر اثر این حادثه تعداد زیادی از کارکنان تاسیسات در چند ساعت نشانههای دریافت تشعشع رادیواکتیو را نشان دادند. عده افرادی که در بیمارستانها بستری شدند، تا ساعت ۶ صبح به ۱۰۸ و تا پایان روز نخست به ۱۳۲ نفر رسید. پس از انفجار ابتدا محیط اطراف تاسیسات به امواج رادیواکتیو آلوده شد و بعد بهتدریج ابرهای آلوده به نواحی دورتر سرکشیدند و بارش باران سبب شد که بخشهای وسیعی از اروپا به مواد رادیواکتیو آلوده شود. گفته میشود در اثر این انفجار، مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود ۱۰۰ بمب اتمی آزاد شدند. فاجعه چرنوبیل وحشتناکترین فاجعه فناوری انسانی در تمام تاریخ به شمار میآید. در اثر فاجعه چرنوبیل نزدیک به ۵ میلیون نفر آسیب دیدند و حدود ۵ هزار مرکز مسکونی در جمهوری روسیه سفید، اوکراین و فدراسیون روسیه با ذرات رادیو اکتیو آلوده شدند.

جنایت شوروی

در آن سال مقامات وقت اتحاد جماهیر شوروی سابق، پخش هرگونه خبری را درباره این فاجعه به شدت ممنوع کردند. بسیاری از آسیبهای انسانی حادثه انفجار چرنوبیل در اثر اطلاعرسانی نکردن شفاف و تعلل مسئولان دولتی در حفاظت مردم از مواد رادیواکتیو اتفاق افتاد. البته فاجعه زمانی بیشتر شد که تازه ۳۶ساعت پس از انفجار ساکنان چرنوبیل شروع به تخلیه شهر کردند. مسئولان شهری فقط به مردم اطلاع داده بودند که تنها برای ۳ روز وسایل و لباس به همراه داشته باشند و سپس تمامی سکنه شهر را سوار بر کامیونها و نفربرهای نظامی، از شهر خارج کردند. این در حالی بود که هیچیک از اهالی شهر خبر نداشتند که دیگر هرگز به چرنوبیل قدم نخواهند گذاشت.

اکنون و پس از گذشت ۲۹ سال از این فاجعه، تنها متروکههایی از شهر چرنوبیل بر جای مانده و هیچ کسی در آن زندگی نمیکند. با این حال، میزان اشعههای رادیویی در این شهر تا حدی پایین آمده و از آن برای مقاصد گردشگری استفاده میشود. امروزه تورهای ویژه جهانگردان با ماسک و پوشش ضدتشعشات اتمی برای دیدار از چرنوبیل راهاندازی شده است اما مقامات اوکراین بازگشت جمعیت ساکن در شهر چرنوبیل را در ۵۰ سال آینده هم ناممکن میدانند. حادثه چرنوبیل با هزینهای افزونبر ۲۰۰ میلیارد دلار پرخرجترین حادثه تاریخ به شمار میرود. نیروگاه هستهای این شهر در ۲۱ نوامبر ۱۹۸۶ برای همیشه تعطیل شد؛ هر چند نیروگاههای دیگر به فعالیت خود ادامه دادند.

انرژی هستهای همچنان در اولویت جهان

روز به روز بر تعداد نیروگاههای هستهای جهان و مصرف اورانیوم مورد نیاز آنها افزوده میشود. این روند حتی با وجود فاجعه چرنوبیل و سونامی و آسیبهای واردشده به نیروگاه هستهای فوکوشیما در سال ۲۰۱۱م، متوقف نشده است. به همین دلیل اکنون انجمن جهانی اقتصاد انتظار دارد که تعداد رآکتورهای هستهای جهان و تولید برق هستهای روند صعودی خود را ادامه دهد. بنابر تحلیل صمت این موضوع با کاهش مصرف زغالسنگ حرارتی در جهان و قوانین جدید زیستمحیطی در مناطقی مانند اروپا، امریکا و شرق آسیا شدت بیشتری پیدا میکند. بیشترین ظرفیتهای توسعه برق هستهای هم در کشورهای آسیایی مانند چین، کرهجنوبی و هند مشاهده میشود. این روند درحالحاضر در چین آغاز شده و چندی پیش این کشور شروع به تخریب تعدادی از نیروگاههای زغالسنگ خود کرد تا تولید برق با این روش کاهش یابد.

با ادامه این روند، مصرف اورانیوم هم افزایش مییابد. میزان اکسید اورانیوم مورد نیاز دنیا یا همان کیک زرد در سال ۲۰۳۵م برای تولید ۵۵۲ گیگاوات برق هستهای که سناریوی محتمل انجمن جهانی هستهای برای آینده است، ۱۰۳هزار تن خواهد بود. در حالی که اورانیوم مورد نیاز کنونی تنها ۶۶هزار تن است. با این افزایش تقاضا و مصرف، انتظار میرود که قیمت اورانیوم در سالهای آینده روند صعودی به خود بگیرد و معادن جدیدی وارد گردونه تولید شوند. میزان تولید کنونی اورانیوم در صورتی که سناریوی محتمل عنوان شده در بالا، محقق شود، تا سال ۲۰۲۵م پاسخگوی نیاز جهانی است و پس از آن باید عرضه این فلز افزایش یابد. اما در صورتی که سناریوی خوشبینانه تحقق یابد، بازار جهانی بسیار زودتر دچار کسری عرضه خواهد شد. با این حال، اورانیوم هم در سالهای گذشته گرفتار کاهش فراگیر قیمت محصولات معدنی بوده است. این فلز هم مانند سنگآهن و بسیاری از محصولات دیگر افت قیمت چشمگیری داشته است. قیمت اورانیوم در سال ۲۰۰۸م برابر با ۳۰۰هزار دلار در هر تن بود، اما امروزه به ۷۵هزار دلار در تن رسیده است.

ثروت در انتظار قزاقستان

قزاقستان، کانادا و استرالیا تولیدکننده عمده اورانیوم دنیا هستند. با افزایش قیمت اورانیوم در سالهای آینده، آنها بیشترین نفع را از شرایط خواهند برد. البته این ماده کمیاب، مصرف کمی هم در جهان دارد و تنها تعدادی از کشورهای هستهای جهان برای فعالیتهای خود به آن نیاز دارند. در تولید آن هم بازار در اختیار چند کشور خاص است. کانادا و استرالیا از تولیدکنندگان سنتی آن هستند اما در چند سال اخیر (از سال ۲۰۰۹م) قزاقستان تبدیل به بزرگترین کشور اورانیومی جهان شده است. این جایگاه دست کم تا سال ۲۰۲۵م برای قزاقستان حفظ خواهد شد.