ایران با قدرت به تولید سیمان ادامه می‌دهد

با این وضعیت انتظار میرفت که ایران بهتدریج اقدام به کاهش تولید سیمان خود کند و به این طریق زمینه افزایش قیمتها و محدود کردن زیانهای واردشده به این صنعت را در کشور فراهم کند.

با این وجود، نهتنها تولید سیمان کاهش پیدا نمیکند، بلکه برنامههای توسعهای و افزایش تولید با قدرت ادامه پیدا میکنند. درحالحاضر با آنکه مازاد ظرفیت سیمان کشور به بیش از ۲۰ درصد میرسد، کشور در حال ساخت ۱۷ کارخانه سیمان جدید با مجموع ظرفیت تولید ۱۰میلیون تن بوده که ظرفیت تولید کل کشور را به حدود ۹۰میلیون تن میرساند. در این وضعیت و با توجه به رکود بازار داخلی، مازاد ظرفیت تولید سیمان کشور در آینده از ۲۰ به ۳۰ درصد خواهد رسید. حال دلیل اجرای این استراتژی و ادامه این طرحهای توسعهای چیست؟

وضعیت بازار جهانی سیمان

شواهد نشان میدهد که بازارهای جهانی هم در رکود به سر میبرند. تقاضای سیمان جهان در سال ۲۰۱۵م پس از ۲۰ سال، منفی شد؛ این خبر تکاندهنده نشان میدهد رکود جهانی محصولات معدنی به بازار سیمان هم سرایت کرده و کشورهای سیمانی جهان ازجمله ایران روزهای دشواری را در پیشرو دارند.

این موضوع را گزارش موسسه تحقیقاتی «آیای سیمنت» اعلام میکند. با این حال، با بررسی وضعیت صنعت سیمان ایران و بازار کشورهای همسایه، مشخص میشود که هنوز هم راههایی برای رونق این صنعت قدیمی کشور وجود دارد. براساس گزارش اخیر «آیای سیمنت» که بهطور تخصصی به بررسی بازار جهانی سیمان میپردازد تا اطلاعات مناسبی را در اختیار تولیدکنندگان سیمان قرار دهد؛ ۲۰۱۵م سال خوبی برای کشورهای تولیدکننده جهان نبود و بیشتر بازارهای جهانی، تقاضایی کمتر از حد انتظار از خود نشان دادند. ثبت نخستین افت در تقاضای جهانی در یک بازه ۲۰ ساله، موید این ادعا است. تغییر در میزان تقاضای سیمان در امسال منفی ۱/۷ درصد بوده و برآورد میشود که در سال ۲۰۱۶م تنها مثبت ۱/۵ درصد باشد. البته این وضعیت را میتوان ناشی از کاهش رشد اقتصادی چین و کند شدن روند ساختوسازهای این غول شرق آسیا دانست.

چین در سال ۲۰۱۴م، بیش از ۶۰ درصد از تقاضای سیمان جهان را به خود اختصاص داده و به همین دلیل نقش تعیینکنندهای در وضعیت قیمتهای این محصول معدنی دارد. دومین اقتصاد بزرگ جهان با آنکه کارخانههای سیمان متعددی دارد، به دلیل حجم بسیار زیاد مصرف، مجبور است بخش قابلتوجهی از نیاز خود را از طریق واردات تامین کند. در هر صورت، این کشور که میزان افزایش تقاضای سیمان آن در سال ۲۰۰۹م و در اوج بحران مالی جهان به ۱۷/۳ درصد هم رسیده بود، میزان تقاضایش در امسال میلادی ۳/۶ درصد کاهش یافت. این اتفاق، ضربه بزرگی بر پیکر صنعت سیمان جهان زد و کاهش قیمتهای جهانی این ماده معدنی را در پی داشت.

در هر صورت، با آنکه هنوز هم میزان مصرف سیمان چین بسیار بالا است، رشد منفی آن در امسال و رشد یکدرصدی احتمالی آن در سال آینده میلادی باعث میشود که تولیدکنندگان سیمان به فکر بازار دیگری برای فروش محصولات خود باشند؛ هدفی که البته دستیابی به آن بسیار دشوار است و شاید تا سالها، میزان تقاضای سیمان هیچ کشوری از تقاضای این ماده معدنی در چین فراتر نرود. بهعنوان مثال، میتوان به هند اشاره کرد. هر چند این کشور درحالحاضر از رشد اقتصادی بسیار بالایی برخوردار بوده و دومین کشور پرجمعیت جهان است (۱۷درصد از جمعیت جهان در هند زندگی میکنند)، میزان تقاضایش از سیمان جهان تنها ۶ درصد است.

با این وجود، هند مهمترین بازار جهانی سیمان پس از چین به شمار میآید؛ به نحوی که در گزارش «آیای سیمنت»، این ۲ کشور، تنها کشورهایی هستند که میزان تقاضایشان بهطور جداگانه و در کنار مناطق جهان مورد بررسی قرار گرفته است. اما بین ۲ کشور نخست متقاضی سیمان در جهان، فاصله بسیاری وجود دارد. تقاضای چین در سال ۲۰۱۴م، نزدیک به ۱۰ برابر تقاضای هند بوده است. میزان تقاضای این ۲ کشور در سال مورد بحث به ترتیب ۲۴۶۴ و ۲۵۰ میلیون تن بوده است. این شکاف بزرگ نشان میدهد که رشد ملایم کنونی تقاضای سیمان هند نمیتواند باعث تبدیل شدن کشور ۷۲ ملت به بزرگترین مشتری سیمان جهان تا چندین سال آینده شود.

توانمندی در تولید، ضعف تقاضا

درحالحاضر، ایران پنجمین تولیدکننده سیمان جهان است و به گفته مجید پورمقدم، پژوهشگر معدن، ظرفیتهای بسیار بیشتری برای افزایش تولید سیمان در این کشور وجود دارد. براساس مطالعات او، از نظر ذخایر آهک میتوان بهطور متوسط در هر ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلومتر، یک کارخانه سیمان در کشور احداث کرد.

با وجود این ظرفیت قابل توجه برای توسعه صنعت سیمان کشور، تقاضای داخلی و خارجی کافی برای فروش تولیدات وجود ندارد. در داخل کشور و در بازار ساختوساز ایران، رکودی عمیق ریشه دوانده است. میزان افزایش تقاضای امسال میلادی نسبت به سال پیش از آن، تنها ۰/۲ درصد بوده و برآورد میشود که میزان آن در سال آینده هم از ۱/۵ درصد فراتر نرود. بسیاری از کارشناسان و فعالان صنعت سیمان کشور (مانند عبدالرضا شیخان، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان سیمان)، تابستان سال ۹۵ و نیمه دوم آن را، زمان رونق بازار ساختوساز و افزایش مصرف سیمان میدانند. با این حال، برخی از کارشناسان مانند کیوان جعفریطهرانی، مشاور بینالملل خانه اقتصاد ایران احیای بازار مسکن را حتی تا اوایل سال ۹۶ هم پیشبینی نمیکنند.

تقاضای منطقهای و جهانی برای سیمان ایران هم کاهش یافته است. بهدلیل ناامنی ناشی از حضور داعش در عراق، میزان تقاضای این کشور در امسال میلادی نسبت به سال پیش از آن تا ۱۲درصد سقوط کرده است. این اتفاق در کنار تعیین تعرفه بالا برای سیمان ایران در عراق، باعث شده که به گفته شیخان، میزان صادرات سیمان ایران به این کشور تا ۱۹درصد کاهش یابد. وضعیت کنونی و ناامنی عراق در سال آینده هم ادامه خواهد یافت و تقاضای سیمان در سرزمین بینالنهرین با افت ۵ درصدی دیگری مواجه خواهد شد. وضعیت افغانستان و سوریه هم به همین نحو است و میزان تقاضای سیمان آنها بهدلیل ناامنی، در سطح بالایی نیست.

ایران بیرقیب در جهان

با وجود تمام مشکلاتی که برای فروش سیمان ایران وجود دارد، برنامههای توسعهای این حوزه پیگیری میشود. کارخانههای سیمان مختلفی که در سالهای پیشرو ساخته خواهند شد، قیمت جهانی سیمان را بیش از پیش پایین خواهد آورد ولی به نظر میرسد که این استراتژی در نهایت به نفع ایران تمام خواهد شد. ایران درحالحاضر چهارمین تولیدکننده بزرگ سیمان جهان است و تنها چین، هند و ایالات متحده امریکا تولیدات بیشتری نسبت به ایران دارند.

با این وضعیت و با توجه به آنکه تولید هند در سالهای آینده حتی نمیتواند جوابگوی نیازهای داخلی آن باشد، میتوان گفت که هیچ رقیب جدی در منطقه و حتی قارههایی مانند اروپا و افریقا برای سیمان ایران وجود ندارد. رقبای خرد هم بهتدریج و با افزایش فشارها، مجبور به خروج از بازار خواهند شد. این استراتژی را عربستان و استرالیا هم در بازارهای نفت و سنگآهن در پیش گرفتهاند.

در هر صورت، با خروج تدریجی رقبای سیمانی ایران از بازار میتوان انتظار داشت که تا چند سال آینده، امپراتوری سیمانی ایران از کشورهای هند و پاکستان تا افریقا و از آسیای مرکزی گرفته تا اروپا گسترش یابد؛ همان مناطقی که زمانی جزو خاک ایران به شمار میآمدند.