معمای 20 ساله الحاق ایران به WTO

تصمیم جدید این سازمان در حالی است که الحاق ایران بهعنوان بزرگترین اقتصاد خارج از سازمان تجارت جهانی که با سابقه 20 ساله فعالیت این سازمان مطابقت دارد، هنوز به نتیجه نرسیده است. اینکه چرا ایران بعد از گذشت این همه سال همچنان بهعنوان عضو ناظر در این سازمان حضور دارد، اما کشوری چون افغانستان توانسته است مراحل چندگانه عضویت را طی کند، از دو بعد قابل بررسی است. به اعتقاد صاحبنظران، یک بعد این قضیه به مسائل سیاسی و حمایت آمریکا بهعنوان بانفوذترین عضو سازمان تجارت جهانی مربوط میشود. آمریکا قصد دارد ورود سرمایهگذاران خارجی به افغانستان را تسهیل کند و برای تحقق این هدف، پیوستن این کشور به سازمان تجارت جهانی را پیگیری کرده است. بعد دیگر این موضوع از جنبه اقتصادی قابل بررسی است؛ بهطوریکه افغانستان توانسته در تنظیم رژیم تجاری خود که نقش تعیینکنندهای برای الحاق هر کشور به سازمان مذکور را دارد، گروه کاری مرتبط با الحاق این کشور را نسبت به همخوانی ضوابط تجاریاش با سازمان تجارت جهانی قانع کند.

دهمین اجلاس وزرای سازمان تجارت جهانی روز گذشته در حالی پایان یافت که یکی از رخدادهای خبرساز در این اجلاس، تایید عضویت افغانستان و لیبریا در سازمان تجارت جهانی(WTO) بود. رخدادی که حتی فضای مجازی را نیز تحتتاثیر قرار داد و موجب مباحثه فعالان اقتصادی و کارشناسان حوزه تجارت شد چراکه با گذشت 20 سال از درخواست ایران برای الحاق به سازمان مذکور و گذشت 10 سال از عضویت ناظر در این سازمان، هنوز مهر تایید بر الحاق آن زده نشده اما افغانستان با توجه به ناامنیها و سیاستهای نامناسب تجاری، توانسته مسیر الحاق را طی کند و به عضویت سازمان تجارت جهانی درآید. برخی از کارشناسان معتقدند افغانستان توانسته در رژیم تجاری خود که نقش تعیین کنندهای برای الحاق هر کشور به سازمان مذکور دارد، کارگروه مرتبط با الحاق این کشور را نسبت به همخوانی ضوابط تجاریاش با سازمان تجارت جهانی قانع کند، ضمن اینکه پشتیبانی آمریکا بهعنوان یکی از موثرترین اعضای سازمان تجارت جهانی از افغانستان، قطعا به طی کردن سریع این مسیر کمک کرده است.

از سویی ایران بهمنظور تعامل بینالمللی با جهان رفع تمام سوءتفاهمات در فعالیتهای هستهای را پشتسر گذاشته و اکنون در گام دوم، بعد اقتصادی همکاری با دنیا و الحاق به سازمان تجارت جهانی را در دستور کار قرار داده است. این اجلاس، در حالی پایان یافت که ایران با حضور در این اجلاس ضمن اعلام آمادگی برای الحاق به سازمان تجارت جهانی از ارائه گزارش تجدیدنظر رژیم تجاری کشور به WTO خبر داد. هرچند به گفته صاحبنظران، این رژیم نتوانسته آنطور که باید، کارگروه مرتبط با الحاق خود در این سازمان را راضی کند و همین امر موجب عدم موافقت با الحاق به این سازمان شده است. دکتر محمدمهدی بهکیش، اقتصاددان و دبیرکل کمیته ایرانی icc درخصوص موانع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی به «دنیای اقتصاد» میگوید: طی کردن مسیر الحاق به این سازمان منوط به تدوین رژیم تجاری و تحویل آن به گروه کاری WTO بهمنظور بررسی روند الحاق است. در حال حاضر دولت ایران این دو اقدام را انجام داده است. وی اظهار میکند: رژیم تجاری از اهمیت ویژهای برخوردار است چراکه باید نشان دهد، ضوابط تجاری کشور با ضوابط سازمان تجارت جهانی همخوانی دارد یا اینکه قابلیت آن را دارد که همخوانی پیدا کند. متاسفانه ایران در این خصوص نتوانسته کارگروه مربوطه را مجاب کند. البته کارگروه مرتبط با ایران، از ساماندهی خوبی برخوردار نیست.

بر این اساس، ایران با توجه به دیوارهای تعرفهای عجیب، مقررات دست و پاگیر، عدم تبدیل موانع غیر تعرفهای به تعرفه، عدم ثبات در سیاستهای تجاری و رقابتپذیری اندک کالاهای ایرانی، نتوانست در این مسیر موفق شود. وی درخصوص تعیین گروه کاری WTO عنوان میکند: گروه کاری تشکیل شده برای بررسی الحاق یک کشور به سازمان تجارت جهانی شامل کشورهایی میشود که علاقهمند به تجارت با کشور متقاضی هستند. رئیس آن نیز سفیر مهمترین کشور اروپایی حاضر در کارگروه است. بهطور مثال ایران در حال حاضر با آلمان و سوئیس روابط تجاری خوبی دارد؛ بنابراین سفیر یکی از این کشورها بهعنوان ریاست کارگروه انتخاب میشود. بهکیش در پاسخ به سوالی مبنی بر موفقیت افغانستان در الحاق به WTO میگوید: در حال حاضر این کشور شرایط پایداری ندارد و دائما شاهد جنگ در این کشور هستیم. ضمن اینکه شرایط اقتصادیشان نیز چه به لحاظ مقررات دست و پاگیر و چه به لحاظ رقابتپذیری کالا به مراتب در وضعیت وخیمتری از ایران قرار دارد. اما مهمترین مسالهای که باعث شده این کشور به سازمان تجارت جهانی ملحق شود، حمایت آمریکا از این کشور است؛ چراکه آمریکا قصد دارد ورود سرمایهگذاران خارجی را به افغانستان تسهیل کند و برای تحقق این هدف، پیوستن به WTO بهترین راه است.

ضمن اینکه رژیم تجاری این کشور برای کارگروه مرتبط در WTO قابل پذیرش بوده و توانسته آنها را نسبت به تغییر در روند سیاستهای تجاری حاکم براین کشور، قانع کند. دبیرکل کمیته ایرانی icc ادامه میدهد: در یک هفته اخیر و با توجه به اتفاقاتی که میان ترکیه و روسیه رخ داد، اهمیت الحاق به WTO نیز برای ایران بیش از گذشته مشخص شد؛ چراکه ایران قصد دارد به جای ترکیه در بازار روسیه حضور یابد؛ اما صادرات به این کشور هزینههایی را برای ایرانیان بهدنبال دارد که مانع از رقابتپذیری کالاهای ایرانی میشود، این در حالی است که چنانچه ایران به سازمان تجارت جهانی پیوسته بود، میتوانست در این بازار رقابت کند. از سوی دیگر، وزیر صنعت، معدن و تجارت کشور در حاشیه این اجلاس ضمن رایزنی با وزرای 15 کشور درخصوص الحاق ایران و چگونگی گسترش همکاریهای اقتصادی-تجاری، بسته جدید تجارت ایران با کشورهای دنیا را ارائه داد که در نتیجه این مذاکرات برخی از این کشورها حمایت خود را از الحاق ایران به WTO اعلام کردند. برخی از این 15 کشور روسیه، انگلیس، فرانسه و اتحادیه اوراسیا، اسپانیا، برزیل، عمان، فنلاند، ترکیه، افغانستان، ایتالیا و سوازیلند بودند. اجلاس وزرای سازمان تجارت جهانی که عالیترین رکن تصمیمگیری در این سازمان محسوب میشود و در روز 24 آذر آغاز به کار کرده بود، دیروز در شهر نایروبی کشور کنیا به کار خود پایان داد. در این اجلاس که دهمین اجلاس از این دست بود، همه وزرای کشورهای عضو حضور داشتند و کنفرانسهای مختلفی با موضوعات متفاوت برگزار شد.

ایران نیز که از سال 84 بهعنوان عضو ناظر سازمان تجارت جهانی پذیرفته شده در این دوره حضور داشت. در این اجلاس که هر دوسال یکبار برگزار میشود، رویدادهای مهمی شکل گرفت؛ از جمله میتوان به توافق تجاری مهم کشورهای عضو در زمینه تجارت «IT » اشاره کرد. ارزش این توافق تجاری که داد و ستد 201 محصول حوزه فناوریهای پیشرفته را در بر میگیرد، بیش از 1/3 تریلیون دلار در سال برآورد شده است. تصویب توافق تسهیل تجارت (تیافای) توسط شش عضو دیگر سازمان تجارت جهانی، از دیگر رویدادهای مهم اجلاس امسال بود. با این تحول، تعداد کشورهایی که توافق تسهیل تجارت را به تصویب رساندهاند، به 63 کشور رسید. موافقتنامه تسهیل تجارت (TFA) توسط تمامی اعضای WTO در اجلاس وزیران در دسامبر 2013 در بالی تصویب شده بود؛ در زمان انتشار این گزارش، تنها تعداد انگشتشماری از اعضای WTO موافقتنامه تسهیل تجارت را تایید کرده بودند و تا زمان تایید آن توسط 107 عضو WTO امکان اجرای آن بهطور کامل وجود ندارد.

در اجلاس امسال پیگیری و تسریع مذاکرات دور دوحه نیز مورد تاکید قرار گرفت. در حال حاضر سازمان تجارت جهانی 161 عضو دارد که در دهمین اجلاس وزرای سازمان تجارت جهانی پایان مذاکرات الحاق افغانستان و لیبریا اعلام شد و این دو کشور پس از طی مراحل مربوط به تصویب ملی و پروتکل الحاق کشور خودشان، رسما به عضویت WTO در خواهند آمد و اعضای این سازمان به 163 عضو خواهد رسید. البته عراق، جمهوری آذربایجان و ازبکستان نیز در مراحل میانی فرآیند مذاکرات الحاق به سازمان تجارت جهانی قرار گرفتهاند و در آینده نزدیک به عضویت این سازمان خواهند پیوست. سازمان تجارت جهانی ۹۸ درصد تجارت جهانی را تحت ضوابط خود درآورده است و به گفته متولیان تجاری اگر ایران بهعنوان بزرگترین اقتصاد خارج از این سازمان در ۵ سال آتی سیاست الحاق را در دستور کار قرار ندهد، با چالشهای جدی مواجه خواهد شد. از دیگر اقتصادهایی که همچون ایران هنوز به عضویت سازمان تجارت جهانی در نیامدهاند میتوان به اتیوپی، بلاروس، الجزایر، ازبکستان و عراق اشاره کرد.

فرآیند الحاق به WTO

فرآیند الحاق به سازمان تجارت جهانی، طولانی و هفت مرحلهای است که هر مرحله از آن الزامات و شرایط خاص خود را میطلبد. کشوری که خواهان عضویت در این سازمان است، ابتدا باید تقاضای عضویت خود را به وسیله دبیرکل سازمان به اطلاع سایر اعضا برساند. پس از طرح تقاضای این کشور در جلسه شورا اگر درخواست آن مبنی بر عضویت پذیرفته شود، یک گروه کاری برای رسیدگی به تقاضای عضویت کشور متقاضی تشکیل شده و این کشور، گزارشی از سیاستهای تجاری خود تهیه و به این گروه ارائه میدهد. همزمان با اقدامات پیش گفته، مذاکرات دوجانبه و چندجانبهای بهمنظور تعیین شرایط عضویت و حصول توافق میان گروههای کاری صورت میگیرد! براساس قوانین سازمان تجارت جهانی، اعضای ناظر در یک فرصت پنج ساله میتوانند رژیم تجاری خود را ارائه دهند، در غیر این صورت باید نسبت به تاخیر ایجاد شده توضیحات قانعکنندهای ارائه دهند.

در مرحله نخست پذیرش عضویت، پروتکل الحاق کشور تنظیم و تعهدات هر کشور در زمینه گشایش بازار کالا و خدمات خود به روی سایر اعضا مشخص میشود. در واقع مرحله اول یعنی مذاکرات، آغاز فرآیندی است که در نهایت به عقد موافقتنامه میان دولت متقاضی و سازمان منجر میشود. تمامی مواد و بندهای این قرارداد نیز طی مذاکره و بر اساس توافق تعیین میشود. این مرحله در سازمان تجارت جهانی به مرحله اثبات واجد شرایط بودن موسوم است و به مجموعه اطلاعـاتی مربوط میشود که هر کشور (متقاضی عضویت) باید تهیه کند و در اختیار گروه کاری قرار دهد و بهطور عمده شامل گزارش سیاست تجاری، پرسشها و پاسخهای کتبی مربوط به این گزارش، اسناد و قوانین مورد نیاز است. تلاشهای گروههای کاری به تهیه مجموعه اسنادی منجر خواهد شد که شامل گزارش گروه کاری، پروتکل الحاق و جدول تعهدات دسترسی به بازار کشور در مورد کالاها و خدمات است. جدول مذکور توسط دبیرخانهسازمان تدوین میشود. مرحله آخر، مجموعهای است که برای تصویـب به شورای عمومی تسلیم میشود؛ رایگیری در جلسه شورا باید انجام گیرد و عضویت کشور متقاضی منوط به کسب دوسوم آراست. یک ماه پس از تصویب پروتکل توسط پارلمان کشور متقاضی، عضویت به مرحله اجرا در میآید.

الحاق ایران به WTO، یک توافق برد-برد

در حاشیه این اجلاس وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به اینکه ایران آمادگی الحاق به WTO را دارد، گفت: الحاق ایران بهعنوان بزرگترین اقتصاد خارج از سازمان تجارت جهانی (WTO)، یک توافق برد-برد و گام مهمی در جهت ایجاد سازمانی واقعا جهانی محسوب میشود. نعمتزاده افزود: اکنون که پس از مذاکرات فشرده تمام سوءتفاهمات درخصوص فعالیتهای هستهای ایران مرتفع شده، گام بعدی ما این است که همکاریهای اقتصادی را گسترش دهیم و با اقتصاد جهانی عجین شویم و از این رو نهایی شدن الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی اولویت ماست. وی سابقه درخواست الحاق ایران به WTO را با سابقه 20 ساله این سازمان مطابق دانست و افزود: با این وجود نگاه ما به آینده است. نعمتزاده با اشاره به آمادگی ایران برای ارائه گزارش رژیم تجاری تجدیدنظر شده در اولین جلسه گروه کاری گفت: تشکیل این جلسه همچنان موکول به تعیین رئیس گروه کاری است و به این منظور به حمایت همه اعضا برای تسهیل فرآیند الحاق و شکلدهی به گروه کاری ایران نیاز داریم.

براساس این گزارش، رژیم تجاری در واقع سند معرفی مجموعه قوانین، مقررات و سیاستهای اقتصادی و تجاری هر کشور است که به سازمان تجارت جهانی ارائه میشود تا در اختیار تمام اعضای سازمان قرار گیرد و اعضا با ساختار و ویژگیهای اقتصادی سایر کشورها آشنا شوند. وزیر صنعت، معدن و تجارت کشورمان در ادامه این نشست به بیان آمادگی ایران برای ارائه فهرست پیشنهادی کالاها و خدمات پرداخت و آغاز مذاکرات دو جانبه را حسب درخواست کشورهای ذینفع میسر عنوان کرد. وی تاکید کرد: از نظر ما تجارت باید هماهنگ با اهداف توسعهای و بهویژه اهداف توسعه پایدار باشد. وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران در دیدارهای جداگانه با همتایان خارجی خود و برخی از نمایندگان دولتهای عضو سازمان تجارت جهانی، ضمن تاکید بر تسریع فرآیند الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی، از عزم جدی ایران برای تحقق هر چه زودتر این امر خبرداد. نعمتزاده همچنین در حاشیه این اجلاس به صورت جداگانه با وزیر توسعه اقتصادی روسیه، وزیر تجارت خارجی و توسعه توریسم فرانسه، وزیر سرمایهگذاری تجاری انگلیس، معاون وزیر اقتصاد اتریش، وزیر اقتصاد ترکیه، وزیر بازرگانی و صنعت عمان، وزیر تجارت خارجی فنلاند، وزیر روابط خارجی برزیل، وزیر تجارت اسپانیا، وزیر تجارت و صنایع افغانستان، وزیر اقتصاد ایتالیا و وزیر تجارت سوازیلند دیدار کرد. وی در دیدار آلکس الیاکوف، وزیر توسعه اقتصادی روسیه به بررسی در زمینه توافق تجاری بین ایران و اوراسیا پرداخت و انجام مذاکرات در این زمینه را برای رسیدن به تفاهم لازم دانست. نعمتزاده همچنین افزایش سطح همکاریهای بانکی بین دو کشور را برای افزایش سطح روابط اقتصادی و افزایش مبادلات لازم دانست.

نعمتزاده در دیدار خود با ماتیاس فکل، وزیر تجارت خارجی فرانسه بر ضرورت همکاری کشورهای مختلف برای رفع معضل تروریسم تاکید و اظهار امیدواری کرد تا حوادث تروریستی گذشته در آینده تکرار نشود. نعمتزاده درخصوص همکاریها بین ایران و فرانسه، به همکاری بین خودروسازان کشور اشاره کرد و تحولات مثبت در این زمینه را یادآور شد و اظهار امیدواری کرد که توافقات دوجانبه بین خودروسازان ایرانی و فرانسوی حاصل شود و همکاریهای اقتصادی دوجانبه ارتقا یابد. وزیر صنعت درخصوص سرمایهگذاریهای مشترک از جمله در زمینه صنایع پتروشیمی و همکاری بین کمپانیهای مختلف نیز گفت: ما درصدد هستیم موانع را رفع کنیم تا شرکتهای دو کشور بتوانند راه مناسب خود را در همکاریها پیدا کنند.

فکل نیز در این دیدار مراودات دوجانبه و سفرها و ملاقاتهای انجام شده بین فعالان اقتصادی دو کشور را مثبت ارزیابی کرده و عزم دولت فرانسه را برای رفع موانع تبادلات اقتصادی جدی تلقی کرد. وی به آمادگی فرانسه برای رفع مشکلات بانکی بهعنوان زمینهای مهم برای آغاز فعالیتهای اقتصادی مشترک اشاره کرد. فکل بر حمایت کامل فرانسه از الحاق ایران تاکید کرد و افزود: در ملاقاتهای انجام شده با مقامات مرتبط بر ضرورت رفع موانع در برابر الحاق ایران تاکید شد و آمادگی ارائه کمکهای لازم در این زمینه را یادآور شدیم. وی در دیدار با وزیر سرمایهگذاری تجاری انگلیس نیز بر ضرورت تسریع فرآیند الحاق ایران تاکید کرد و گفت: همه کشورهای عضو این سازمان، ذینفع در الحاق ایران هستند، از این رو باید از این موضوع حمایت کنند. نعمتزاده به ضرورت تسهیل فعالیتها و مبادلات بانکی بین دو کشور اشاره کرد و گفت: در حوزه پتروشیمی امکان همکاری بین دو کشور وجود دارد.

نعمتزاده وزیر صنعت، معدن و تجارت کشور در دیدار با همایون رسا، وزیر تجارت و صنعت افغانستان با تبریک الحاق افغانستان به سازمان تجارت جهانی ابراز امیدواری کرد که این الحاق برای اقتصاد و مردم افغانستان مفید و سودمند باشد. نعمتزاده به فعالیتهای مشترک بین ایران و افغانستان اشاره کرد و افزایش سطح همکاریها را به نفع دو کشور دانست. همایون رسا در این دیدار ضمن تشکر از نعمتزاده ابراز امیدواری کرد که ایران نیز بتواند فرآیند الحاق را سپری کند و بهزودی به عضویت سازمان تجارت جهانی درآید. همایونرسا در ادامه به موضوع بندر چابهار و تسهیل تجارت با ایران و افغانستان و پارهای مسائل فیمابین اشاره کرد و مساعدت ایران را در این موارد خواستار شد. نعمتزاده نیز با اشاره به قابلیتها و مزایای استفاده افغانستان از بندر چابهار، به ضرورت توجه به این بندر ازسوی مقامات و تجار افغانستان و استفاده از آن در مبادلات تجاری اشاره کرد. وزیر صنعت کشورمان آمادگی ایران را برای هر گونه همکاری درخصوص رونق بخشیدن به بندر چابهار اعلام کرد.

وی درخصوص تسهیل تجارت با افغانستان به کاهش تعرفه تعدادی از محصولات کشاورزی که افغانستان مایل به صادرات به ایران است اشاره و عنوان کرد: از سال آینده این کاهشها در نظام تعرفهای کشور اعمال خواهد شد. نعمتزاده برای مسافرت تجار و بازرگانان ایران و افغانستان به دو کشور تسهیل صدور روادید را مناسب دانست و بر این مهم تاکید کرد. نعمتزاده در ادامه دیدارهای خود در کنیا با کارلو کالندا وزیر اقتصاد ایتالیا و معاون اجلاس وزرای سازمان تجارت جهانی دیدار کرد.کالندا در این دیدار با تشکر از ایران به دلیل هماهنگیهای خوبی که برای دیدار هیات ایتالیایی از ایران داشت، به مثبت بودن این دیدارها اشاره کرد.

وی همچنین مروری بر فهرست همکاریها با ایران داشت و جزئیات برنامههای مشترک فیمابین را در حوزه فعالیتهای بانکی و مالی، نفت وگاز و برنامه دیدارهای مشترک آتی را مطرح کرد. نعمتزاده نیز بر ادامه مراودات برای عملیسازی تعهدات مبادله شده در جریان سفر هیات ایتالیایی به ایران تاکید کرد. وی با اشاره به وضعیت طولانی الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی که از سال 1996 تاکنون ادامه دارد، عنوان کرد: زمان تسریع این فرآیند رسیده است. کالندا نیز ضمن حمایت از الحاق ایران به WTO به پارهای از اقدامات اشاره کرد تا به واسطه آنها فرآیند الحاق ایران تسریع شود. نعمتزاده همچنین در دیدار خود با وزیر تجارت سوازیلند با اشاره به تمایل ایران برای تقویت همکاریها با قاره آفریقا، بر افزایش همکاریها با این کشور تاکید کرد.

وی الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی را زمینهساز افزایش همکاریهای دوجانبه با همه کشورهای عضو سازمان از جمله سوازیلند برشمرد و بر لزوم توجه اعضای سازمان به این مساله تاکید کرد و توافق کشورها بر حمایت از الحاق و تسریع فرآیندهای مربوط به آن را خواستار شد. بلامینی وزیر بازرگانی سوازیلند در این دیدار به تقویت تجارت بین دو کشور و هماهنگی برای سرمایهگذاری در کشورهای دو طرف تاکید و آمادگی کشورش را برای ایجاد زمینه همکاریهای مشترک اعلام کرد. وزیر بازرگانی سوازیلند به فعالیت معدنی در این کشور اشاره کرد و ضرورت تقویت اینگونه فعالیتها را یادآور شد. نعمتزاده همچنین در دیدار با خانم جرلینگر، معاون وزیر اقتصاد انرژی اتریش نیز گفت: امیدوارم در ابتدا مسائل و مشکلات بانکی بهعنوان مانعی در برابر مراودات اقتصادی و تجاری به سرعت رفع تا راه برای سایر اقدامات باز شود. وی در دیدار با مصطفی الیتاس، وزیر اقتصاد ترکیه نیز گفت: همکاریهای اقتصادی دو کشور از اهمیت بالایی برخوردار است که باید برای توسعه آن تلاش کرد.