رای اجماعی شورای حکام به پیش‌نویس قطعنامه 1+5

نشست ویژه شورای حکام برای تصمیمگیری درباره پیشنویس قطعنامه 1+5 در خصوص خاتمه دادن رسیدگی به موضوع مسایل گذشته و حال برنامه هسته ای ایران و ابلاغ وظایف آژانس برای راستیآزمایی و نظارت بر اجرای تعهدات ایران در چارچوب برجام صبح روز سه"شنبه در وین با حضور اعضای دائم 35 عضو شورای حکام برگزار میشود.

در همین رابطه رضا نجفی اعلام کرد: پیشنویس قطعنامه کشورهای 1+5 قاعدتا باید در شورای حکام با اجماع به تصویب برسد.

پس از آنکه ایران نقشه راه را اجرا و مدیرکل آژانس ارزیابی نهایی خود درباره اجرای نقشه راه مبنی بر رسیدگی به موضوعات گذشته و حال برنامه هسته ای ایران را در گزارشی در 11 آذرماه (2 دسامبر) ارایه کرد کشورهای گروه 1+5 بر اساس بند 14 برجام پیش نویسی را در جهت خاتمه دادن به رسیدگی به این موضوع را به شورای حکام ارایه کرد.

بسته شدن پرونده مسایل گذشته و حال مربوط به برنامه هستهای ایران آخرین مرحله از روند اجرایی ساختن برنامه جامع اقدام مشترک است. برخی از اقدامات هستهای ایران از جمله بازطراحی راکتور اراک و خارج کردن کالندریای (محفظه اصلی) این راکتور از جای قبلی و نیز انتقال ذخایر اورانیوم ایران به روسیه به بسته شدن این موضوع گره خورده بود.

ایران اعلام کرده است که بعد از خاتمه دادن به این پرونده در شورای حکام اقدامات هستهای خود را ظرف دو الی سه هفته تکمیل خواهد کرد و شرایط برای اجرایی شدن برجام از سوی ایران فراهم خواهد شد.

بنا بر این گزارش پیشنویس قطعنامه 1+5 که هفته پیش به شورای حکام ارایه شد دارای نکات قابل توجه و جدیدی به لحاظ راستیآزمایی و نظارت آژانس بر فعالیتهای صلحآمیز هستهای ایران است که با اجرای برجام شاهد آن خواهیم بود.

از نکات قابل توجه در پیشنویس قطعنامه ارایه شده از سوی 1+5 همانطور که در برجام و نیز قطعنامه 2231 وجود دارد، روح حاکم بر این توافقات و تصمیمات است که مبتنی بر اراده سیاسی ایران و 1+5 برای اجرای برجام است و به نظر میآید این اراده همچنین بر تصمیم مهمترین نهاد هستهای تخصصی و بینالمللی و 35 عضو شورای حکام نیز حاکم خواهد شد.

این پیشنویس تصریح دارد که «انعقاد برجام نشانگر یک تغییر اساسی در رسیدگی به این موضوع (روشنگری درباره موضوعات باقی مانده گذشته و حال در خصوص برنامه هستهای ایران) است.»

پیشنویس قطعنامه 1+5 در بخشهایی خطاب به شورای حکام وظایف پیش روی این شورا در قبال نظارت و راستیآزمایی برجام طی دوره اجرا (ده سال) را یادآور میشود و از سوی دیگر تغییرات در وظایف این شورا که تاکنون درباره فعالیتها و تاسیسات هستهای ایران بر اساس موافقتنامه پادمانی صورت میگرفته است را گوشزد میکند که مهمترین تغییر کنار گذاشته شدن روند گزارشدهیهای فصلی طی 13 سال گذشته درباره فعالیتهای هستهای است و به جای آن 1+5 از مدیرکل آژانس خواسته است که "قبل از هر جلسه فصلی عادی شورای حکام و تا زمانی که شورای حکام رسیدگی به موضوع ایران را خاتمه نداده است، گزارش مکتوبی در مورد اجرای تعهدات برجامی ایران و موضوعاتی که مرتبط با راستیآزمایی و نظارت در ایران در پرتو قطعنامه 2231 (2015) شورای امنیت سازمان ملل متحد میشود را ارائه کند، و بعد از آن نیز قبل از هر جلسه فصلی عادی شورای حکام، گزارشهای مکتوب بهروزرسانی راجع به اجرای تعهدات مربوطه ایران وفق برجام برای کل دوره آن تعهدات ارائه کند، مگر اینکه شورا به گونه دیگری تصمیم بگیرد."

هرچند گزارشدهیهای آژانس درباره ایران همچنان هر سال در چهار فصل به روش 13 سال گذشته ادامه مییابد اما نکته قابل توجه و تغییر اساسی در ماهیت گزارشهاست. به ویژه آنکه دیگر به احتمال قوی شاهد درج موضوع مطالعات ادعایی و ابعاد احتمالی نظامی در گزارشهای فصلی آژانس بعد از آنکه پیشنویس قطعنامه 1+5 در شورای حکام به تصویب برسد در گزارشهای آتی آژانس نخواهیم بود و این اتفاق مهم و کلیدی است که در روند راستیآزمایی و اتهامزدایی از برنامه و تاسیسات صلحآمیز هستهای ایران اتفاق میافتد.

به عبارتی دیگر موضوع ایران پس از تصویب احتمالی این پیشنویس در شورای حکام از موضوعی ویژه در دستور کار این شورا با ماهیت "تهدید صلح و امنیت بینالملل" خارج خواهد شد و از این پس برجام مبنای کار آژانس خواهد بود.

بر اساس این پیشنویس تصمیم گرفته میشود که از این پس دیگر به موضوع "اجرای موافقتنامه پادمان ان پی تی و مفاد ذیربط اجرای قطعنامههای شورای امنیت در جمهوری اسلامی ایران " پرداخته نشود و از این پس به یک دستور کار "مستقل" و نه ویژه راجع به اجرای برجام و راستیآزمایی و نظارت در ایران درپرتو قطعنامه 2231 که با اجرای برجام تنها قطعنامه درباره ایران در شورای امنیت خواهد بود بپردازد.

از دیگر نکات کلیدی و مثبت پیش نویس 1+5 که اساسا هدف و ماهیت این اقدام را طبق بند 14 برجام تشکیل میدهد بند 9 آن است.

این پیش نویس " ملحوظ میدارد که همه فعالیتها در نقشه راه برای روشن ساختن موضوعات باقی مانده گذشته و حال مرتبط با برنامه هستهای ایران طبق برنامه زمانی توافق شده انجام شده و علاوه بر این ملحوظ میدارد که این امر رسیدگی به این دستور کار توسط شورای حکام را خاتمه میدهد."

بدون شک مهمترین انتظار و ضرورت اجرای برجام اشاره ای است که 1+5 در بند 9 داشته است. بسته شدن موضوع ابهامات و اختلافات گذشته و حال مرتبط با برنامه هسته ای ایران لازمه به اجرا درآمدن برجام است.

از ابتدای مذاکرات هسته ای طی دو سال گذشته یکی از مهمترین دغدغههای تیم مذاکرهکننده رسیدن به توافق جامعی بوده است که هیچ موضوعی به واسطه آن در گذشته یا حال از موضوعات هستهای باقی نماند؛ چراکه به لحاظ "همه جانبه"، "جامع بودن" و "نتیجه بخش" بودن توافق را تحت الشعاع قرار میداد و طبیعی است در چنین صورتی ایران بخشی از اقدامات هستهای را انجام نمی داد و از سویی 1+5 تصمیم برای لغو بخشی از تحریم ها را به زمانی دیگر موکول میکردند و در این صورت این مذکرات با تهدید شکست احتمالی به مثابه دورههای قبل رو به رو می شد.

بسیاری از کارشناسان غربی حتی اذعان دارند که اعلام بسته شدن موضوعات گذشته و حال یکی از مهمترین امتیازاتی است که ایران به واسطه برجام به دست آورده است.

بر اساس بند 14 پیش نویس قطعنامه 1+5، "تصمیم گرفته میشود که تا 10 سال بعد از روز قبول برجام، یا تا تاریخی که مدیرکل گزارش بدهد که آژانس به نتیجهگیری گستردهتر برای ایران رسیده است، هرکدام زودتر اتفاق بیفتد، این موضوع (مسایل گذشته و حال) را در دستور کار داشته باشد.

هرچند 1+5 در این متن تلاش کرده با به کارگیری برخی عبارت از جمله "نتیجهگیری گستردهتر" دست آژانس برای هر نوع بهانه گیری یا عقب گرد به سیاستها و روندهای قبلی را باز بگذارد اما به مثابه قطعنامه 2231 در این پیش نویس و در بند 14 تصمیم بر آن گرفته شده است که 10 سال بعد از روز اجرای برجام موضوع مسایل گذشته و حال از دستور کار خارج شود؛ بنابراین اگر آژانس تا 10 سال دیگر هم به نتیجه گسترده تر درباره ایران نرسد، این مساله با گذشته این مدت از دستور کار خارج خواهد شد.

از دیگر نکات قابل توجه این پیشنویس لغو شدن تمامی قطعنامههایی است که علیه ایران در شورای حکام از سال 2003 صادر شده است به ویژه قطعنامههای مرتبط با مطالعات ادعایی و ابعاد احتمالی نظامی. لغو این قطعنامهها که لیست آنها در این پیشنویس به طور جزیی آمده است با انجام اقدامات هستهای ایران در قالب بندهای 15.1 تا 15.11 از پیوست 5 برجام صورت می گیرد.