بهترین زمان برای تک‌نرخی شدن‌ ارز

شوکهای واردشده به نرخ ارز فقط ناشی از اقتصاد یک کشور نبوده و به طور مستقیم شوکهای دو کشور را نشان میدهند و به طور غیر مستقیم شوکهای ناشی از نوسانات اقتصادی کشورها ی بزرگ جهانی را در خود انعکاس میدهد. به همین دلیل است که یورو به عنوان ابزار پولی کلیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا، به دلیل آنکه انعکاسدهنده شوکها و نوسانات داخلی همه این کشورها ست پر نوسانترین و آسیب پذیرترین نرخ ارز است و اکثر تجار بینالمللی به دنبال انعقاد قراردادهای خود با پولی غیر از یورو هستند.

در ایران سال ۷۲ برای نخستین بار ارز کشور، تک نرخی شد اما به دلیل تغییر دولت و به تبع آن سیاستهای اقتصادی نتوانست بیشتر از چند ماه تک نرخی بماند و باز در اقتصاد دو نرخ ارز داشتیم که یک نرخ آزاد و یک نرخ دولتی بود. در سال ۸۰ مجددا نرخ بازار آزاد و دولتی یکسان شد و تا سال ۸۹ ادامه پیدا کرد ولی در سال ۸۹ به دلیل تورم شدید و رشد نقدینگی مجددا فاصله نرخ ارز دولتی و ارز آزاد ایجاد شده و ارز دونرخی شد. که با قانون برنامه پنجم توسعه منافات داشت. یکی از مشکلات و تهدیدات چند نرخی بودن نرخ ارز برای اقتصاد ایران، امکان ایجاد فساد و رانت است که در سالهای اخیر در این زمینه از سوی نهادهای نظارتی پروندههای زیادی مطرح شده است.

ایجاد شفافیت اقتصادی و رشد و ثبات اقتصادی، در شرایط فعلی تکنرخیشدن ارز را ضروری میکند و در همین راستا دولت برای عمل به حکم قانون برنامه پنجم مبنی بر اینکه نظام ارزی کشور باید شناور مدیریت شده باشد و نرخ ارز باید با توجه به حفظ دامنه رقابتپذیری در تجارت خارجی و با ملاحظه تورم داخلی و جهانی و همچنین شرایط اقتصاد کلان از جمله تعیین حد مطلوبی از ذخایر خارجی تعیین شود. با نگاهی به وضعیت نوسانات ارزی در کشو ر همانطور که در نمودار شماره یک میبینیم یورو در برابر ریال بسیار پر نوسان است در حالی که دلار که از باثباتترین ارزها است از نوسان بسیار کمتری بر خوردار است (نمودار شماره 2) . دلار در شرایط فعلی با رشد بالایی در اقتصاد ایران روبهرو بوده است. اما نوسانات دلار در مقابل ریال به طور عمده به صورت دستوری تعیین شده و کمتر متاثر از نوسانات جهانی است. بیشتر کشورهای جهان نرخ ارز شناور دارند، اما در اقتصاد ایران نرخ ارز شناور مدیریت شده باید اجرا شود اما عملا دو نرخی ارز را داریم.

یکی از سیاستهای تثبیت اقتصادی آزادسازی نرخ ارز و شناور کردن آن است. از سیاستهای ارزی مهم طی سالهای آینده، سیاست یکسانسازی نرخ ارز است که اجرای آن میتواند بر متغیرهای اقتصادی نظیر تورم، بیکاری، تولید تاثیرگذار باشد و در نتیجه شرایط لازم را برای ثبات اقتصادی فراهم آورد. مساله این است که تکانه یکسانسازی ارز بر اقتصاد ایران چه تاثیراتی بر تورم، تولید و بیکاری داشته و آیا این موارد تاثیرگذار یا دائمی است و نیز اینکه چند درصد از تغییرات این متغیرها منسوب به تکانه نرخ ارز میتواند باشد.

بر اساس بررسی علمی انجام شده درباره اقتصاد ایران تاکنون نرخ ارز رسمی نتوانسته است تاثیر معناداری بر تولید و اشتغال داشته باشد، در حالی که آزادسازی نرخ ارز اثر مستقیم و شدیدی بر نرخ تورم دارد. شرایط کنونی بهترین زمان برای تک نرخی کردن ارز است چرا که به واسطه سیاستهای شدیدا انقباضی دولت تورم در پایینترین حد خود بوده حتی تورم روستایی بر اساس آخرین آمار منتشر شده تک رقمی شده است. لذا اجرای سیاست تک نرخی شده ارز، میتواند در کنار تامین کسری بودجه دولت موجب رشد اقتصادی شود.

یکی از مهمترین رکنهای اثر بخشی سیاستهای اقتصادی اجرای درست و همچنین به موقع آنها است. شرایط کنونی اقتصاد ایران زمینه ساز اجرای برخی سیاستهایی است که از دیر باز سیاستهای خوبی بوده و در دستور کار برنامههای اقتصادی نیز بودهاند اما زمان مناسب اجرای آنها نبوده است. سیاست تک نرخی شدن ارز، در شرایط کنونی نه تنها موجب شوک تورمی نبوده بلکه با جبران بخشی از کمبود منابع ارزی دولت، موجب رشد و تحرک اقتصاد میشود.

در سالهای اوج تحریم شاهد سیاستهای نامناسب ارزی توسط دولت قبلی بودیم، به طوری که به تورم دامن زد و نرخ ارز را تا سه برابر زیاد کرد و ارزش پولی ملی را بهشدت کاهش داد و فرار سرمایه داخلی را ایجاد کرد. اما سیاستهای انقباضی و انضباطی دولت فعلی بستر بسیار مناسبی برای اجرای واقعی سیاست تک نرخی شدن ارز را فراهم آورده است.