رکورد تاریخی تورم پیش‌نگر

همچنین نرخ تورم متوسط شاخص بهای تولیدکننده در این ماه با ثبت رقم 7 درصدی به کمترین میزان طی نیم دهه گذشته رسیده است. تغییرات شاخص بهای تولیدکننده با یک وقفه زمانی در تغییرات شاخص بهای مصرفکننده منتقل میشود. بنابراین در ادبیات اقتصادی از این شاخص بهعنوان پیشنگر تورم تعبیر میشود.

آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد که تورم نقطهبهنقطه تولیدکننده در آذرماه سالجاری معادل 3/4 درصد بوده که این رقم از زمان انتشار گزارش شاخص بهای تولیدکننده در سال 1369 سابقه نداشته است. همچنین میزان تورم متوسط تولید نیز به 7 درصد رسیده که در نیمه دهه گذشته کمترین مقدار بوده است. با کاهش تورم شاخص بهای تولیدکننده، میتوان عنوان کرد که مسیر کاهش تورم (تغییرات شاخص بهای مصرفکننده) نیز هموار خواهد بود و حداقل از سمت هزینههای تولید، فشاری بر افزایش نرخ تورم وجود ندارد.

رابطه تورم تولید و مصرف

گزارش شاخص بهای تولیدکننده (PPI)، به فاصله یک روز پس از گزارش شاخص بهای مصرفکننده (CPI)، در آذرماه منتشر شد. در گزارش شاخص بهای تولیدکننده، سطح قیمت اقلام در مبدا تولید و بهصورت عمده فروشی در نظر گرفته میشود، این قیمتها پس از اضافه شدن هزینههای واسطهای مانند بهای حمل و نقل و سود عرضهکننده، به شکل قیمت کالاهای مصرفکننده منعکس میشود. شاخصی که به نام تورم در اقتصاد مطرح میشود، با اندازهگیری تغییرات شاخص بهای مصرفکننده اندازهگیری میشود. هدف از محاسبه شاخص بهای تولیدکننده، اندازهگیری تغییرات قیمتهایی است که تولیدکنندگان در ازای فروش کالاها و خدمات خود دریافت میکنند. بهعبارت دیگر میتوان عنوان کرد که این شاخص، قیمت کالاها در کارخانه و مبدأ تولید را در نظر میگیرد. شاخص تولیدکننده بهصورت یک شاخص وزنی از قیمت عمدهفروشی کالاها یا قیمتهای تولیدکننده محاسبه میشود؛ به همین دلیل برخی شاخص بهای تولیدکننده را شاخصی میدانند که روندهای قیمتی در بازارهای عمدهفروشی، صنایع تولیدی و بازار کالاها را منعکس میکند.

در ادبیات اقتصادی از این شاخص بهعنوان یک شاخص پیشنگر (Leading Indicator) یاد میشود؛ به این معنی که با بررسی این شاخص میتوان از سطح تغییر قیمتها در بازار کالا و خدمات مصرفی یا تورم اطلاع کسب کرد. برخی از پژوهشها معتقدند که باید این گزاره را در مورد اقتصاد ایران با احتیاط عنوان کرد. مهدی برکچیان و همکاران (بهمن 1393) در پژوهشی با بررسی آمارهای سال 1369 تا 1392 معتقد است که در مورد اقتصاد ایران باید با اندکی احتیاط درخصوص اثر وقفهای شاخص تولیدکننده بر مصرفکننده صحبت کرد زیرا همبستگی همزمان شاخص بهای مصرفکننده و تولیدکننده، از همبستگی تاخیری آن بیشتر است و دلیل این امر وجود گروههای مشترک در دو شاخص عنوان شده است. این پژوهش با حذف گروههای مشترک و وزندهی مجدد شاخصها، بار دیگر همبستگی را مورد بررسی قرار دادند که همبستگی با وقفه دوم دو شاخص مصرفکننده و تولیدکننده از همبستگی همزمان آنها بیشتر بوده است. بررسی ارتباط این دو شاخص و نوع اثرگذاری این دو شاخص نیاز به مطالعات بیشتری دارد.

تورم بیسابقه در پایان آذر

گزارش بانک مرکزی نشان میدهد که شاخص بهای تولیدکننده در آذرماه سالجاری به 216/3 واحد رسیده است، این رقم در آذرماه سال گذشته معادل 209/2 واحد ثبت شده بود. بنابراین تورم نقطهبهنقطه تولیدکننده 3/4 درصد گزارش شده است. بررسیها نشان میدهد حتی بر اساس سال پایههای متفاوت این رقم از زمان انتشار اولین آمار شاخص بهای تولیدکننده، کمترین میزان تورم نقطهبهنقطه تولیدکننده بوده است. آمار شاخص بهای تولیدکننده از سال 1369 منتشر شد و از انتشار آن 25 سال (ربع قرن) میگذرد. تورم نقطهبهنقطه تولید، قبل از این، در مهر ماه 88 با ثبت رقم 3/5 درصد، کمترین مقدار از ابتدای انتشار گزارشها بود که با انتشار آمار آذرماه این رکورد تغییر کرد. ثبت این رکورد در حالی است که تقریبا دو سال و نیم قبل، در خرداد 92، تورم نقطهبهنقطه تولید با ثبت عدد 49 درصد یکی از بیشترین تورمها را به نام خود اختصاص داده بود. اما در این مدت با اتخاذ سیاستهای پولی مناسب، کنترل نوسان ارز و جهتدهی به انتظارات بخش قابلتوجهی از این تورم تخلیه شده است. این روند هم در شاخص بهای تولیدکننده و هم در شاخص بهای مصرفکننده که بهعنوان دو شاخص مهم قیمتی است، مشاهده میشود. در آذرماه تورم نقطهبهنقطه مصرفکننده نیز پس از نیم دهه تکرقمی شد، اگرچه که تورم ماهانه در این ماه کمی نسبت به ماههای اخیر افزایش یافته بود.

تورم ماهانه یک دهم درصد

آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد که در آذرماه تورم ماهانه تولید به یک دهم درصد رسیده که این رقم در آبانماه معادل صفر درصد بود. بهطور کلی، میانگین تورم ماهانه تولید در سالجاری معادل 0/8 درصد بوده است. بیشترین میزان تورم ماهانه در خرداد رخ داده که 1/7 درصد ثبت شد. این افزایش مقطعی نیز به دلیل تغییر در قیمت برخی حاملهای انرژی بود، اما پس از این ماه همواره تورم ماهانه زیر یک درصد بوده و در برخی ماهها مانند تیر و شهریور تورم ماهانه تولید منفی بوده است. افزایش جزئی در شاخص بهای تولیدکننده باعث شده است که تورم متوسط این شاخص در آذرماه به 7 درصد برسد. تورم متوسط، تغییرات شاخص بهای تولیدکننده در 12 ماه منتهی به ماه مشخص نسبت به مدت مشابه سال قبل را توصیف میکند و از این نظر نسبت به تورم ماهانه و تولیدکننده، بازه زمانی بلند مدتی را در نظر میگیرد. تورم متوسط 7 درصدی در شاخص بهای تولیدکننده در نیم دهه گذشته کمترین مقدار بوده است. این روند نیز تایید میکند از شدت تورم تولیدکننده در ماههای اخیر کاسته شده است.

ردپایی از رکود

شاخص بهای تولیدکننده در ایران از 8 گروه اصلی «کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری»، «ساخت (صنعت)»، «حمل و نقل و انبارداری»، «هتل و رستوران»، «اطلاعات و ارتباطات»، «آموزش»، «بهداشت و مددکاری اجتماعی» و «سایر فعالیتهای خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی» تشکیل شده است. علاوهبر این یک گروه اختصاصی به نام خدمات نیز وجود دارد که تغییرات در این بخش را منعکس میکند. یکی از مهمترین گروهها در این بخش ساخت یا صنعت است که تقریبا نیمی از وزن شاخص بهای تولیدکننده را تشکیل میدهد. مطابق آمارهای بانک مرکزی در آذرماه تورم نقطهبهنقطه این گروه معادل منفی 2/9 درصد بوده است. به بیان دیگر سطح قیمتهای بخش صنعت نسبت به مدت مشابه سال قبل 2/9 درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین تورم ماهانه بخش صنعت نیز معادل صفر درصد بوده و سطح قیمتها در آخرین ماه پاییز تغییری نکرده است.

برخی از کارشناسان معتقدند تورم منفی در بخش صنعت نشان دهنده تداوم رکود در اقتصاد است. تورم منفی به معنی کاهش قیمتها در یکسال است، در زمانی که تورم منفی باشد تولیدکننده انگیزهای برای افزایش تولید در یک بازه زمانی ندارد، در این بازار تقاضاکنندگان نیز با توجه به انتظار برای کاهش قیمت از سطح مصرف خود میکاهند و در این فرآیند انبارها با اضافه عرضه روبهرو خواهند شد، به همین دلیل برخی کشورها مانند ژاپن که با تورم منفی روبهرو بودند، درصدد هستند با اعمال سیاستهای پولی، سطح تورم را مثبت و در حد معین قرار دهند. برخلاف تورم منفی بخش صنعت که بیشتر جنبههای تورمی «کالاها» را نشان میدهد، در بخش «خدمات» تورم همچنان رقم قابل ملاحظهای است. آمارها نشان میدهد که تورم نقطهبهنقطه بخش خدمات در گزارش شاخص بهای تولیدکننده به 14/1 درصد رسیده است، همچنین در بخش «آموزش» و «بهداشت و مددکاری اجتماعی» سطح تورم نقطهبهنقطه بیش از 21 درصد گزارش شده است. شکاف میان تورم خدمات نسبت به بخش کالا، موضوعی است که در گزارش شاخص بهای مصرفکننده نیز مشاهده میشود.