جنوب‌شرقی آسیا، سکاندار صنایع غذایی دنیا

درحالحاضر میلیونها نفر در صنعت تولید غذاهای دریایی سرتاسر جهان مشغول بهکار هستند.

این صنعت در کنار حرفه ماهیگیری باعث رونق مشاغلی ازجمله پردازش غذاهای دریایی، بستهبندی، حملونقل، خردهفروشی و در مرحله بعد رونق رستورانها شد و از سوی دیگر بر ارزشافزوده کشورهای فعال در این صنعت نیز تاثیر بسزایی داشته است.

رونق این صنعت با چنان سرعتی پیش میرود که سازمان ملل متحد در همین زمینه پیشبینی کرده ۲ میلیارد نفر دیگر از جمعیت جهان تا ۲۰ سال آینده به صنعت تولید غذاهای دریایی میپیوندند.

با افزایش مصرف غذاهای دریایی و بهدنبال آن افزایش تعداد فعالان این صنعت، انتظار میرود صنعت غذای دریایی بهعنوان یکی از صنایع اصلی به رشد و توسعه اقتصادهای نوظهور در جهان کمک کند.

با افزایش فشار بر صنایع دریایی برای تولیدات بیشتر، صنعت شیلات جهان با چالشی تازه مواجه شده که در صورت نبود مدیریت قوی به سرعت سقوط خواهد کرد.

در میان تمام کشورهای جهان، چین توانسته است جایگاه بزرگترین تولیدکننده محصولات دریایی در جهان را به خود اختصاص دهد، پس از آن کشور اندونزی و در رتبه سوم نیز کشور تایلند قرار گرفته است.

هرچند درباره صنعت غذای دریایی تایلند شواهدی وجود دارد که نشان میدهد با تکیه بر استثمار کارگران توانسته جایگاه سوم این صنعت را کسب کند.

چند ماه پیش شرکت غذایی «نستله»، به عنوان بزرگترین شرکت مواد غذایی جهان در گزارشی به وضعیت صنعت غذای دریایی در تایلند پرداخته بود.

بنابر این گزارش بسیاری از کارگران صنایع غذای دریایی تایلند را مهاجرانی تشکیل میدهد که بهطور غیرقانونی و توسط قاچاقچیان به این کشور رسیدهاند.

این صنعت با وجود کارگران غیرقانونی کامبوجی و میانماری و با نقض گسترده حقوق بشر به حیات خود ادامه میدهد.

هنوز نگرانیها درباره صنعت غذای دریایی این کشور وجود دارد به گونهای که اتحادیه اروپا بهتازگی واردات محصولات غذای دریایی را از این کشور ممنوع کرده و همین موضوع میتواند جایگاه سوم این صنعت را از دستان تایلندیها بیرون بیاورد.

اشتغال ۱۰ تا ۱۲ درصدی

اشتغالزایی صنعت شیلات و تولید غذای دریایی در ۳دهه گذشته سالانه ۶/۳ درصد رشد داشته است.

مقایسه آمارهای اشتغال در این صنعت با ارقام کل اشتغال در جهان نشان میدهد اشتغالزایی صنعت غذاهای دریایی در ۳۰ سال اخیر رشد ۱۶۷ درصدی را تجربه کرده است.

برآوردها نشان میدهد برای هر شغل مستقیم شیلاتی ۳ شغل وابسته نیز ایجاد میشود که بیانگر رشد بالای این صنعت است.

رشد اشتغال مردم در بخش شیلات بیشتر از رشد جمعیت جهان و رشد شاغلان در سایر بخشهای کشاورزی بوده و با توجه به رونق بالای این صنعت در آسیا، بیشترین اشتغالزایی آن مربوط به کشورهای درحال توسعه آسیا و بهویژه منطقه جنوب شرقی آسیاست.

در بررسی جزئیتر نشان داده شده که بیشتر این جمعیت در چین، هند و اندونزی قرار گرفتهاند.

علاوه بر اشتغال، میزان تولیدات این مناطق نیز به طرز چشمگیری بیش از سایر کشورهای فعال در این حوزه است که البته این برتری به واسطه صنعتی بودن شیلات در این مناطق به وجود آمده، در حالی که در آسیا و سایر کشورهای در حال توسعه، روشهای سنتی، محور فعالیتهای شیلاتی است.

بنابر گزارش سازمان جهانی غذا و کشاورزی در سال ۲۰۱۴ میلادی، صنعت شیلات و آبزیپروری جهان در سال ۲۰۱۲ میلادی توانسته باعث ایجاد اشتغال برای ۱۰ تا ۱۲ درصد نیروی کار جهان شود.

در این سال بیش از ۵۰ درصد داد و ستد غذاهای دریایی جهان از سوی کشورهای در حال توسعه انجامشده بود. از سوی دیگر این گزارش نشان میدهد که میزان تقاضای مصرفکنندگان برای ماهی و سایر غذاهای دریایی، روندی صعودی را طی میکند.

بیشترین رونق این صنعت در بازه زمانی ۱۰ساله از سال ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۲ میلادی و به میزان ۲۱درصد بود به طوری که تولید غذاهای دریایی در آغاز دهه ۹۰ میلادی بین ۹۰ تا ۹۳ میلیون تن در سال افزایش یافت.

در کنار این رشد ناگهانی، صنایع دیگری همچون تولید غذاهای حیوان خانگی، مکملهای سلامت، پودر ماهی و بسیاری از محصولات غیرغذایی نیز در مقیاس جهانی توسعه یافت.

رشد صنعت آبزیپروری

بخش دیگری از صنعت تولید غذاهای دریایی از طریق آبزیپروری تامین میشود.

از یکسو رکود در صنعت ماهیگیری و از سوی دیگر افزایش جمعیت باعث شد تا آبزیپروری نام صنعتی که بیشترین ظرفیت را برای تولید ماهی و پاسخ به تقاضای در حال رشد غذای دریایی با کیفیت و سالم دارد را به خود اختصاص دهد.

رکود در صنعت صید بهدلیل کاهش تعداد صیادان در اثر عوامل مختلفی مانند کاهش ذخایر و میزان صید، پروژههای کاهش تلاش صیادی، پیشرفت فناوری و صنعتی و... رقم خورده است.

فائو در گزارشهای خود صنعت آبزیپروری را سریعترین منبع پرورش پروتئین حیوانی جهان نامیده که در حال حاضر تامین نیمی از مصرف ماهی جهان را برعهده دارد.

بر این اساس، گزارش آبزیپروری جهان در سال ۲۰۱۰م نشان میدهد که تولید جهانی ماهی از طریق آبزیپروری بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ میلادی بیش از ۶۰درصد رشد کرده و از ۴/۳۲ میلیون تن به ۵/۵۲ میلیون تن رسیده است.

در این سال، ۸۱درصد ماهی و سایر آبزیان تولید شده در صنایع غذایی انسانها صرف شده و ۱۹درصد باقیمانده در صنایعی مانند پودر یا روغن ماهی، داروسازی، غذای مستقیم دام و... صرف شده است.

تولید ۸۹ درصد غذاهای دریایی آسیا

توسعه این صنعت از نظر حجم و ارزش، علاوه بر کمک به توسعه کشورهای نوظهور اقتصادی، باعث کاهش فقر و بهبود امنیت غذایی در جهان میشود.

درحالحاضر ۱۵ کشور در سرتاسر جهان در این صنعت پیشرو هستند و از این میان ۱۱ کشور از آسیا و اقیانوسیه، بیشترین فعالان این حوزه را تشکیل میدهند.

به عنوان نمونه این مجموعه از کشورها در سال ۲۰۰۸ میلادی، تولید ۱/۸۹ درصد آبزیان جهان را بر عهده داشتهاند.

در این میان چین با بیشترین حجم تولید با ۶۲/۳ درصد در صدر فعالان حوزه صنعت غذاهای دریایی بهویژه آبزیپروری قرار گرفته است.

البته حوادثی همچون زلزله سال ۲۰۱۱م در ژاپن که باعث آسیب رسیدن به تاسیسات انرژی هستهای در فوکوشیما و در پس آن، ورود ۳۰۰ تن مواد رادیواکتیو به آب دریا شده، تا حدودی این صنعت را با چالش مواجه کرده است.

این آسیب تنها به ژاپن محدود نشده و بر صنعت غذاهای دریایی کره، چین و دورتر از آن اوکراین، اسپانیا و روسیه که در مسیر جریان آب قرار داشتند، تاثیر گذاشته است.

بنابر این گزارش، با وجود مشکلاتی مانند آبهای آلوده و کاهش تعداد صیادان، افزایش مصرف آبزیان در میان انسانها و در مرحله بعد استفاده از آن در صنایع داروسازی باعث شده تا نبض این صنعت در کشورهای درحال توسعه و به ویژه جنوب شرقی آسیا همچنان با قدرت بتپد.