سکان مدیریت انرژی کشورهای مختلف در دست کیست؟

طرح ادغام وزارت نیرو با وزارت نفت و تجمیع آن دو در قالب وزارتخانه جدیدی با نام وزارت انرژی طرحی است که در لایحه برنامه ششم توسعه مطرح شده و در مجلس نیز به بحث گذاشته میشود، طرحی که البته در خود دولت هم موافقان و مخالفان جدی دارد.

اما نفت، گاز، برق، آب و دیگر بخشهای مرتبط با انرژی در دیگر کشورها از طریق کدام نهادها سیاستگذاری و هدایت میشوند و تجربه کشورهای تاثیرگذار دنیا و کشورهای منطقه و همسایههای ایران چه چیز را نشان میدهد؟ این گزارش سعی میکند به این سئوال پاسخ دهد.

مدیریت انرژی روسیه در دست سه وزیر

روسیه به عنوان یکی از دارندگان بزرگترین منابع نفت و گاز، بخشهای نفت و گاز و آب و برقش با سه وزارخانه جداگانه مرتبط است، یعنی وزارت انرژی، وزارت منابع طبیعی و محیط زیست و وزارت صنعت و تجارت.

وزارت انرژی روسیه سکاندار بخشهای نفت و گاز شامل نیروی برق، تولید نفت، پردازش نفت، صنایع گاز، سوخت و شیل،خط لولههای اصلی نفت و گاز، تولیدات نفتی و گازی، منابع تجدیدپذیر انرژی، توسعه حوزههای هیدروکربنی بر پایه توافقات تقسیم تولید و صنعت پتروشیمی است.

در واقع این وزارتخانه اکثر بخشهای انرژی روسیه را در بر میگیرد و برای آنها سیاستهایی را تدوین میکند، اما وزارت منابع طبیعی و محیط زیست این کشور نیز بخشهای مرتبط به حوزه آب را کنترل میکند. در شرح وظایف این وزارتخانه آمده است که مسئولیت تهیه و اجرای سیاستهای دولتی و مقررات قانونی در زمینه اکتشاف، استفاده، بازتولید، حفاظت از منابع طبیعی، شامل منابع معدنی، آبی، جنگلها، حیوانات و محیط زیست آنها، زمینهای مرتبط با انتقال آب و دیگر بخشهای مرتبط با این موضوع بر عهده وزارت منابع طبیعی و محیط زیست است.

به این ترتیب کنترل بر منابع آبی روسیه به عنوان یکی از بخشهای انرژی این کشور در دست وزارتخانهای جدا از وزارت انرژی روسیه قرار دارد، اما مسئولیت تهیه و اجرای سیاستهای دولتی و مقررات قانونی در بخشهای صنعت، استفاده از انرژی، افزایش کارایی انرژی در انتقال تولیدات و همچنین بخشهای مرتبط با تکنولوژی و تجارت در فهرست وظایف وزارتخانه دیگری در روسیه با نام وزارت صنعت و تجارت، آمده است.

دپارتمان انرژی در آمریکا

اما سیستم کنترل و مدیریت انرژی در آمریکا متفاوت است، ارنست مونیز وزیر انرژی این کشور عهده دار سیاستگذاری برای ماموریتهای دپارتمان انرژی این کشور برای دستیابی به اهداف رییسجمهور در زمینه رشد اقتصادی، افزایش امنیت و حفاظت از محیط زیست است.

این وزارتخانه آمریکایی یا بهتر بگویم دپارتمان انرژی آمریکا، اگرچه بیشتر به فعالیتهای هستهای آمریکا گره خورده است اما عهدهدار سیاستگذاری برای بخشهای آب، برق، نفت و گاز این کشور نیز هست، اگرچه در بخشهای انرژی ایالات متحده اجرا را بر عهده بخش خصوصی میگذارد.

چینیها و تجربه ادغام

اقتصاد بزرگ چین با انرژی خود چه میکند؟ در این کشور وزارت منابع آبی و کمیسیون انرژیهای طبیعی بخشهای مرتبط با انرژی را فرماندهی میکنند. چین یکی از کشورهایی است که تجربه ادغام دو وزارتخانه در این حوزه را دارد، یعنی ادغام وزارتخانه انرژی برق با وزارت منابع آبی.

کمیسیون انرژی طبیعی در چین نهاد تازه تاسیسی است که در سال 2010 پایهگذاری شد تا تمام سیاستهای حوزه انرژی این کشور را هماهنگ کند، این نهاد 23 عضو از سازمانهای مختلف محیط زیست، سرمایه، بانک مرکزی، پیشرفت ملی و کمیسیون ریفرم (اصلاحات اساسی) دارد.

در منطقه چه خبر است؟

در بین کشورهای منطقه، عمان کشوری استراتژیک در زمینههای نفتی و گازی به حساب میآید؛ کشوری که کنترل بر منابع نفتی و گازی آن بر عهده وزارت خانهای با همین عنوان یعنی وزارت نفت و گاز است.

کنترل منابع آبی این کشور بر عهده وزارتخانه دیگری با عنوان وزارت شورای منطقه ای و منابع آب است.

قطر اما یک وزارت انرژی و صنعت دارد، وزارتخانهای که برای نفت و گاز آن کشور سیاستگذاری میکند، در کنار آن یک شرکت برق و آب نیز در این کشور فعال است.

وزارتخانههای دو گانه سعودیها

سعودیها نیز برای کنترل منابع انرژیشان دو وزارتخانه دارند، یکی با عنوان وزارت نفت و منابع معدنی و دیگری با عنوان وزارت آب و برق. وزارت نفت این کشور مسئول بخشهای نفتی وسیاستگذاری برای تولید نفت و فرآوردههای معدنی است که با تاسیس شرکت صنایع عمومی عربستان (سابیک) در سال 1976 این وزارتخانه بر بهرهبرداری از صنایع پتروشیمی و دیگر صنایع سنگین نظارت میکند.

وزارت آب و برق این کشور نیز عهدهدار سیاستگذاری برای منابع آب و تولید برق است، نظامی که به سیستم فعلی ایران برای مدیریتر منابع انرژی یعنی نفت و گاز از یک سو و آب و برق از سوی دیگر شباهت زیادی دارد.

همسایگان چه میکنند؟

از بین همسایگان ایران عراق سیستم پراکندهای برای کنترل منابع انرژی خود دارد، از یک سوی وزارت نفت در این کشور عهده دار سیاستگذاریهای نفتی است، از سوی دیگر وزارت برق هر دوی سیاستگذاری و مصرف منابع برقی عراق را انجام میدهد و وزارت منابع آبی نیز مسئول مدیریت آب عراق است.

در ایران انرژی در وزارتخانههای مختلفی پراکنده است، اما عمده آن در دست وزارت نیرو و نفت قرار گرفته، حال ادغام دو وزارتخانه نیرو و نفت هرچند در حد یک طرح به دور از مرحله اجرا باشد منتقدان و موافقان زیادی پیدا کرده است و باید دید در مرحله اجرا آیا تجربه منحصر به فردی در کنترل منابع انرژی به حساب خواهد آمد یا به یکی از نظام های جهانی در این زمینه نزدیک میشود.

در افغانستان دیگر همسایه ایران امور معاون ونفت بر عهده وزارتخانهای با نام وزارت نفت و پترولیم، و امور آب و برق برعهده وزارت انرژی و آب این کشور است، در پاکستان نیز وضعیت مشابه است به این ترتیب که آب و برق زیر مجموعه وزارتخانهای با نام وزارت آب و نیرو است اما نفت را وزارت نفت و منابع طبیعی کنترل میکند، البته در پاکستان وزارت صنایع و تولیدات نیز زیرمجموعهای برای توسعه مهارتهای انرژی و مواد شیمیایی دارد.

ترکیه یک وزارتخانه انرژی و منابع طبیعی و یک وزارتخانه جنگل و مدیریت آب دارد، وزارتخانههایی که یکی مسئول منابع برقی و دیگری مسئول منابع آبی این کشورند.