وزش توفان بر معادن جهان

برخی از کارشناسان معتقدند که ایران از این پدیده اثر نمیپذیرد و بعضی دیگر آنها را تغییر دهنده بسیاری از شرایط تثبیت شده کنونی کشور میدانند. شاید برای بسیاری از ایرانیان اهمیت زیادی نداشته باشد که این اتفاق خواهد افتاد یا خیر؛ چرا که در هر صورت با اندکی پیشنگری میتوانند از آن جان سالم به در برند. با این حال نقش آن در بخش معدن جهان انکارناپذیر است. بزرگترین کشورهای معدنی جهان در کانون اثرات مستقیم این پدیده قرار دارند. از طرفی این احتمال وجود دارد که بزرگترین النینوی قرنهای اخیر در حال رخ دادن باشد. این شرایط میتواند بازارهای معدنی جهان را در سال میلادی پیشرو و سال بعد از آن به هم بریزد یا از نو بسازد.

النینو چیست؟

«ال نینو» یکی از چرخههای مشهور آب و هوایی جهان است که هر چند سال یک بار باعث ایجاد ناهنجاریهای بزرگی در آب و هوای سراسر سیاره زمین میشود. علائم اولیه حاکی است که این امر میتواند رکوردهای ثبت شده قبلی در جدول هواشناسی جهان را بشکند. اما کارشناسان میگویند هنوز نمیتوان با قاطعیت درباره تاثیرات محلی نظر داد. ال نینو، هر چند سال یک بار و هنگامی رخ میدهد که آبهای قطبی در اقیانوس آرام در بخش امریکای جنوبی، گرمتر از حد معمول شود. هوای گرمی که از این آبها برمیخیزد موجب تغییر مسیر بادهایی میشود که در سطح کره زمین میوزد. این روند میتواند بادهای موسمی در جنوب و جنوب شرق آسیا را تضعیف کند. فصول بارانی در افریقای جنوبی به احتمال زیاد خشک خواهند شد و همزمان شرق و جنوب امریکا صحنه نزولات جوی فراوان خواهد بود.

النینو در یک قدمی

آنچه اهمیت دارد حجم بالای آب گرم در زیرسطح اقیانوس آرام در نزدیکی قطب جنوب است. هواشناسان میگویند در حال حاضر نسبت به سال ۱۹۹۷م و درست قبل از تشکیل بزرگترین النینو ثبتشده در تاریخ، انرژی بسیار بیشتری در زیر آب ذخیره شده است.
النینو سال ۱۹۹۸ـ۱۹۹۷م منجر به جاری شدن سیلهای فاجعه بار در پرو، وقوع آتش در جنگلهای اندونزی و مالزی و افزایش فراوان دمای هوای جهانی شد. در صورتی که آبهای گرم در شرق اقیانوس آرام راهشان را به سطح بازکنند و آنجا بمانند، این به معنای وقوع یک پدیده عمده ال نینو، ویرانی جوی در سطح جهان، و احتمالا ثبت دمای جدید بالا در کره زمین است.

سهم سنگین کشورهای معدنی از النینو

کشورهای معدنی جهان و تولیدکنندگان بسیاری از محصولات معدنی در مسیر تغییرات شدید آبوهوایی ناشی از النینو قرار دارند. کشورهایی مانند پرو، شیلی، افریقای جنوبی و استرالیا بیشترین تغییرات را در سالهای آینده شاهد خواهند بود و کشورهای مکزیک، چین، فیلیپین و اندونزی هم از این داستان بینصیب نخواهند بود. تغییرات آبوهوایی شدید در این کشورها (بارندگی و سیلگرفتی یا خشکسالیهای شدید) باعث میشود که تولید محصولات معدنی مختلف مانند مس، نیکل، سنگآهن و قلع با تغییرات مختلفی مواجه شوند.
در این میان، انتظار میرود که بیشترین نوسانات بازار را مس و قلع تجربه کنند. شیلی و پرو به عنوان ۲ غول بزرگ تولیدکننده مس جهان، به احتمال زیاد سال آینده و سال پس از آن به دلیل بارانهای سیلآسا و آبگرفتگیهای فراوان نمیتوانند با تمام ظرفیت خود اقدام به تولید فلز سرخ کنند. این موضوع باعث میشود که بنابر بسیاری از پیشبینیها و با وجود پروژههای توسعهای کنونی مس جهان، تولید مس در سال آینده تا ۱۷ درصد کاهش یافته و شاهد احیای دوباره قیمتهای آن باشیم.

وضعیت بازار قلع و تولیدکنندگان اصلی آن به طور کامل، برعکس است. یکی از بزرگترین مشکلات فیلیپین (نخستین تولیدکننده قلع جهان) برای معدنکاری، حجم بالای بارانهای موسمی است. این کشور به دلیل میزان بالای بارندگیها به طور معمول و در فصلهای پرآب سال باید فعالیتهای معدنی خود را متوقف کند. با این حال، این شرایط درامسال و سال بعد برای آنها بسیار بهتر خواهد بود. به دلیل خشکسالی، فیلیپین میتواند به طور تقریبی در تمام طول سال اقدام به تولید قلع کند و درآمدهای خود را از این راه افزایش دهد؛ درآمدهایی که به بهای کاهش قیمت جهانی قلع و زیان سایر تولیدکنندگان این فلز تمام خواهد شد.

فرصتها و تهدیدها

یکی از استادان دانشگاه تربیت مدرس به این نکته اشاره کرد که به طور معمولا اثرات پدیدههای جوی آنقدر زیاد نیست که باعث تغییرات قابلتوجهی در بخش معدن جهان و بازارهای مربوط آن شود. به عنوان مثال، با آنکه تغییرات شدید ممکن است تا حدی بر روندهای معدنکاری اثرگذار باشند، باعث تغییرات عمده قیمتی در بازارهای جهانی نمیشوند. محمدرضا خالصی دلیل این امر را آن دانست که معادن و کارخانههای فرآوری آنها در برنامهریزیها و طراحیهای اولیه خود وابسته به آبهای سطحی نیستند و برای شرایط کمآبی یا پرآبی هم برنامهریزی میکنند. وی ادامه داد: با این حال، کارشناسان هواشناسی باید درباره پدیده «النینو» توضیحات دقیقتری ارائه کنند تا مشخص شود که آیا این بار، این اتفاق جوی میتواند اثرات زیادی بر بخش معدن جهان داشته باشد یا خیر. خالصی مهمترین اثرات ناشی از افزایش یا کاهش بارندگیها را بر مسائل ایمنی میداند. زمانی که تغییرات قابل توجهی در بارندگیهای یک منطقه اتفاق میافتد، مشکلات امنیتی زیادی ایجاد میشود که میتوان به حادثه اخیر در معدن گلگهر هم اشاره کرد؛ حادثهای که در آن به دلیل بارندگی زیاد و رانش زمین، ۲ راننده ماشینهای معدنی جان خود را از دست دادند.

ایران چه کند؟

این استاد دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد که با افزایش بارندگی، احتمال وقوع چنین حوادث ناگواری افزایش مییابد که باید برای آنها برنامهریزی کرد و آماده شد. آمادگی و بسیج امکانات به ویژه باید بر سدهای باطله، دپوهای معدنی و گاهی هم در تولید و حفاریها تمرکز پیدا کند. خالصی افزود: همانطور که نهادهای شهری و کشوری مختلف برای مقابله با اثرات منفی پدیده النینو آماده شدهاند، معادن کشور هم باید به فکر تدابیر امنیتی باشند.
وی در پایان گفت: اگر کارشناسان هواشناسی با بررسیهای خود این نکته را تایید کردند که پدیدهای مانند النینو باعث افزایش بارندگیها و سرمای هوای امسال و آینده کشور میشود، باید برای مقابله با آنها و بهرهبرداری از فرصتها برنامهریزی کرد. در کنار اقدامات امنیتی که باعث حفظ جان و سرمایههای معدنی میشود، باید به فکر تامین آب هم بود. در صورتی که بارشها در مناطق کویری اتفاق میافتند و میتوانند سفرههای زیرزمینی را پرآب کنند، باید برای مهار آنها تدبیری اندیشید. در این صورت افزایش بارندگیها و تغییر شرایط جوی میتواند به نفع بخش معدن کشور باشد. با این حال، متاسفانه ایران به طور معمول در مهار آبهای سطحی ضعیف است و بدون داشتن برنامهریزیها و پیشبینیهای هوشمندانه نمیتوان از این شرایط بهره جست. به همین دلیل دستکم باید برای کاهش اثرات منفی چنین پدیدهای تلاش کرد.