چرا خودرو برای دولت مهم است؟

بر این اساس منتقدان به تخصیص اعتبار به صنعت خودرو را میتوان به سه دسته تقسیم کرد، دسته اول منتقدانی هستند که آشکارا مخالفت خود با تزریق نقدینگی به صنعت خودرو را ابراز میکنند؛ چراکه این صنعت را غیرقابل اصلاح میدانند.

آنها خودروسازان را با توجه به ساختار و عملکرد نیم قرن گذشته، شرکتهایی میدانند که نیازمند تحول اساسی هستند ومعتقدند که دولت به جای تزریق نقدینگی که منجر به حل مشکلات زودگذر این شرکتها میشود باید استراتژی مشخصی برای این صنعت بازتعریف کند. این منتقدان همچنین عنوان میکنند که دولت میتوانست با تکیه بر دیگر صنایع پیشران قدمهای مهمی برای خروج اقتصاد از رکود بردارد، اما دسته دوم مخالفان نگاه غیراقتصادی به تسهیلات 25 میلیونی دارند و معتقدند که دولت به جای اختصاص این تسهیلات به صنعت خودرو باید نقدینگی خود را در بخشهایی چون ارائه وام ازدواج یا اختصاص وام کم بهره بهمنظور خانهدار شدن جوانان صرف میکرد و بازار خودرو نباید در اولویت دولت قرار میگرفت.

آنها با تاکید بر اینکه تسهیلات خودرو واکنشهای زیادی در میان اقشار ضعیف اقتصادی در پی داشته، تاکید میکنند که وام 25 میلیون تومانی خودرو با وام 3 میلیون تومانی ازدواج که به سختی از سوی بانکها تامین میشود، غیرقابل مقایسه است. در این زمینه اما محمدباقر نوبخت، سخنگوی هیات دولت در پاسخ به مقایسه وام خودرو با ازدواج عنوان کرده که این بسته ضدرکودی دولت بسته رفاهی نبوده؛ بلکه صرفا برای تحریک بازار برای خرید خودرو انجام شده است و مقایسه آن با وامهای رفاهی نظیر ازدواج اشتباه است.

دسته سوم منتقدان به تسهیلات کسانی هستند که طرح دولت برای خروج بازار خودرو از رکود را طرحی پوپولیستی میخوانند که در مقطعی کوتاه جز جلب رضایت و خشنودی مردم نتیجه دیگری دربرندارد. حال با توجه به نقطهنظرات مخالفان تسهیلات 25 میلیونی، سوالی که مطرح میشود این است که چرا دولت در میان صنایع مختلف و بخشهای پیشران دیگری چون مسکن که تاثیر جدی در شاخصهای اقتصادی کشور دارند، صنعت خودرو را برای خروج از رکود انتخاب کرد؟ این سوال در حالی مطرح است که در بسته ضدرکودی دولت که اواخر سال گذشته رونمایی شد، هر چند صنعت خودرو جزو صنایع پیشران بود، اما در اولویت دولت قرار نداشت. این در حالی است که تولید خودرو از سال گذشته بسیاری از شاخصهای رشد اقتصادی را به تحرک درآورده است، اما انتخاب صنعت خودرو و نگاه ویژه دولت به این صنعت به چه دلیل بوده است؟ در این زمینه برخی کارشناسان تاکید میکنند که این صنعت پیوند قوی میان صنایع پیشین و پسین دارد. به گفته این کارشناسان ضریب پیشین و پسین در یک صنعت بیانگر شدت پیوند آن با سایر صنایع است؛ بنابراین صنعت خودرو در پیوند پیشین دومین رتبه بین صنایع مختلف را به خود اختصاص داده و دارای ضریب 2/29 است. این عدد نشاندهنده میزان ایجاد ارزش در سایر صنایع بهواسطه خودروسازی است.

با توجه به ضریب عنوان شده میتوان نتیجهگیری کرد که یک میلیون ریال افزایش در ارزش محصولات در بخش خودرو، دو میلیون و 290 هزار ریال ارزش در صنایع بالادستی مانند فولاد، شیشه، لاستیک... را بهدنبال دارد. بهعبارت بهتر، به ازای ایجاد هر «یک واحد ارزش» در صنعت خودرو، «2/29 واحد ارزش» در صنایع بالادستی آن ایجاد میشود و این موضوع نشان میدهد که چه پیوند قوی و محکمی میان خودروسازی و سایر صنایع، برقرار است. خودروسازی البته در پیوندهای پسین، در بین 10 صنعت اول، رتبه نهم را در اختیار دارد، اما با این حال نمیتوان خاصیت پیشران بودن آن را منکر شد؛ زیرا در پیوند پیشین دارای رتبه و ضریب قابلتوجه و ویژهای است.

چرا خودروسازی انتخاب شد؟

در حالی که این روزها انتقادات بسیاری در خصوص انتخاب صنعت خودرو برای اختصاص تسهیلات 25 میلیون تومانی صورت میگیرد اما بسیاری از کارشناسان به پیشران بودن صنعت خودرو و تاثیر آن در رشد اقتصادی و اشتغال تاکید دارند و انتخاب صنعت خودرو به جای بخش مسکن یا بخشهای دیگر را ناشی از نگاه علمی دولت میدانند. بر این اساس بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا خودرو را موتور محرک اقتصاد میدانند و براساس همین نگاه در مواقع بحرانی حمایتهای بسیاری را از صنعت خودرو انجام میدهند. از آنجا که خودروسازی کشور درسال 93 با رشد 53 درصدی توانست، سهم 14 درصدی ارزش افزوده بخش صنعت را به خود اختصاص دهد و از سوی دیگر تاثیر 3 درصدی در تولید ناخالص داخلی کشور داشت، کارشناسان انتخاب این صنعت برای خروج از رکود را رویکرد عاقلانه و علمی دولت میخوانند. سعید لیلاز، کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اینکه خودرو مهمترین پیشران در اقتصاد کشور است، میگوید: علت انتخاب صنعت خودرو از سوی دولت آن است که خودروسازی به گردش مالی دیگر صنایع وابسته به خود کمک قابلتوجهی میکند.

بدین ترتیب، صنعت خودرو محرک بسیاری از صنایع دیگر محسوب میشود که آن صنایع نیز دارای زیرمجموعههای بسیاری هستند. بر این اساس بسیاری از کارشناسان معتقدند که خودروسازی بهدلیل دارا بودن صنایع پسین و پیشین و تاثیر مهمی که در سایر بخشها میگذارد، نقش قابلملاحظهای در اقتصاد کشور و انتخاب دولت برای تحریک تقاضا در بازار دارد؛ بنابراین در صورت بروز هر گونه مشکل برای این صنعت، صنایع پاییندستی مرتبط با آن نیز دچار مشکل میشوند. بر این اساس حمایت جدی از خودروسازان به معنای حمایت از صنایع بسیاری است که در ارتباط با این صنعت هستند. حال آنکه سایر بخشهای اقتصادی مانند مسکن ارتباط مستقیم و غیرمستقیم گستردهای همانند صنعت خودرو را ندارند.

ساسان قربانی با بیان اینکه خودرو لکوموتیو اقتصاد کشور است، میگوید حمایت عملی دولت از صنعت خودرو به معنی حمایت از صنایع پاییندستی است. بنابراین کمک دولت از این صنعت درواقع حمایت از زنجیره تامین، صنعت قطعهساز، صنعت لاستیک، شیشه، فولاد و از سوی دیگر شرکتهای نمایندگی و خدمات پس از فروش ... بوده است. یکی از کارشناسان اقتصادی ضمن مهم دانستن خودروسازی در قیاس با پیشرانهای دیگر به اثرپذیری بسیار سریع این صنعت از اقتصاد کشور اشاره میکند و این موضوع را به اثر «شلاق چرمی» در علم مدیریت تشبیه میکند به این صورت که تغییر کوچکی در سطح مشتری جزء، تغییرات بزرگ در سطوح بالایی را شامل میشود. اگر به حرکت شلاق چرمی دقت کنید، خواهید دید حاصل حرکت کوچکی در ابتدای شلاق، نوسان بزرگی در انتهای آن است.

نام این پدیده اقتصادی هم از همین خاصیت شلاق چرمی گرفته شده است. براین اساس کوچکترین تاثیری در صنعت خودرو کشور یک موج اثرگذار را بر صنایع دیگر ایجاد میکند، این موج ممکن است منفی باشد یا مثبت. در صورتی که دولت از صنعت خودرو حمایت کند، این صنعت میتواند با راهاندازی پیوندهای پسین و پیشین خود تاثیر جدی در صنایع زیرمجموعه خود بگذارد. بهاره عریانی، پژوهشگر صنعت خودرو با اشاره به این موضوع میگوید: یکی از نکات مهم در انتخاب صنعت خودرو پیوند پسین و پیشینی است که این صنعت با صنایع دیگر دارد. عریانی اضافه میکند: تحریک تولید خودرو در کشور میتواند اثر جدی بر صنایع دیگر بگذارد؛ بهطوریکه این موج میتواند روی کل فعالیتهای اقتصادی کشور تاثیر بگذارد.

تاثیر در اشتغال کشور

صنعت خودروی کشور به سبب ویژگیهایی نظیر کمیت چشمگیر تولیدات، ارزش افزوده چند میلیارد دلاری زنجیره تولید، سهم قابلملاحظه از ارزش افزوده بخش صنعت و اشتغال نسبتا بالای نیروی انسانی بهطور مستقیم و غیرمستقیم، از اهمیت و اولویت بالایی برای کشور برخوردار است. براساس برآوردهای وزارت صنعت، معدن وتجارت خودروسازی صاحب 12 درصد از اشتغال بخش صنعت است که این موضوع از اهمیت بالای این صنعت در اقتصاد کشور حکایت دارد. از سوی دیگر، بر اساس پیش بینیهای صورت گرفته، میزان اشتغال مستقیم این صنعت تا سال آینده به رقم 160 هزار نفر خواهد رسید که عدد قابلتوجهی در اشتغال کشور است.

ساسان قربانی سخنگوی شورای سیاستگذاری انتخاب صنعت خودرو و تاثیر زودهنگام آن بر رشد اقتصادی کشور را مهمترین موضوع میداند، اما موضوع اشتغال را یکی از مهمترین عواملی میداند که موجب شد دولت در بسته اخیر ضدرکودی خود به صنعت خودرو بیشترین توجه را نشان بدهد. یک مدیر ارشد خودروسازی در این باره میگوید: تولید هر خودرو در کشور برای دو تا سه نفر اشتغال ایجاد میکند. بنابراین تولید یک میلیون خودرو به معنای اشتغال 2/5 میلیون نفر بهطور مستقیم و غیرمستقیم است؛ بنابراین هر گونه ضربه به این پیشران اقتصادی، نابودی بسیاری از صنایع پاییندستی و اشتغال در کشور را بهدنبال دارد.

نه دولت به مسکن

منتقدان تسهیلات 25 میلیون تومانی خودرو که این روزها در حال افزایش هستند، معتقدند که دولت به جای اختصاص این تسهیلات به صنعت خودرو باید نقدینگی خود را در بخشهای چون مسکن و اختصاص وام کم بهره بهمنظور خانهدار شدن جوانان صرف میکرد. این در حالی است که کارشناسان اقتصادی مقایسه میان صنعت خودرو و مسکن را علمی نمیدانند. این کارشناسان در خصوص اینکه چرا با وجود صنایع پیشرانی چون مسکن، خودرو انتخاب شده است، تاکید دارند که انتخاب دولت براساس علم اقتصاد و براساس آمارهای مدونی است که بانک مرکزی ارائه داده است. آلبرت بغزیان، استاد دانشگاه تهران میگوید: جدول داده-ستانده که هر سال توسط سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور به روز میشود، نشان دهنده آن است که کدام بخش در اقتصاد کشور بیشترین تاثیر را دارد.

از آنجا که تیم اقتصادی دولت با مسائل بهصورت علمی برخورد میکند، مسلم است که انتخاب صنعت خودرو به جای مسکن براساس آمار و ارقام این جدول بوده است. بغزیان با اشاره به اینکه بعد از نفت خودروسازی کشور مهمترین پیشران محسوب میشود، اضافه میکند: صنعت ساختمان بعد از خودرو بیشترین اهمیت را دارد، بنابراین براساس علم اقتصاد باید خودرو بهعنوان صنعت مورد حمایت انتخاب میشد. در این میان اما بسیاری از کارشناسان در مقایسه صنعت خودرو با بخش مسکن که یکی از پیشرانهای مهم اقتصاد کشور است، به زودبازده بودن اثر سیاستهای اقتصادی خودروسازی و تاثیر آن در شاخصهای اقتصادی کشور اشاره دارند.

بغزیان در این باره میگوید: تزریق نقدینگی به صنعت خودرو به سرعت جواب میدهد و اثر خود را در شاخصهای اقتصادی میگذارد، اما در بخش ساختمان اثرگذاری حمایتهای دولت در مدتزمان بیشتری صورت میگیرد. وی انتخاب این صنعت برای خروج اقتصاد از رکود را در شرایط حاضر عادلانه توصیف میکند و میگوید: میزان سود صنعت خودرو مشخص است، حال آنکه در بخش ساختمان وضعیت به شدت متغیر است و وضعیت آن در شهرها، مناطق و بخشهای مختلف به یک شکل نیست؛ بنابراین در صورتی که این تسهیلات به بخش مسکن تزریق میشد، همه مردم بهصورت عادلانه از آن نمیتوانستند بهره ببرند.