از رونق اقتصاد ایران تا جهنمی‌ترین نقطه زمین در سال 2016

در بسیاری از بخشهای اقتصاد جهان، سال 2016 میتواند کمابیش در چند کلمه خلاصه شود:

آمریکا اقتصاد جهان را به حرکت درمیآورد

اقتصاد آمریکا در سال 2015 به طور متوسط هر هفته 50 هزار شغل ایجاد کرد و این روند در سال 2016 ادامه خواهد یافت و نرخ رشد آن به 2.5 درصد میرسد که با در نظر گرفتن کندی نرخ رشد اقتصاد جهانی، خوب است. اگرچه آمریکا در دوران رکود بزرگ، هشت میلیون شغل از دست داد اما از آن زمان بیش از 13 میلیون شغل ایجاد کرده و این روند در سال 2016 تسریع خواهد شد.

دلار قویتر و ادامه افت ارزش ارزهای اقتصادهای نوظهور و متکی به کالا، منجر به افزایش بیشتر ارزش ارز آمریکا در برابر ارزهای دیگر خواهد شد.

تداوم اختلاف در سیاست نرخ بهره میان آمریکا و شرکای تجاری بزرگ این کشور به خصوص منطقه یورو که اجرای سیاست تسهیل مقداری پول را در سال 2016 گسترش خواهد داد، به تداوم قوی شدن دلار کمک خواهد کرد.

اگرچه شرکتهای آمریکایی برای افزایش سودشان به سختی تلاش میکنند اما نفت ارزان و تقاضای داخلی رو به افزایش، رشد اقتصاد داخلی را قوی نگه خواهد داشت.

نکته ای که غالبا فراموش میشود این است که اقتصاد آمریکا به میزان زیادی متکی به مصرف داخلی بوده و صادرات کمتر از 15 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل میدهد در حالیکه این رقم برای کشوری مانند ایرلند بیش از 100 درصد است. این موضوع به معنای آن است که پیامد رشد ضعیف در اروپا و ریزش آهسته ای که در اقتصاد چین، روسیه و برزیل روی میدهد، برای اقتصاد آمریکا محدود است.

بازار سهام آمریکا در سال 2016 نوسانی خواهد بود زیرا همواره در سالی که انتخابات برگزار میشود به این شکل بوده است. شرکتهای منابع جهانی بیش از یک تریلیون دلار استقراض کرده اند و بسیاری از آنها برای بازپرداخت بدهی خود در سال 2016 مشکل خواهند داشت.

از نظر ژئوپلیتیکی با وجود نگرانیهایی که نسبت به حملات تروریستی احتمالی وجود دارد، آمریکا نسبتا از بیثباتی که در سایر نقاط جهان روی میدهد، مصون خواهد ماند. با اینهمه آمریکاییها ممکن است این احساس را نداشته باشند که اقتصادشان گرمی و رونق پیدا کرده است.

احیای تدریجی اروپا

از نظر تاریخی این آمریکا بوده که همواره اقتصاد جهانی را از رکود خارج کرده است و این بار هم هیچ تفاوتی ندارد. با اینهمه این پروسه بسیار آهستهتر از گذشته خواهد بود و بهبود اوضاع شرکای تجاری بزرگ آمریکا مانند اروپا و آسیا در بهترین حالت، تدریجی خواهد بود.

اقتصاد اروپا پس از سالها رکود، به تدریج شروع به رشد کرده است و اگرچه این روند در سال 2016 ادامه خواهد یافت اما در شرایط وجود بدهی دولتی کمرشکن، بیثباتی ژئوپلیتیکی و موج شدید بیکاری جوانان روی میدهد.

خبر خوب برای اروپا این است که کاهش شدید ارزش یورو، نفت ارزان، تقاضای صادرات از سوی آمریکا و برنامه گسترده تسهیل مقداری پول در بانک مرکزی اروپا، تاثیر مثبتی بر رشد اقتصادی اروپا خواهد گذاشت.

همه این موارد زمان خواهد برد. متاسفانه بحران مهاجرت اروپا و شبح حملات تروریستی در سراسر این قاره در سال 2016 ادامه خواهد یافت. این امر به افراط گرایی سیاسی که هم اکنون در دولتهای راست گرای مجارستان و لهستان مشاهده میشود، دامن میزند.

اقتصاد یونان اکنون که خطر خروج از منطقه یورو را دفع کرده است، تا پایان سال 2016 همچنان حرکت آهسته ای خواهد داشت. از هم اکنون همه توجهات معطوف ایتالیا شده که منبع احتمالی بحران بزرگ بعدی در منطقه یورو خواهد بود. اقتصاد ایتالیا در مقایسه با 15 سال قبل که به یورو پیوست، از نظر واقعی کوچکتر شده و بحران بدهی اش از کنترل خارج شده است. بانکهای کوچکتر در حال فروپاشی هستند و پنجره فرصت برای اصلاحات اقتصادی بسته میشود.

در قبرس پیشرفت مذاکرات صلح، دورنمای توافق در سال 2016 را پیش رو قرار داد تا آخرین پایتخت تقسیم شده اروپا مجددا متحد شود.

انگلیس سریعترین رشد اقتصادی را در هر دو سال 2014 و 2015 در میان اعضای گروه 7 داشته است. رشد اقتصادی این کشور در سال 2016 ادامه خواهد یافت البته با روند آهسته تری صورت میگیرد بویژه که تنشها و تردیدها بر سر همهپرسی آینده درباره ارتکاب خودکشی اقتصادی و ترک اتحادیه اروپا بالا گرفته و به سرمایه گذاریها لطمه وارد کرده و آشفتگی اقتصادی این کشور را افزایش داده است.

کشور ایرلند در مقایسه با همه کشورهای عضو گروه بریک، سرمایه گذاری آمریکایی بیشتری را جذب خواهد کرد و در سال 2016 سریعترین نرخ رشد را در میان اقتصادهای توسعه یافته خواهد داشت.

فروپاشی گروه بریکس

بیشتر کشورهای گروه بریکس که شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است، در چنان وضعی گرفتار شده اند که مشکل بتوان تصور کرد از کجا باید شروع کنند.

سال 2016 همچنان سال پرکابوسی برای برزیل خواهد بود. اقتصاد این کشور پنج درصد در سال 2015 کوچک شده و در سال جدید بهتر نخواهد بود. برزیل مانند بیشتر کشورهای گروه بریکس فرصت انجام اصلاحات اقتصادی در زمان مناسب را از دست داد و اکنون تاوان آن را پس میدهد.

صادرات کالای برزیل به رکورد پایینی رسیده و هیچ بهبودی برای این وضعیت در سال 2016 مشاهده نمیشود. نرخ تورم این کشور بالای 10 درصد بوده و منجر به افزایش بیکاری شده است و با وجود اینکه المپیک تابستان آینده در ریو برگزار میشود، احتمالا رتبه اعتباری برزیل به سطح بیارزش تنزل میکند و بیثباتی سراسر این کشور را فرامیگیرد.

استیضاح رییس جمهور برزیل ممکن است به برکناری وی از قدرت بینجامد که به معنای فرو رفتن این کشور در یک دوره بیثباتی اقتصادی طولانی باشد. نرخ مبادله ارزی برزیل هم مانند سایر اقتصادهای متکی به کالا مانند آفریقای جنوبی، روسیه، استرالیا و کانادا دچار کاهش شدید خواهد شد.

در روسیه هزینه نظامی سنگین برای تسلیحات نظامی منجر به مشکلات بودجه ای برای دولت خواهد شد. در این بین، روبل همچنان روند نزولی خود را به سوی نرخ مبادله سه رقمی ادامه میدهد. تنشها با همسایگانی مانند ترکیه، اقتصاد روسیه را در رکود نگه خواهد داشت و ادامه ریزش قیمت نفت که صادرات اصلی روسیه است، ولادیمیر پوتین، رییس جمهور این کشور را تحت فشار نگه خواهد داشت.

در چین در شرایطی که همه شاخصهای اقتصادی به بغرنج شدن شرایط اقتصادی و دشواری برای حفظ نرخ رشد سه درصدی اشاره دارند، دولت دیگر نمیتواند ادعا کند اقتصاد با نرخ هفت درصد رشد میکند.

سیاست کاهش نرخ بهره و پایین نگه داشتن ارزش یوان در تلاش برای رونق دادن به اقتصاد و تغییر جهت رشد آن از سرمایه گذاری به مصرف داخلی ادامه خواهد یافت. اما سیاستهای اقتصادی دولت موجب افزایش تورم خواهد شد که نگرانی عمده حزب کمونیست چین است. بازار سهام چین همچنان در تب و تاب است و واکنشی که مقامات چینی به ریزش بازار در تابستان سال 2015 داشتند، آرامش زیادی در سال 2016 فراهم نخواهد کرد.

این باور وجود دارد که اقتصاد چین به دلیل سه گانه نامقدس مشکلات مالی شامل ریزش حباب سهام، حباب املاک و حباب اعتبار تا چند سال آینده دچار فروپاشی عظیمی خواهد شد.

طی دو قرن تاریخ اقتصادی مدرن، ترکیب این سه گانه هرگز فرجام خوبی نداشته است و تصور نمیرود چین از این مسئله مستثنی باشد.

بنظر میرسد ژاپن همانند 25 سال گذشته قادر نیست اقتصادش را به طور کامل از تورم منفی رها کند زیرا گرفتار رشد اندک و پیرترین جمعیت جهان است. سال 2016 شاهد دوز دیگری از اقدامات محرک اقتصادی معروف به آبهنومیک در ژاپن خواهد بود. این تدابیر برای رونق بخشیدن به رشد اقتصادی اجرا میشوند اما هنوز مثمرثمر واقع نشده اند که تا حدود زیادی به دلیل اقتصاد جهانی ضعیف، بدهی سنگین و الگوی جمعیتی این کشور بوده است.

آفریقای جنوبی در آستانه فروپاشی بزرگ مالی قرار گرفته است. با اینهمه این کشور تا زمانی که بدهی دولتی غیرقابل کنترل نشود و صندوق بین المللی پول خواستار اصلاحات اساسی نشود، به رتبه اعتباری بیارزش سقوط نخواهد کرد. تا آن زمان ارزش راند در برابر هر دلار آمریکا به 20 راند صعود میکند و آفریقای جنوبی دیگر موتور رشد اقتصادی آفریقا نخواهد بود.

هرج و مرج در محور بیثباتی

بخشهای بزرگی از خاورمیانه، شمال آفریقا و آسیا درگیر جنگ و منازعات قومی هستند و آنچه به وخامت اوضاع میافزاید، اتکای بسیاری از کشورهای این مناطق به کالاها برای رشد اقتصادی و درآمد دولتی است.

اگرچه در تقاضای بلندمدت برای کالاهای بزرگ انرژی، فلزات و غذایی تغییری پیدا نشده اما مایه آسودگی خاطر تولیدکنندگان کالا در سال 2016 نخواهد بود.

نفت و سنگ آهن از اوج قیمت خود بیش از 75 درصد کاهش داشته اند و در سال 2016 هم قیمت پایینتری خواهند داشت. نفت 30 دلاری در راه است و تاثیر جغرافیایی عظیمی در سال 2016 در سراسر جهان در حال توسعه خواهد داشت.

مشارکت آمریکا در این منطقه محدودتر خواهد شد زیرا آمریکا اکنون به خاورمیانه برای امنیت انرژی نگاه نمیکند و دغدغهاش امنیت داخلی است.

فرصتها در ایران که در حال خروج از انزوای اقتصادی است، منجر به رونق اقتصادی اندک خواهد داشت اما به نوبه خود قیمت نفت را پایین نگه میدارد.

منازعه در اوکراین تغییری نخواهد داشت و بنظر میرسد غرب در ازای گرفتن امتیاز از روسیه در سوریه، مهلت قابل ملاحظه ای به این کشور خواهد داد.

ترکیه همچنان رکن اصلی منطقه باقی خواهد ماند. این کشور اندازه اقتصاد خود را در قرن حاضر سه برابر کرده و نقش قدرت سنتی را که برای 2000 سال داشت، ازسرمیگیرد بویژه که رقیبان ترکیه در منطقه سرگرم بحران سوریه و فعالیت گروه تروریستی داعش هستند.

سوریه در سال 2016 همچنان جهنمیترین نقطه زمین خواهد بود و سیل پناهجویان سوری که تلاش میکنند برای فرار از جنگ و کشتار، به اروپا برسانند همچنان ادامه خواهد یافت.

کندی اقتصادی چین از سوی بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه و متکی بر صادرات کالا مانند استرالیا، نیوزیلند و روسیه که به توسعه اقتصادی این غول آسیایی وابسته بوده اند، احساس خواهد شد.

استرالیا، کانادا و نیوزیلند تلاش میکنند اقتصاد خود را از اتکا به کالاها خارج کرده و متوازن کنند که تا حدودی موفق خواهند شد.

ریزش قیمت کالاها بر اقتصاد آفریقا هم تاثیر خواهد گذاشت اما این تاثیر کمتر از برآورد بسیاری از ناظران خواهد بود. جوانترین قاره جهان به سوی یک شکاف جمعیتی عظیم پیش میرود. در حالیکه اقتصادهای جنوب صحرای آفریقا شامل نیجریه، اتیوپی و کنیا با توسعه اقتصادهای داخلی به سرعت رشد میکنند اما متاسفانه آشفتگی در شمال این قاره و تنشهای نسل کشی در پیرامون منطقه گریت لیکس بویژه در بروندی ممکن است ترمز رشد اقتصادی را بکشد.

هند – اقتصاد دارای پرشتابترین نرخ رشد در سال 2016

هند در میان کشورهای گروه بریکس استثنا به شمار میرود. در حالیکه مدتها تحت الشعاع رشد اقتصادی چین قرار داشته است، 2016 درخشانی خواهد داشت و اقتصاد این کشور به میزان بیش از هفت درصد در سال جدید میلادی رشد خواهد کرد که بالاترین نرخ رشد در میان اقتصادهای بزرگ جهان خواهد بود.

برخلاف چین، هند دو سال قبل بحران اقتصادی داشت و ارز و اقتصاد این کشور بهبود قوی داشته اند. روپیه هند ممکن است تنها ارز بزرگی باشد که در سال 2016 ارزش واقعی خود را در برابر دلار آمریکا حفظ کند.

علاوه بر دولت جدیدی که با برنامه قوی برای اصلاحات به قدرت رسیده است، هند از نفت ارزان و نرخ بهره پایین برای رشد و سرمایه گذاری سود میبرد. با اینهمه چالش پیش روی این کشور پرداختن به مشکلات زیرساختی و بوروکراسی دست و پا گیر است که همواره مانعی برای رشد اقتصادی بوده است. همچنین دولت باید به فقر شدید که همچنان در این کشور وجود دارد، توجه کند. ابتکارهای اخیر مانند گشودن حساب بانکی برای 75 میلیون فقیر هندی، گامی در مسیر صحیح است.

نتیجه

در مجموع 2016 سال مثبتی برای اقتصاد جهانی خواهد بود. روند احیای آهسته ای که از سال 2008 آغاز شده است، ادامه خواهد یافت و با وجود مشکلاتی که در بازارهای نوظهور و نوسان در بازارهای کالا و ارز وجود دارد، روند توسعه جهان توسعه یافته تسریع میشود.