تردیدها برای حضور در بازار ایران

 این جمله بهخصوص بعد از اولین توافق هستهای ایران و غرب مکررا از سوی مسوولان صنعتی کشور شنیده میشد. اینکه بازار خودروی کشورمان بازاری بکر است و خودروسازان معتبر با توجه به کاهش فروش جهانی، ایران را کشوری ایدهآل برای سرمایهگذاری میخوانند، دو سالی است که کلام رایج دستاندرکاران صنعتی کشور و خودروسازان شده است. در این زمینه حتی برخی پیشدستی کرده و بازار ایران را با بازار کشورهای نوظهوری همچون چین و هند مقایسه میکنند. بازارهایی که در دورهای کوتاه ناجی خودروسازی دنیا شد.

حال این سوال مطرح است که آیا در شرایط کنونی ایران نیز میتواند بازاری قابل اتکا برای تولیدکنندگان جهانی باشد؟ اینکه بازار خودرو کشورمان بازاری بکر و آماده ورود تولیدکنندگان جدید است، شکی نیست اما اینکه بازار ایران در حد چین و هند قرار گیرد شاید مقایسه مناسبی از نظر جغرافیایی و جمعیتی نباشد حال آنکه در این زمینه بسیاری از کارشناسان معتقدند که اولا با توجه به ادعای صف کشیدن سرمایه گذاران خارجی پشت درهای کشور، هنوز خودروساز مشخصی برای ورود به ایران، اعلام آمادگی نکرده حال آنکه مقررات و مشوقهای سرمایهگذاری در کشورمان نیز شباهتی به چین و هند ندارد که بتواند در این زمینه نقش آفرینی کند. در هر صورت آنچه مشخص است بازار خودرو ایران در شرایط کنونی میتواند برای بسیاری از سرمایه گذاران خارجی وسوسه انگیز باشد این در شرایطی است که جز شرکای سابق صنعت خودرو کشورمان هنوز خودروسازی برای ورود به ایران اعلام قطعی نکرده است بنابراین این سوال مطرح است که با وجود جذابیتهای بازار خودروی ایران چرا خودروسازان معتبر جهانی نگاهی تردید آمیز به این بازار دارند؟ و در نهایت اینکه آیا ایران نیز میتواند در شرایط فعلی همچون بازارکشورهای نوظهور عمل کند؟


مقایسه با کشورهای نوظهور
همانطور که گفته شد در شرایط کنونی، علاقهمندی خودروسازان جهانی برای حضور در ایران با تجربه بسیاری از اقتصادهای نوظهور جهان مقایسه میشود. براین اساس، این سوال پیش میآید که چرا خودروسازان معتبر جهانی به بازارهای نوظهور محتاجاند؟ بسیاری در این خصوص به بحران اقتصاد جهانی در سال 2008 که باعث ورشکستگی بسیاری از صنایع خودروسازی جهان شد، اشاره میکنند و اینکه همین موضوع باعث شد تا چین، برزیل، هند و... بازار رویایی خودروسازان جهان که به دنبال سوددهی در شرایط اقتصادی نامطلوب جهان بودند، تبدیل شوند، بنابراین کشورهایی با اقتصاد نو، منجی صنعت ورشکست شده جهانی شدند. از سوی دیگر ورود سرمایهگذاران خارجی به این کشورها، موجب رشد اقتصادی این کشورها شد. در این میان چین نمونه بهتری نسبت به سایر کشورهای دیگری است که اقتصاد نوظهور دارند. بهطوری که فروش سالانه خودرو در این کشور در سال 2009- یکسال پس از رکود بزرگ جهانی_ نزدیک به 14 میلیون دستگاه رسید و این کشور به بزرگترین تولیدکننده بازار خودروی جهان تبدیل شد. بسیاری از کارشناسان علت رشد صنعت خودرو کشورهای چین، برزیل، هند و دیگر اقتصادهای نوظهور را در ابتدا اشباع شدن بازار خودروهای جهانی از یک سو و بازار مصرف بسیار زیاد و پتانسیلهای سرمایهگذاری در کشورهای مذکور میدانند. موضوعی که درخصوص ایران نیز صدق میکند. همین موضوع باعث شده که در شرایط کنونی که پرونده هستهای ایران در حال نهایی شدن است بسیاری بازار خودروی ایران را در قیاس با دو کشور هند و چین قرار دهند.

براین اساس کارشناسان تاکید دارند، هر چند اقتصاد ایران جزو بازارهای نوظهور محسوب نمیشود اما ایران بعد از توافق هستهای در زمینههای مختلف اقتصادی شاهد تغییرات جدی خواهد بود. یکی از بخشهایی که در روند مثبت مذاکرات و پس از آن امضای توافق هستهای در تیررس سرمایهگذاران خارجی قرار گرفت، صنعت خودرو و پتانسیل بالقوه بازار ایران بود. بنا به گفته کارشناسان، بازار خودروی ایران بکر و تازه است، بنابراین شرایط کنونی بهترین زمان برای حضور سرمایهگذاران خارجی در بازار ایران است. زیرا از یک سو، خودروسازان معتبر جهانی برای جبران کندی رشد فروش در برخی اقتصادهای نوظهور مانند چین، روسیه و برزیل، بهدنبال بازارهای جدید هستند و از سوی دیگر بازار خودروی ایران تشنه خودروهای با مدل جدید است. بنابراین با پیش فرض قرار دادن اینکه بازار ایران یکی از بهترین فرصتهای خودروسازی جهان بهشمار میرود، این روزها، حرف و حدیثهای بسیاری درخصوص اینکه چه خودروسازی وارد ایران خواهد شد به وجود آمده است. مهمترین عامل جذابیت بازار کشورمان برای خودروسازان خارجی جمعیت 80 میلیونی است که تقاضای بسیاری خوبی برای خودروسازان جهانی محسوب میشود.

براین اساس، در شرایطی که بسیاری از کارشناسان مهمترین عامل در علاقمندی و احتیاج سرمایهگذاران خارجی نسبت به بازارهای جدید را پتانسیلهای بالقوه کشورهای مذکور میدانند معتقدند ایران این دوعامل یعنی تقاضای موثر و دوم بهرهگیری از تولید ارزان به منظور عرضه اقتصادی خودرو را دارا است. موسی غنینژاد، با تایید این موضوع میگوید: خودروسازان خارجی در شرایطی که تقاضای چندانی برای خرید خودرو نداشتند به منظور رهایی از رکود و پس از آن افزایش فروش علاقمند به حضور در کشورهای چون چین و هند شدند. غنینژاد معتقد است عامل مهم دیگری که برای بسیاری از این خودروسازان جذابیت داشت بازار مصرف خوب کشورهایی چون چین، هند و برزیل بوده است که ایران نیز به دلیل دارا بودن بازار 80 میلیونی میتواند هدف بعدی خودروسازان خارجی باشد.

در این زمینه آلبرت بغزیان استاد دانشگاه تهران در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» میگوید: عامل مهم در تمایل خودروسازان معتبر جهانی به این کشورها بازار مصرف خوب است زیرا خودروسازان جهانی به منظور کسب سود به این کشوها ورود پیدا میکنند از آنجا که ایران بازار مصرف خوب و نیروی کار ارزانی دارد برای بسیاری از این کشورها جذاب است. وی میافزاید: کاهش قیمت تمام شده تولید خودرو به منظور رقابتی بودن بازار نقش بسیار مهمی برای خودروسازان دارد. بنابراین از آنجا که مجموع شرایط برای فعالیت تولیدی برای این خودروسازان جذاب است آنها از فعالیت در بازارهای جدیدی چون ایران استقبال میکنند. در همین زمینه یکی از مدیران ارشد صنعت خودرو کشور در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» میگوید: هر چند بازار مصرف از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است اما عامل مهم دیگر موقعیت مکانی کشور موردنظر است. زیرا اکثر خودروسازان قصد دارند، کشور مذکور را به پایگاهی برای صادرات محصولات خود به کشورهای اطراف تبدیل کنند. وی معتقد است که ایران همه شروط لازم برای جذب سرمایهگذاران خارجی را دارد، بازار مصرف 80 میلیونی و تقاضای موثر کافی، نیروی کار به نسبت ارزان و موقعیت استراتژیک برای تبدیل شدن به پایگاه صادراتی. بنابراین ایران یکی از بخشهای مهم برای سرمایهگذاری است.


همکاری مشترک با خودروسازان جهانی
سرمایه گذاران خارجی چه جذابیتی برای صنعت خودرو ایران دارند. صنعت خودرو حدود یک دهم تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل میدهد. براین اساس دولت علاقه بسیاری به رشد و توسعه در این صنعت به منظور تاثیر بر شاخصهای اقتصادی دارد. در عین حال صنعت خودرو ایران به دلیل شرایط تحریمی و عدم ارتباط با خودروسازان معتبر جهانی و نبود قوانین هدفمند طی سالهای گذشته نتوانست به رشد تکنولوژیک متناسب خود دست یابد. این در حالی است که بسیاری از کشورها چون چین و برزیل با بهرهگیری از حضور خودروسازان معتبر جهانی توانستند به توسعه صنعت خودروی خود بپردازند براین اساس بسیاری از کارشناسان به اهداف توسعه صنعت خودروی کشورهای چین، برزیل، هند و... اشاره میکنند و معتقدند که هر چند بازار این کشورها توانست به جذب سرمایهگذاران خارجی بپردازد اما آنها با داشتن سیاستهای هدفمند و برخورد علمی با مقوله انتقال تکنولوژی توانستند شکاف تکنولوژیک خود را با کشورهای توسعه یافته، از بین ببرند و نقش فعالانهای در رشد اقتصادی کشور خود ایفا کنند. موضوعی که در مورد ایران نیز صدق میکند. بنابراین کارشناسان ارمغان دیگر حضور سرمایهگذاران خارجی در ایران را افزایش دانش و تکنولوژی در صنعت خودروی کشور میدانند. چرا که این موضوع منجر به تولید خودروهای جدید، با کیفیت و مدرن خواهد شد که امروز خواسته بسیاری از مشتریان خودرو است.

در این زمینه، موسی غنی نژاد با اشاره به اینکه تقاضا برای خودروی باکیفیت و استاندارد بسیار زیاد است، میگوید: کیفیت پایین محصولات داخلی و بهروز نشدن دانش و تکنولوژی در صنعت خودرو باعث عدم جذب این تقاضا در بازار خودرو داخلی شده است. به خصوص آنکه این روزها به دلیل رکود، مردم نیز علاقه کمتری به خرید خودرو دارند. در همین زمینه نیز آلبرت بغزیان استاد دانشگاه علامه طباطبایی میگوید: صنعت خودروی ایران در صورتی میتواند رشد کند که بتواند بهصورت همکاری مشترک با خودروسازان جهانی به فعالیت بپردازد. وی معتقد است، خودروسازان ایرانی توانایی لازم تکنولوژیک را ندارند بنابراین در ابتدا باید با کسب دانش روز به جذب تقاضای موجود در بازار داخلی بپردازند و بعد از آن توجه خود را به صدور محصولات در منطقه معطوف کنند.


چرا خارجیها نمیآیند؟
خودروسازان خارجی مشتاق به حضور در ایران هستند؛ از سوی دیگر خودروسازان ایرانی نیز علاقهمند به حضور خودروسازان معتبر جهانی به منظور بالا بردن دانش و تکنولوژی و تولید خودروهای مطابق خواست مردم هستند. در این میان یک سوال مطرح است، در شرایطی که هر دو سوی معامله رضایت دارند و جذابیتهای لازم برای هر دو طرف وجود دارد چرا تاکنون قراردادی میان خودروسازان داخلی و خارجی منعقد نشده است. تجربه بازارهای جدید در همکاری با خودروسازان خارجی نشاندهنده آن است که هر چند علاقه نسبت به حضور و عوامل حضور برای سرمایهگذاران خارجی اهمیت بسیاری دارد اما فراهم بودن شرایط لازم برای حضور سرمایهگذاران نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

تجربه بازارهای جدید نشاندهنده آن است که این کشورها در کنار تغییر ساختار اقتصادی خود به تغییر قوانین پرداختهاند تا شرایط را برای حضور سرمایهگذاران خارجی در صنعت خودرو ایجاد کنند. براین اساس در برخی موارد قوانین را آسان کرده و در برخی موارد دیگر چون واردات با سختگیری، خودروسازان جهانی را وادار به حضور در کشور خود کردهاند. براین اساس بسیاری از کارشناسان در کنار تغییر ساختار اقتصادی و حضور سرمایهگذاران خارجی در صنعت خودرو چین و برزیل، عمدهترین عامل رشد صنعت خودروی این کشورها را علاقهمندی این کشورها برای حضور سرمایهگذاران خارجی عنوان کردهاند. نکته دیگر اعمال سیاستهای تشویقی دولتها به منظور جذب خودروسازان خارجی است که کشورهایی چون چین، برزیل و هند مدنظر قرار دادهاند. هدف اولیه این کشورها برای حضور سرمایهگذاران خارجی در اقتصاد کشورشان، افزایش دانش و تکنولوژی از یکسو و افزایش رشد اقتصادی بوده است.

براین اساس این کشورها برای جذب سرمایهگذاران خارجی سیاستهای هدفمندی را دنبال کردند. بنابراین ضمن حل شکاف تکنولوژیکشان توانستند رتبه خود را در عرصه جهانی تغییر دهند. بنابراین کارشناسان بزرگترین مانع رشد صنعت خودروی ایران را مشکل ساختار کلان اقتصادی میدانند و معتقدند که قوانین و مقررات ایران نه تنها موجب رشد و توسعه تولید وصنعت نمیشود بلکه سنگ پیش پای آن میاندازد. موضوعی که در صورت حضور خودروسازان خارجی برای سرمایهگذاری مشترک نیز به چالشهای بسیاری منجر میشود. این در حالی است که یکی از دلایل موفقیت صنعت خودروی چین تسهیل قوانین و مقررات برای توسعه صنعت بوده است. به عقیده بسیاری، قوانین موجود در ایران اشتیاق سرمایهگذاری در ایران را از بین میبرد و به همین دلیل است که خودروسازان اروپایی تنها علاقمند به مونتاژکاری در صنعت خودروی ایران هستند.

در این زمینه، یکی از مدیران ارشد صنعت خودرو معتقد است حضور خودروسازان خارجی در یک کشور ناشی از ارتباط دوسویه است. کشورهایی چون چین، برزیل و... در سیاستهای صنعتی خود تغییرات جدی را ایجاد کردند تا سرمایهگذار خارجی مجبور به تولید مشترک و انتقال تکنولوژی شود اما در ایران قوانین سرمایهگذاران خارجی را دفع میکند. وی با اشاره به اینکه هیچ گونه تشویقی در قوانین کشور وجود ندارد، میافزاید: بسیاری از این کشورها برای جذب خودروسازان خارجی مشوقهای بسیاری از جمله معافیت مالیاتی و زمین بلاعوض و... را در نظر گرفتند حال آنکه در ایران تمهیداتی برای این موضوع دیده نشده است. وی میافزاید: بنابراین هرچند هدف خودروسازان خارجی دستیابی به بازار آن کشورها بوده است اما سیاستمداران کشورهای مذکور با مشخص کردن مسیر و تعیین قوانین، آنها را در کانال مورد نظر خود پیش بردند. به همین دلیل صنعت خودروی آنها در رشد اقتصادی کشورهایشان نقش جدی دارد. در این میان برخی کارشناسان، معتقدند که حضور سرمایهگذاران خارجی در شرایط اقتصادی و سیاسی باثبات یک کشور اتفاق میافتد بهطوریکه آلبرت بغزیان در این باره میگوید: خوشبختانه وضعیت اقتصادی کشور روز به روز در مسیر هدفمندتری پیش میرود اما ثبات اقتصادی نقش مهمی دارد، در صورتی که با رفع تحریمها اقتصاد کشور باثبات شود امضای قراردادها نیز از حالت شک و گمان خارج خواهد شد و عملی میشود.