اقتصاد ایران در دولت روحانی چینی‌تر شد

«اقتصاد ایران چینیتر شد.» این قضاوتی است که آمارهای گمرک را پشتوانه خود دارد. کمتر کسی سخنان حسن روحانی، رئیس جمهور در صد روز ابتدای کار دولتش را فراموش کرده است. او لب به انتقاد از همتای خود در دولت دهم گشود و جملاتی را گفت که حداقل بعد از سالها تجارت با چین، ملکه ذهن بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران و حتی مردم کوچه و بازار شد و البته یک گام هم در جهت منفی تر شدن ذهنیت مردم نسبت به کالاهای چینی بود.

روایت روحانی از اقتصاد چینی

آذر ۹۲ در یک شب سرد پاییزی، حسن روحانی چند ماه بیشتر نبود که بر کرسی ریاست جمهوری تکیه زده بود اما حرفهایی زد که حداقل تا چند روز، تیتر داغ روزنامهها شد. از رکود شدید و عمیق اقتصاد ایران گرفته تا آمارهایی مبنی بر اشتغالزایی. البته این بار جنس آمارهای اشتغالزایی، روایتی از ایجاد شغل برای ایرانیها نبود بلکه صحبت از اعداد و ارقامی به میان میآمد که حکایت از شغلهای ماندگار و سودآور برای چشم بادامیهای کرهای و چینی بود.

آن شب، حسن روحانی وقتی در قامت رئیسجمهور تازه کار و دیپلمات کهنه کار، جلوی لنز دوربینهایی قرار گرفت که مخاطبانش مردم ایران بودند، این گونه گفت: «دولت قبل شغل ایجاد کرد، اما برای چینیها. درسالهای اخیر، شغل زیاد درست کردیم، منتها برای چینیها و کرهایها مرتب شغل اضافه کردیم.» همین یک جمله کافی بود تا بازار تحلیلها در این رابطه را گرم کند. کم کم موضوع داشت به دست فراموشی سپرده میشد که این بار، توپ انتقاد از اقتصاد چینی توسط دولت یازدهم، از جانب معاون اول به سمت چینیها پرتاب شود.

این بار اسحاق جهانگیری، معاون اول حسن روحانی بود که کمتر از شش ماه از سخنان جنجال برانگیز رئیس کابینه یازدهم در مورد اشتغالزایی برای چینیها، برگ دیگری را برای تائید حرفهای رئیس خود رو کرد. جهانگیری درست ۵ اردیبهشت ماه سال ۹۳، صحبت از اشتغالزایی ۷۰۰ میلیارد دلاری برای چینیها با پول نفت ایران کرد. 

جهانگیری گفت: «در دو دوره گذشته، ۷۰۰ میلیارد دلار پول مملکت خرج واردات کالا به کشور شد، در دو دوره قبل پیش و پس از مصرف ۷۰۰ میلیارد دلار، تعداد شاغلین در کشور ۲۰ میلیون نفر بوده است و این به آن معناست که این میزان پول رفته و موجب اشتغال جوانان چینی و کشورهای دیگر شده است.»

روایت آماری جدید از اقتصاد چینی ایران

این تلنگرها به اقتصاد ایران و زیر سئوال بردنها هم نتوانست درد اقتصاد ایران را دوا کرده و وابستگی آن را به چشمبادامیها کمتر کند. حتی آمارهای رسمی دولت هم نمیتواند آن را پنهان کند. اقتصاد ایران اکنون «چینیتر» شده است. نمایه آماری گمرک جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک نهاد رسمی ارایه آمار تجارت خارجی کشور، به خوبی این را گواهی میدهد. کافی است که نیم نگاهی به عدد و رقمهای ثبت شده در سالهای گذشته در واردات از چین که از آن تعبیر به اشتغالزایی برای چینیها میشود، کنیم.

در سال ۹۰، حجم واردات جمهوری اسلامی ایران از کشور چین به لحاظ وزنی حدود ۳ میلیارد و ۱۹۹ میلیون کیلوگرم بوده که بابت آن، ۷ میلیارد و ۴۴۳ میلیون و ۲۱۷ هزار دلار از کشور خارج شده است، یعنی همان رقمی که برای چینیها در این سال اشتغالزایی شده است. این رقم در سال ۹۱ به نحوی به ثبت رسید که میزان واردات ایران از این کشور به ۳ میلیارد و ۵۴۷ هزار کیلوگرم معادل ۸ میلیارد و ۱۸۱ میلیون و ۴۴۲ هزار دلار رسیده است؛ یعنی همان اعداد و ارقامی که دولت یازدهم از آن گلایه مند است. البته با احتساب ۷۰۰ میلیارد دلاری که معاون اول از آن سخن به میان آورده، یعنی کل پول نفت ایران صرف واردات از چین شده است. 

اما همین آمارهای واردات در دو سال و چند ماهی که دولت یازدهم، کلیددار امور اجرایی کشور شده است، هم حرفهای زیادی برای گفتن دارد. آمار واردات از چین بر طبق اعلام رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال ۹۲ به لحاظ وزنی ۴ میلیارد و ۵۳۳ میلیون کیلوگرم بوده که ارزبری ۹ میلیارد و ۷۸۶ میلیون و ۷۶۷ هزار دلاری داشته است. اگر همین ارقام را برای واردات سال ۹۳ در نظر بگیریم، نشان میدهد که میزان واردات از چین در این سال به لحاظ وزنی معادل ۵ میلیارد و ۵۱۶ میلیون کیلوگرم بوده که همین میزان سبب شده تا ۱۲ میلیارد و ۷۳۲ میلیون و ۷۴۷ هزار دلار ارز از کشور خارج شود.

اشتغالزایی ۶.۷ میلیارد دلاری برای چینیها در ۸ ماه

در این میان، شاید بیشترین آماری که تامل در آن، اقتصاد چینیتر شده ایران را در دو سال اخیر نمایان میکند، گزارش ۸ ماهه منتهی به آبان سال ۹۴ است. سالی است که تجارت خارجی ایران به سختی نفس میکشد و میزان واردات و صادرات کشور، با میزان رشدهای در نظر گرفته شده برای آن همخوانی ندارد. دیگر کسی حرف از جهش صادراتی نمیزند. حتی حرف از این هم زده نمیشود که باید ارزهای کشور را در مسیر واردات، مدیریت کرد.

آنگونه که آمار واردات کالا در ۸ ماهه منتهی به آبان ماه سال جاری نشان میدهد، میزان واردات از چین در این مدت که هنوز ۴ ماه از سال باقی مانده است، ۳ میلیارد و ۲۲۵ میلیون کیلوگرم بوده که ارزبری ۶ میلیارد و ۷۸۲ میلیون و ۴۲۶ هزار دلاری داشته است. پس حداقل در سال جاری، دولت یازدهم تا اینجای کار - اگر تعریف دولتمردان را مبنا قرار دهیم- حدود ۷ میلیارد دلار برای چشم بادامیها اشتغالزایی کرده است.

حسابی سرانگشتی نشان میدهد ۲۹۳۰۱۹۴۱۲۱۴ دلار معادل ۲۹ میلیارد و ۳۰۱ میلیون و ۹۴۱ هزار و ۲۱۴ دلار در طول عمر دولت یازدهم برای چینیها اشتغالزایی شده است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که حجم تجارت خارجی ایران امسال در مجموع به دلیل شرایط خاص اقتصاد ایران و در انتظار بودن فعالان اقتصادی، کاهش یافته و همین امر سبب شده است که آمار و ارقام ها چندان بالا نباشد. در غیر این صورت، مدیریتی بر واردات صورت نگرفته و این دولت هم علیرغم انتقادات خود به هزینه کرد دلارهای نفتی برای واردات از چین، خود نیز راه گذشته را در پیش گرفته است.

نکته قابل توجه اینکه آمار واردات ایران از چین ۸ ماهه است و هنوز ۴ ماه باقیمانده سال به آن اضافه نشده است. در این میان البته تجربه هم نشان میدهد که تجارت خارجی کشور در نیمه دوم هر سال رونق بیشتری می گیرد. بنابراین شاید باید انتظار داشت که میزان واردات کشور در نیمه دوم امسال هم اضافه شود؛ پس اگر این فرض درست باشد، چین که همچنان بزرگترین فروشنده کالا به ایران و البته به دنیا به شمار می رود، حتما و حتما سهم بیشتری از کیک بازار هدف وارداتی ایران خواهد داشت.