رویای انرژی هسته‌ای در خاورمیانه

در مقاله اکونومیست آمده است: عبدالفتاح السیسی، رییسجمهور مصر میگوید، رویای بلندمدت مصر سرانجام تحقق مییابد. اما نه رویای دولت توانا یا خدمات قابل اطمینان بلکه رویایی که طی آن برنامه انرژی هستهای مصر به سال 1954 باز میگردد. سرانجام یک وات انرژی قابل استفاده تولید میکند. دولت مصر در 19 نوامبر توافقی را با روسیه برای ساخت اولین نیروگاهش در دبعا در سواحل مدیترانه امضا کرد.

انرژی هستهای در بسیاری از کشورهای جهان از مد افتاده است. میزان انرژی الکتریسیته تولیدی در راکتورهای هستهای تا 10.8 درصد به نسبت بالاترین میزان تولید آن در سال 1996 که 17.6 درصد بود، سقوط کرده است. این اواخر بسیاری از راکتورها به جای این که شروع به کار کنند، تعطیل شدهاند.

اما این صنعت در بحران قرار ندارد. چین، روسیه و هند همه در حال توسعه و گسترش برنامههای هستهای خود هستند و بسیاری از کشورها در خاورمیانه به دنبال کسب انرژی هستهایاند که به گفته برخی متاسفانه یک شکوفایی را در منطقه ایجاد میکنند.

برخی نگرانند که این امر ممکن است به یک رقابت تسلیحات هستهای منجر شود. توافق هستهای بین ایران و غرب که در ماه ژوییه به دست آمد، تا حدودی این نگرانیها را رفع کرده است. سوخت هستهای در این منطقه کاملا تحت کنترل متصدیان بینالمللی قرار دارد. به علاوه دلایل مشروعی برای کشورهای خاورمیانه در کسب منابع انرژی جایگزین وجود دارد. تقاضا برای الکتریسته در کنار فشار برای کاهش انتشار کربن افزایش مییابد. نیروگاههای هستهای هردوی این مطالب را در برمیگیرد. کارشناسان میگویند، تنوع سوختی به جز سوختهای فسیلی دیر یا زود باید محقق شود. مصر و اردن به طور خاص که در کشورهایشان با کمبود نفت و گاز روبهرو هستند برای تقویت امنیت تامین انرژیشان که به دلیل خشونتهای در منطقه مختل شده است، خواستار انرژی هستهای هستند. هر دو کشور به واردات گاز از اسراییل متمایل شدهاند که مباحثی را در کشورهایشان به دنبال داشته است. آنها با موانع بزرگی روبهرو هستند.

محوطهای که اردن برای ساخت دو راکتور هستهای که آنها نیز توسط روسیه ساخته خواهند شد در نظر گرفته با کمبود آب که برای خنک کردن ضروری است مواجه است و مخالفت قبایل محلی در پی داشته است. مصر مخالفتهای محلی را آرام کرده اما طرحهای پیشین به دلیل انقلاب و نگرانیهای امنیتی تحقق نیافت.

تامین بودجه برای این کشورها که در مضیقه مالی به سر میبرند نیز چالش دیگری به حساب میآید. اگر چه مصر ادعا میکند که سهم خود را در یک دوره زمانی 35 ساله از هماکنون پرداخت خواهد کرد که این امر به راحتی با تولید الکتریسیته امکانپذیر است.

طرحهای هستهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی پذیرفتنیتر هستند. هر دو کشور امید دارند تا نفت و گاز طبیعی که اکنون برای تولید الکتریسیته استفاده میشود را برای صادرات آزاد کنند. برای تحقق این هدف، عربستان سعودی با پنج کشور از جمله روسیه برای ساخت 16 راکتور هستهای تا سال 2032 به توافق رسیده است. امارات متحده عربی نیز در حال حاضر با شریکش کره جنوبی برای ساخت چهار راکتور طراحی شده همکاری میکند که باید در سال 2017 شروع به تولید انرژی کنند.

زمانی که این پروژه در سه سال بعد تکمیل شود، انتظار میرود یک چهارم نیاز الکتریسیته این کشور با انرژی هستهای برآورده شود. این پروژهها برای عربستان سعودی و امارات سودآوری به همراه دارد.

علی احمد و ام وی رامانا از دانشگاه پرینستون میگویند، در مجموع انرژی هستهای معامله بدی برای خاورمیانه است. بسیاری از راکتورها باید جایگزین نیروهای گازی که در این منطقه رایج هستند، شوند. اما نیروگاههای هستهای به ندرت از نظر هزینه و سودمندی هماهنگ هستند.

بر اساس محاسبات آنها کشوری مانند عربستان سعودی تنها در صورتی که بتواند برای مشتریان بالقوه گاز خود به نسبت نرخ کنونی گاز رقم بیشتری مطالبه کند، از انرژی هستهای منفعت خواهد برد. در غیر این صورت برای این کشور سوزاندن گاز و صرف نظر کردن از ساخت راکتورها ارزانتر میشود.

از طرف دیگر واردکنندگان تا زمانی که قیمت گاز به طور قابل توجهی افزایش نیافته باید نیروگاههای سوخت گازی خود را حفظ کنند.

در بلند مدت آن هنگام که سوختهای فسیلی به پایان برسند، انرژی هسته ای منطقیتر به نظر میرسد؛ اما در صورتی که منابع فراوان و ایمن انرژی در منطقه را نادیده بگیریم. تخمین زده شده است که تشعشعات خورشیدی برای کشوری مانند ایران 13 برابر مجموع انرژی مورد نیازش را تامین کند و وابستگیاش به روسیه را کاهش میدهد که در گذشته سوخت هستهای را از ایران مضایقه کرده بود. هزینه کم انرژی خورشیدی آن را به معاملهای خوب تبدیل کرده است. در واقع به نسبت انرژی هستهای، در سال گذشته انرژی خورشیدی سرمایهگذاری بیشتری را در جهان به خود جذب کرد.

برخی کشورها در منطقه در این مسیر گام بر میدارند. مراکش که در حال حاضر الکتریسیته از اسپانیا وارد میکند، در حال ساخت یکی از بزرگترین نیروگاههای انرژی خورشیدی در جهان است که هزینه آن به مراتب کمتر از دو راکتور هستهای اردن است. این کشور امیدوارست تا سال 2020، 42 درصد الکتریسیتهاش را کسب کند و در نهایت آن را به اروپا صادر کند.

عربستان سعودی و امارات متحده عربی در پروژههای بزرگی سرمایه گذاری هنگفتی کردهاند. دیگر کشورها در این منطقه به پروژههای بزرگ خود مباهات میکنند. با این حال تحلیلگران میگویند خاورمیانه مملو از انرژی خورشیدی به همراه بیابانهای بزرگش میتواند در این زمینه کارهای زیادی انجام دهد.

گزینههای با جذابیت کمتری نیز برای کشورهایی که به دنبال بهبود تامین انرژی خود هستند، وجود دارد. تعمیر خطوط انتقالی فرسوده در ایران میتواند الکتریسیته بیشتری را حفظ کند. شبکه انرژی قدیمی مصر نیازمند تعمیرات است. اما اعتبار بیشتری در انرژی هستهای وجود دارد و اغلب به عنوان عیاری برای پیشرفت تکنولوژیکی دیده میشود.