مرگ تدریجی نساجی در پاکستان

کمبود انرژی باعث شده تا ۷۰ کارخانه نساجی در لاهور پاکستان بهدلیل بهصرفه نبودن فعالیت اقتصادی تعطیل شده و ۱۰۰ کارخانه دیگر نیز در آستانه تعطیلی قرار بگیرند. صنعت نساجی در پاکستان با در دست گرفتن سهم ۵۷ درصدی از صادرات این کشور، تاثیر زیادی بر اقتصاد آن دارد، علاوه بر این کاهش صادرات و فضای بد اقتصادی باعث شده تا ادامه فعالیت صنعتی در این کشور و بهویژه در بخش نساجی دشوار شود. در همین راستا چندی پیش «ممنون حسین» رییسجمهوری پاکستان با اعلام بسته حمایتی جدید دولت از صنایع، از اختصاص ۶۵ میلیارد روپیه معادل ۶۱۷ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار به این بخش از صنعت خبر داد. بنابر آخرین آمار منتشر شده از سوی اداره آمار پاکستان (PBS) صادرات نساجی پاکستان در اکتبر ۲۰۱۵ یک میلیارد و ۵۰ میلیون دلار برآورد شده بود؛ رقمی که نسبت به ماه مشابه سال گذشته ۱۳۰ میلیون دلار کاهش نشان داده و خبر از کاهش ۱۰ درصدی بازار این محصول در عرصه بینالمللی میدهد.

نیازمند حمایت دولتی

یکی از مقامات رسمی پاکستان در همین زمینه در گفتوگو با خبرگزاری YNFX در اسلامآباد عنوان کرده است: با توجه به هزینههای بالای برق، برای ایجاد مزیت رقابتی در سطح بینالمللی، ما نیز همچون سایر کشورها نیازمند مزیت رقابتی هستیم. علاوه بر این با توجه به بحران فعلی، برخی از صنعتگران بخش نساجی این کشور تصمیم گرفتهاند تا سرمایه خود را در سایر صنایع سودآور مانند سیمان، چوب و کود متمرکز کنند. این صنایع برخلاف صنعت نساجی بیشتر بر بازارهای داخلی پاکستان متمرکز شده است. نماینده صنفی نساجی پاکستان نیز به این خبرگزاری گفته است: در صورت نبود حمایتهای دولتی، صنعت نساجی پاکستان ماهها قبل دچار ورشکستگی میشد.

با این حال و با تمام حمایتهای دولتی، تاکنون دولت نتوانسته مسائل مربوط به قیمت برق و بازپرداخت مالیات بر فروش را حل و فصل کند. بنابر آماری که در سال ۲۰۱۳م از سوی سایت «تریبون» منتشر شده بود، پاکستان عنوان هشتمین صادرکننده بزرگ محصولات نساجی در آسیا را به خود اختصاص داده و علاوه بر تامین ۹/۵ درصد از تولید ناخالص داخلی باعث اشتغال ۳۰ درصد از نیروی کار این کشور شده است. پاکستان در سالهای اخیر توانسته عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ پنبه در آسیا و تامینکننده ۵ درصد از ظرفیت ریسندگی جهان را از آن خود سازد. برای این کشور آسیایی که یکی از تولیدکنندگان پیشرو پنبه در جهان به شمار میآید و از زمانی که در صنایع کشاورزیمحور خود دچار مشکل شد، توسعه بخش تولیدی به عنوان یکی از اولویتهای صنایع نساجی این کشور مورد توجه قرار گرفت اما امسال این صنعت بدترین دوران خود را پشتسر میگذارد، به طوری که میتوان گفت این کشور در عمل توان رقابت را به سایر رقبای خود واگذار کرده است.

تمایل چین به احیای نساجی پاکستان

اما این پایان صنعت نساجی پاکستان نیست؛ به تازگی یکی از بانکهای برجسته چینی تمایل خود را برای سرمایهگذاری در پاکستان به منظور ایجاد منطقه صنعتی نشان داده است. با اینکه چین و پاکستان رقبای قوی در تولید الیاف پنبه هستند، چین مقادیر زیادی از الیاف مورد نیاز خود را از طریق پاکستان تامین میکند، به طوری که صادرات الیاف پنبه پاکستان در نیمه نخست سال ۲۰۰۸ م حدود ۵۰ درصد افزایش داشته است. از سوی دیگر انتقال فناوری نساجی از چین به پاکستان به این دلیل است که جمعیت چین به سمت جمعیت سالمند پیش میرود. بنابراین نیروی کار در آن رو به کاهش بوده در حالی که منابع آن در حال غنیتر شدن است.

به همین دلیل نمایندگان چینی آمادگی خود را برای سرمایهگذاری در بخش تولید فیلامنت، ماشینآلات نساجی و بافندگی اعلام کردهاند. با این حال چینیها در این زمینه که آیا دولت پاکستان میتواند امنیت کسب و کار را در قالب قانون تامین کند و همچنین درباره تضمین سفارش ابراز نگرانی کردند. برای پاکستان که یک کشور پیشرو در تولید پنبه است، استفاده از تمام منابع و ظرفیتها برای تولید این محصول همواره یک اولویت به منظور صنعتی شدن به شمار رفته است. درحالحاضر در این کشور تعداد ۱۲۲۱ واحد پنبه پاککنی، ۴۴۲ واحد ریسندگی، ۱۲۴ واحد بزرگ ریسندگی و ۴۲۵ واحد کوچک وجود دارد که محصولات صنایع نساجی تولید میکنند.

از ریسندگی و بافندگی تا چاپ

بخشهای گوناگونی که زنجیره ارزش این صنعت را تشکیل میدهند عبارتند از: ریسندگی، بافندگی، فرآیندی و چاپ. به طور جزئیتر در بیشتر مواقع صنایع ریسندگی بهصورت سازمانیافته با بخش بافندگی، رنگرزی و عملیات تکمیلی خانگی کار میکند. علاوه بر این بخش بافندگی از نهادهای کوچک و متوسط تشکیل شده است. بخش فرآیندی نیز شامل رنگرزی، چاپ و عملیات پایانی بهصورت سازمانیافته فعالیت کرده و قادر به عملآوری در مقادیر بسیار بزرگ است. در ادامه این روند نیز چاپ، بخش غالب قسمت فرآیندی بوده و پس از آن عملیات رنگرزی و رنگبری وجود دارد.

از بخشهای بسیار مهم و اشتغالزا در زنجیره ارزش صنایع نساجی، تولید پوشاک است که بیش از ۷۵ درصد واحدهای تولیدی آن را واحدهای صنعتی کوچک تشکیل میدهد. صنعت نساجی در طول ۵۰ سال اخیر مهمترین نیروی محرکه اقتصاد این کشور به شمار میرود. این صنعت هنوز در پاکستان ظرفیت رشد داشته و درحالحاضر از نظر اقتصادی جایگزینی برای آن وجود ندارد. البته شکی نیست که درصورت همافزایی میان زیربخشها، قدرت رشد این صنعت افزایش خواهد یافت. صنعت نساجی در طول سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷م رشد چشمگیری از خود نشان داده، اما با شروع بحران اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۸ م تا حدودی دچار سقوط شد.

از سوی دیگر افزایش قیمت برق، گاز، حملونقل و... تاثیر زیادی بر صنایع نساجی داشته، چراکه این موضوع باعث قطع برق و گاز صنایع شده و اوضاع تولید را با چالشی تازه مواجه میکند. صنعت نساجی پاکستان برای بقا در بازار تلاش بسیاری میکند، اما تولید و صادرات منسوجات روند آمیختهای از خود نشان میدهد و این موضوع به کاهش محصول پنبه چین و افزایش تقاضای بازار خارجی برای الیاف پنبه پاکستان منجر میشود. صنعت ریسندگی، ماده اولیه بسیاری از صنایع پاییندستی نساجی را فراهم میکند، اما ظرفیت تولید این صنعت در کشور پاکستان بیش از نیاز داخلی بوده و مقادیر متعادلی از آن هر سال صادر میشود.

اما صادرات بیرویه پنبه نیز باعث میشود که صنایع داخلی پاییندستی دچار مشکل شده و به تعطیلی کشیده شود. در ژانویه ۲۰۱۰، دولت پاکستان اعلام کرد ماهانه ۵۰ میلیون کیلوگرم الیاف پنبه صادر شود، با این حال بازار داخلی این کشور از لحاظ تامین الیاف پنبه مورد نیاز با مشکل روبهرو بود و قیمتها بهطور مداوم افزایش مییافت. این موضوع باعث آسیب جدی به بازار داخلی شده بود به طوری که صادرات محصولات نساجی با ارزش افزوده بالاتر کاهش یافته بود. با توجه به شرایط حاکم بر صنعت نساجی پاکستان به نظر میرسد تنها راه نجات و احیای این صنعت از یکسو بستههای حمایتی دولت و از سوی دیگر باز کردن دروازهها و استقبال از سرمایهگذاری کشورهای خارجی مانند چین و هند است. چراکه در غیر این صورت با توجه به ناتوانی دولت پاکستان در بازپرداخت مالیات بر صادرات و هزینه سنگین تامین انرژی در این کشور، تولید در صنعت نساجی و صنایع وابسته برای سرمایهگذاران پاکستانی صرفه اقتصادی چندانی ندارد.